Δύο ποιητικές λέξεις της αρχαίας Ελληνικής που τέρπουν το αυτί με τη μελωδία τους και γοητεύουν με τη σημασία τους.
Είναι σύνθετα επίθετα, τα οποία έχουν κοινό το ένα από τα δύο συνθετικά τους, το ουσιαστικό λέχος (τό), παράγωγο του ομηρικού ρήματος λέγω, το οποίο σημαίνει βάζω κάποιον να κοιμηθεί, και στη μέση φωνή, λέγομαι, σημαίνει κοιμάμαι.1 Ως εκ τούτου, το λέχος2 έχει την έννοια της κλίνης, του κρεβατιού, και κυρίως της συζυγικής κλίνης (συνεκδοχικά, δε, δηλώνει τον γάμο, τη συνουσία, τη σύζυγο).
Το επίθετο ἀπειρολεχής, -ὲς έχει πρώτο συνθετικό το ἄπειρος, που δηλώνει αυτόν που δεν έχει πείρα, γνώση κάποιου πράγματος, και δεύτερο συνθετικό το λέχος· το συναντούμε, δε, στις Θεσμοφοριάζουσες3 του Αριστοφάνη ως προσδιοριστικό της ΄Αρτεμης, και αναφέρεται στην παρθενική ιδιότητα της θεάς, της θεάς που δεν είχε πείρα γάμου, που ήταν ἀπειρόγαμος.4
Το δεύτερο επίθετο, ὁ λεχεποίης, ἡ λεχεποίη, που εδώ θα το δούμε σε έναν στίχο της Ιλιάδας να προσδιορίζει τον ποταμό Ασωπό, έχει πρώτο συνθετικό το λέχος και δεύτερο το ουσιαστικό ποία (ἡ ποίη ή πόα) = χλόη και σημαίνει τον χλοερό, τον τόπο που έχει τόσο βαθύ χορτάρι, ώστε να χρησιμεύει σαν λέχος, σαν κλίνη.
Στις Θεσμοφοριάζουσες ο Αριστοφάνης σατιρίζει τον ποιητή Αγάθωνα περιγράφοντάς τον ως θηλυπρεπή και ματαιόδοξο ωραιοπαθή. Τον παρουσιάζει λοιπόν να κάνει την εμφάνισή του στη σκηνή ξαπλωμένος νωχελικά σε ανάκλιντρο, ντυμένος με αραχνοΰφαντο γυναικείο χιτώνα και να τραγουδάει στίχους του προορισμένους για Χορό δράματος, υποκρινόμενος τη μια τον κορυφαίο, την άλλη τα μέλη του Χορού. Με το άσμα του καλεί τις Μούσες να δοξολογήσουν τον Απόλλωνα και την ΄Αρτεμη και συνεχίζει ως Χορός λέγοντας ‒ παραθέτουμε τους στίχους που ακολουθούν στο πρωτότυπο:
Ἕπομαι κλῄζουσα σεμνὰν
γόνον ὀλβίζουσα Λατοῦς,
Ἄρτεμιν ἀπειρολεχῆ.
Σε μετάφραση
Ακολουθώ κι εγώ υμνολογώντας, μακαρίζοντας,
το τέκνο της Λητώς το σεβαστό,
την ΄Αρτεμη, που κλίνη ερωτική δεν έχει αυτή γνωρίσει.
Κι ερχόμαστε στη ραψωδία Δ της Ιλιάδας, στο σημείο όπου ο Αγαμέμνων απευθυνόμενος στον ήρωα Διομήδη, τον γιο του Τυδέα, πλέκει το εγκώμιο του τελευταίου και αναφέρεται στη συμμετοχή τού Τυδέα στον πόλεμο κατά της Θήβας.5 Μεταξύ των άλλων λέει ιστορώντας:
Οἱ δ’ ἐπεὶ οὖν ᾤχοντο ἰδὲ πρὸ ὁδοῦ ἐγένοντο,
Ἀσωπὸν δ’ ἵκοντο βαθύσχοινον λεχεποίην,
ἔνθ’ αὖτ’ ἀγγελίην ἐπὶ Τυδῆ στεῖλαν Ἀχαιοί.
