Παρορμητισμός, εκρηκτικότητα και διαψεύσεις μιας ηρωίδας
Εγώ την Αγγελική, καλλιτεχνικό Άντζυ, τη συμπάθησα. Για τα στραπάτσα της. Και για τις εμμονές της, κυρίως να γράψει ένα βιβλίο που θα έκανε πάταγο.
Βέβαια δεν θα μπορούσα να γίνω φίλη της, δεν θα τα πηγαίναμε καλά. Αν όμως γινόμουν έστω και για λίγο και τη συμβούλευα και με άκουγε, ίσως να απέφευγε μερικές από τις ατυχίες της. Αν πάλι την ενοχλούσα πάρα πολύ, ίσως να έβρισκε τρόπο να με βγάλει και μένα από τη μέση…
Ο λόγος για την ηρωίδα στη νουβέλα της Χαράς Νικολακοπούλου Μπαμ!
Ένα πρόσωπο που κινείται στη σφαίρα της υπερβολής και των κωμικοτραγικών καταστάσεων.
Οι φόνοι της, ας πούμε. Δεν είναι προγραμματισμένοι, εκτός από αυτόν του εκδότη, που πραγματοποιεί προς το τέλος του βιβλίου, κι εκείνον που σχεδιάζει να κάνει, στο τέλος του βιβλίου, και έχουν και κίνητρο και εκδικητικό θυμό. Οι φόνοι της συμβαίνουν σε πρόσωπα που την ενοχλούν σε καθημερινό επίπεδο, πράγματι δεν έχει ουσιαστικό κίνητρο να τους διαπράξει. Πραγματοποιούνται όταν κάποιο πρόσωπο ξεπεράσει τα όρια της ενόχλησης που μπορεί να ανεχθεί η Άντζυ. Δείχνουν τον ακραίο παρορμητισμό της αλλά και την εκρηκτικότητά της. Γι’ αυτό και δεν καταδικάζεται με αυστηρές ποινές – μία μόνο φορά φυλακίζεται, μένει στη φυλακή δυο χρόνια, διάστημα που αξιοποιεί για να γράψει το βιβλίο της – γιατί δεν υπάρχουν αποδείξεις, μόνον ενδείξεις. Ούτε και της παρέχουν κάποιο μεγάλο όφελος, κάτι κερδίζει στην περίπτωση του γιου της γριάς που έβγαλε από τη μέση. Διαπράττει τους φόνους, όπως εξοντώνουμε ένα έντομο που μας περιτριγυρίζει και μπαίνει στη μύτη μας. Η ίδια διατείνεται πως τα θύματα δεν την άφηναν σε ησυχία να γράψει το βιβλίο της.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, σκέφτομαι ότι οι φόνοι θα μπορούσαν να ερμηνευτούν σε επίπεδο προθέσεων. Όπως όλοι μας σκεφτόμαστε κάποιες φορές πως θα θέλαμε να εξαφανίσουμε κάποιο πρόσωπο που μας φέρεται άσχημα ή μας πιέζει, που η συμπεριφορά του είναι έντονα ενοχλητική. Γιατί είναι φανερό πως, πέρα από τις υπερβολές, νιώθουμε να τεμνόμαστε σε τομείς της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς μας με την Αγγελική. Η μαύρη κωμωδία της Νικολακοπούλου δίνει, φυσικά, την πρέπουσα έκφραση και μορφή στις ενέργειες της ηρωίδας, που δεν αρκείται σε προθέσεις, αλλά προχωρά σε πράξεις.
Κι έπειτα, νομίζετε πως είστε πολύ καλύτεροι από εμένα; Να σας πω ένα μυστικό; Όλοι έχετε κάτι δικό μου (λίγο ή πολύ) μέσα σας. Παραδεχτείτε το! Μπορεί να μη σκοτώσατε ποτέ σας κάποιον Χαλούλο, όχι, είστε νομοταγείς πολίτες. Όμως δολοφονήσατε τα όνειρά σας. Χωρίς οίκτο, χωρίς καμία τύψη. Τα ποδοπατήσατε, τα ξεσκίσατε, τα θάψατε. […] Τι έγινε; Σας έβαλα δυσκολάκι; (σ. 86)
Συμπάθησα την Άντζυ τις στιγμές που, αφού έχει αγοράσει πολλά και ακριβά ρούχα και αξεσουάρ, καταλαβαίνει πως είναι φοβερά κακόγουστα και κιτς. Είναι συγκινητικό ότι υπάρχει ένα υπόστρωμα επίγνωσης στην Άντζυ. Μόνο που βγαίνει στην επιφάνεια αφού έχει διαπράξει το «λάθος». Κι αυτή είναι μια ευφυής πραγμάτευση από τη συγγραφέα στο αφηγηματικό σμίλεμα του προσώπου.
Μετά με πιάνουν τα διαόλια μου, γιατί όλα αυτά τα σύνολα μου βγαίνουν τρομερά κιτσάτα, σαν καρνάβαλος μοιάζω και με πιάνει ένα τρέμουλο, μια μανία καταστροφής, ένα τρελό ντελίριο, αφρούς βγάζω από το στόμα, πέφτω στο πάτωμα και κοπανιέμαι στα πλακάκια, να τα διαλύσω όλα, να τα ξεσκίσω, μια φορά ξαπόστειλα από το μπαλκόνι μια πανάκριβη τσάντα που μου έκανε καρακατσουλιό. Δευτερόλεπτα μετά που κατέβηκα τρεχάτη, είχε κάνει φτερά. (σ. 62-63)
Μα μήπως κερδίζει κάτι με τις ερωτικές της σχέσεις η Άντζυ; Εδώ είναι που τη συμπονώ. Δεν πετυχαίνει με τις πράξεις της, μόνο βυθίζεται σε χαοτικές συνθήκες. Πρόσκαιρα μια οικονομική τακτοποίηση, αρκετή καταναλωτική χαρά, λίγες στιγμές αγάπης. Αυτές πράγματι είναι πολύ λίγες, ακόμη και με τον μεγάλο της έρωτα με τον οποίο συγκατοικεί για ένα διάστημα.
Τα δύο μεγάλα όνειρα, και απωθημένα, της Αγγελικής είναι: το ένα να γράψει ένα βιβλίο αισθηματικού περιεχομένου και να κερδίσει μ’ αυτό χρήμα και δόξα. Το άλλο, να κατακτήσει τον Ευριπίδη Καρατζόγλου, συγγραφέα ευπώλητων, και να συνδέσει το όνομά της με το δικό του. Αποτυγχάνει παταγωδώς και στα δύο. Για να εκδώσει το βιβλίο της κάνει τα πάντα, ώστε να μαζέψει τα χρήματα που της ζητάει ο εκδότης. Που αποδεικνύεται πως την εκμεταλλεύεται χωρίς να την πιστεύει ως συγγραφέα, την εμπαίζει, την οδηγεί στο φιάσκο της παρουσίασης του βιβλίου και είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την κρίση επιληψίας που παθαίνει η Άντζυ.
Όσο για τον Ευριπίδη, τον μεγάλο έρωτα, που αγωνίζεται να τον κατακτήσει, του γράφει από τη φυλακή, τον θεωρεί κεντρικό κομμάτι της ζωής της, ανακαλύπτει πως (και) αυτός την εκμεταλλεύτηκε. Πως η συμβίωση δεν ήταν έρωτας αλλά μια ιδιαίτερη εκμετάλλευση, κατέγραφε τις συμπεριφορές και τις εξομολογήσεις της για να τις χρησιμοποιήσει, ότι δηλαδή την έκανε ηρωίδα στο βιβλίο που έγραφε, όχι βέβαια ελκυστική, έξυπνη, ταλαντούχα, αλλά αγοραία, ατάλαντη και αδίστακτη, στα όρια της γραφικής. Χώρια που τελικά διαπιστώνει πως ερωτικά τον ενδιαφέρουν οι άντρες.
Και έτσι η Άντζυ γίνεται αξιοθρήνητη. Η Άντζυ είναι εκρηκτική, απρόβλεπτη αλλά και συχνά προβλέψιμη. Απρόβλεπτες οι υποχωρήσεις της και με τον εκδότη και με τον έρωτά της, προβλέψιμος ο θυμός, η οργή της. Και τότε κάνει το μπαμ (τόσο ταιριαστός ο τίτλος!). Ο εκδότης θα γίνει ένα ακόμη θύμα της, με μια σκηνοθετημένη ληστεία μετά φόνου, και ποιος να υποψιαστεί μια άσημη συγγραφέα; Όσο για τον αγαπημένο, έρχεται και η δική του σειρά, με μια σκηνοθετημένη πάλι δολοφονία στο άμεσο μέλλον, που δεν γνωρίζουμε την έκβασή της.