Σε μετάφραση
Αυτοί,6 σαν φύγανε λοιπόν και προχωρήσαν,
φτάσανε στον κατάφυτο από πυκνά βούρλα Ασωπό7
που έχει παχύ στρώμα το χορτάρι,
και τότε οι Αχαιοί στείλαν για αγγελιοφόρο8 τον Τυδέα.
Λεχεποίης κάποτε ο Ασωπός. Ο ποταμός με τις τόσο χλοερές κάποτε όχθες, που στο παχύ τους χορτάρι μπορείς να φανταστείς τον εαυτό σου πλαγιασμένο ηδονικά, να ατενίζει πάνω του το απέραντο γαλάζιο του ουρανού και μέσα του να χάνεται.
Ο ποταμός που σήμερα είναι τελείως κατεστραμμένος.
Μπράβο μας, το καταφέραμε και αυτό, καθώς τον έχουμε μετατρέψει σε δέκτη τοξικών αποβλήτων!!!
Σημειώσεις:
1) Το ρήμα λέγω παρουσιάζεται στην αρχαία ελληνική γλώσσα με τρεις σημασίες:
α) Με αυτήν του επικού ρήματος.
β) Με τη σημασία τού μιλώ.
γ) Με τη σημασία τού συλλέγω.
2) Ομόρριζες είναι οι λέξεις: λεχώ (ἡ), η λεχώνα· λοχεία· λόχος, του οποίου η αρχική σημασία ήταν τόπος ενέδρας, ο τόπος, με άλλα λόγια, όπου κανείς πλαγιάζει περιμένοντας, ενεδρεύοντας ( βλ. την ανάλογη περίπτωση του ρήματος κοιτάζω στο κείμενό μας της 15ης Μαΐου 2018 )· λόχμη= τόπος από πυκνούς θάμνους που χρησιμεύει ως φωλιά άγριων ζώων κ. ά.
3) Για την κωμωδία αυτή έχουμε κάνει λόγο στο κείμενό μας που αναρτήθηκε στις 7-7- ’19 στη στήλη Μεταφρασμένη ποίηση.
4) Ἀπειρόγαμος, -ον. Επίσης αρχαίο επίθετο, συνδεδεμένο από τους υμνωδούς της Εκκλησίας μας με την Παναγία: Παρθένος ἔτεκες, ἀπειρόγαμε, καὶ Παρθένος ἔμεινας, Μήτηρ ἀνύμφευτε, Θεοτόκε Μαρία.
5) Εννοείται ο Επτά επί Θήβας πόλεμος, η εκστρατεία των έξι στρατηγών υπό τον ΄Αδραστο, τον βασιλιά του ΄Αργους, εναντίον της πόλης των Θηβών, προκειμένου να ανακτήσει ο Πολυνείκης, ο γιος του Οιδίποδα, τον θηβαϊκό θρόνο που τον κατείχε ο αδελφός του, ο Ετεοκλής. Ο Τυδέας ήταν ένας από τους επτά ηγήτορες του στρατού που διακρίθηκε στον πόλεμο αυτό για την ανδρεία του, πριν χάσει σε μία μάχη τη ζωή του.
6) Οι επτά ηγεμόνες.
7) Ασωπός: ο ποταμός της Βοιωτίας.
8) Τον έστειλαν, σύμφωνα με την παράδοση, στον Ετεοκλή, για να τον πείσει να παραδώσει την πόλη στον Πολυνείκη. Ο Ετεοκλής δεν δέχτηκε, ο Τυδέας προκάλεσε τους Θηβαίους σε μονομαχία και τους νίκησε όλους. Επιστρέφοντας στο στρατόπεδο των Αργείων, έπεσε σε ενέδρα που του είχαν στήσει πενήντα οπλισμένοι Θηβαίοι και τους σκότωσε όλους πλην ενός. Στη μάχη που ακολούθησε πληγώθηκε θανάσιμα από τον Θηβαίο Μελάνιππο