Να επισημάνω, σε άλλο ύφος τώρα, το εύρος στη χρήση της γλώσσας από τη Χαρά Νικολακοπούλου. Η ιδιόλεκτος της Αγγελικής δίνεται με εξαιρετική επιτυχία. Αλλά και όλο το κλίμα της επικοινωνίας της με άλλα άτομα, ο δικός τους λόγος που περνάει πλάγια. Επιπλέον, ποικιλίες φαγητών, ρούχων και αξεσουάρ με λεπτομέρειες, όλα στο σωστό επίπεδο λόγου. Να προσθέσω τις συνομιλίες, τις σκέψεις, τις ίντριγκες στον χώρο των εκδοτών και του βιβλίου, σε διαφορετικό εδώ επίπεδο λόγου.
Μια πανοραμική εικόνα συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων, μέσα από την αφήγηση της πρωταγωνίστριας. Και βέβαια, το μαύρο χιούμορ στη γραφή της Νικολακοπούλου, το οποίο δίνει ακριβώς τη σωστή γεύση στη νουβέλα της. Πότε με τις γκροτέσκο καταστάσεις, πότε με στοιχεία φαρσοκωμωδίας, αλλά απλώς και με μια κοφτερή ματιά πάνω στους ανθρώπους και στα πράγματα. Μια φέτα της εποχής μας θλιβερή, που εδώ δίνεται με ένα τρόπο δήθεν ανάλαφρο, ο οποίος ωστόσο αφήνει μια πικρότατη επίγευση.
Η Χαρά Νικολακοπούλου παρουσιάζει τις διάφορες πλευρές της ηρωίδας της, τις ποικίλες ψυχολογικές μεταπτώσεις της. Καταφέρνει να αναδείξει ένα πρόσωπο ιδιαίτερο. Όλο το χτίσιμο του χαρακτήρα γίνεται με προσοχή και συμπάθεια. Έτσι ώστε να μπορεί να «αντιπροσωπεύει» γενικότερες κοινωνικές συμπεριφορές, να συναντά και να αγγίζει πολλούς αναγνώστες, αλλά και να καταδεικνύει ότι η γυναίκα αυτή και ό,τι εκφράζει δεν είναι χειρότερη από πολλούς σοβαροφανείς, καθωσπρέπει, «ταλαντούχους» κ.ο.κ. Γι’ αυτό και συντρίβεται από τον κοινωνικό της περίγυρο. Η Αγγελική και οι καταστάσεις που αναδύονται μέσα από τη ζωή της – και μέσα από την αφήγηση και τις περιγραφές της συγγραφέως – δείχνουν έναν κόσμο προβληματικό κι άρρωστο πολύ περισσότερο από την ίδια την πρωταγωνίστρια, αφού τελικά αποδεικνύεται αδύναμη να τον αντιμετωπίσει και συντρίβεται, με μόνο όπλο την εκδίκησή της. Ο πίνακας άλλωστε στο εξώφυλλο του βιβλίου (Μόνα Λίζα του Φερνάντο Μποτέρο) αυτή την οπτική εξυπηρετεί: διογκωμένα χαρακτηριστικά ενός προσώπου, τραβηγμένα στα άκρα κάποιες φορές, χωρίς όμως διάθεση γελοιοποίησης, αλλά με βλέμμα κατανόησης και συμπάθειας.
Εντούτοις, μέσα από την πτώση και τις διαψεύσεις, τα συντρίμμια της, η Άντζυ επιμένει, θα ξαναρχίσει να γράφει, κυνηγώντας το όνειρό της για την επιτυχία. Αυτό ενισχύει τη θετική ματιά στην ηρωίδα, από τη συγγραφέα και από τους αναγνώστες και, επομένως, και τη δική μου ματιά στην Αγγελική, που τη συμπόνεσα και τη συμπαθησα.
