[…] Όταν οι πολίτες έφευγαν με τα πλοία, το θέαμα σε άλλους προκαλούσε λύπη και σε άλλους θαυμασμό για την τόλμη, καθώς, ενώ αλλού έστελναν τις οικογένειές τους, οι ίδιοι άκαμπτοι στους θρήνους και στα δάκρυα και στα αγκαλιάσματα των γονιών τους περνούσαν απέναντι στο νησί της Σαλαμίνας. Μεγάλη θλίψη όμως προκαλούσαν και όσοι από τους πολίτες είχαν απομείνει πίσω εξαιτίας των γηρατειών τους.² Είχε γεννηθεί στις ψυχές και μια γλυκιά συμπάθεια από τα ήμερα κατοικίδια ζώα τα οποία με ουρλιαχτά και λαχτάρα έτρεχαν πίσω από τ’ αφεντικά τους που έμπαιναν στα πλοία.³ Ανάμεσα σ’ αυτά αναφέρεται και ο σκύλος του Ξανθίππου, του πατέρα τού Περικλή, που μην μπορώντας να αντέξει τον αποχωρισμό από τον κύριό του, πήδηξε μέσα στη θάλασσα και κολυμπώντας κοντά στην τριήρη βγήκε στη Σαλαμίνα, όπου έχασε τις αισθήσεις του κι αμέσως έπεσε νεκρός. Αυτού του σκύλου τάφος λένε πως είναι το μέρος που δείχνεται ώς σήμερα και ονομάζεται «Κυνός σήμα». […]

  Σημειώσεις:

*) Μετά τη μάχη των Θερμοπυλών, ο δρόμος για τους Πέρσες ήταν πλέον ελεύθερος για την Κεντρική Ελλάδα, και η περσική στρατιά προήλασε προς νότον, καταστρέφοντας πόλεις και χωριά, εκτός από τη Θήβα και τους Δελφούς που μήδισαν. Στο διάστημα αυτό και προ του επερχόμενου κινδύνου, ο Θεμιστοκλής, ο μεγαλοφυής Αθηναίος ηγέτης των Μηδικών χρόνων, κατόρθωσε να πείσει τους Αθηναίους να εκκενώσουν την πόλη τους. Καθώς δεν πείθονταν με επιχειρήματα, αξιοποίησε κάποια θεϊκά σημεία και χρησμούς δίνοντας κατάλληλες ερμηνείες ‒ είναι γνωστή η εξήγηση που έδωσε στον λαό για τη φράση «ξύλινο τείχος» του δελφικού χρησμού, ότι αναφερόταν στα πλοία.

Ακολούθως, όλοι οι μάχιμοι μπήκαν στα καράβια, όλος δε ο άμαχος πληθυσμός μαζί με τους δούλους μεταφέρθηκε στα νησιά Αίγινα και Σαλαμίνα και στην Τροιζήνα, όπου τους προσφέρθηκε προσφυγικό άσυλο, και ο στόλος ήρθε και αγκυροβόλησε στη Σαλαμίνα. Στην Αθήνα έμειναν μερικοί γηραιότεροι πολίτες που ερμήνευαν κατά κυριολεξία τον χρησμό, ότι δηλαδή θα τους έσωζε ο ξύλινος φράκτης που τότε απομόνωνε την Ακρόπολη, και οι ταμίες της θεάς Αθηνάς.

Στο απόσπασμα που παραθέτουμε ο Πλούταρχος δίνει μια συγκινητική περιγραφή της εξόδου των Αθηναίων και της εγκατάλειψης με πόνο ψυχής της αγαπημένης τους πατρίδας στα χέρια του Ξέρξη.  

2) Λεηλατώντας την Αττική, μπήκαν οι Πέρσες στην έρημη Αθήνα. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στρατοπέδευσαν στον ΄Αρειο Πάγο και άρχισαν την πολιορκία της Ακρόπολης. Οι πολιορκούμενοι Αθηναίοι αμύνθηκαν γενναία για αρκετές ημέρες, μέχρις ότου μερικοί Πέρσες κατάφεραν να αναρριχηθούν από ένα αφύλακτο σημείο στη βόρεια πλευρά του λόφου της Ακρόπολης και την κατέλαβαν. Μόλις τους είδαν οι υπερασπιστές του ιερού βράχου, άλλοι ρίχνονταν από τα τείχη και σκοτώνονταν, και άλλοι κατέφευγαν ικέτες στο άδυτο του ναού της Αθηνάς. Οι Πέρσες άνοιξαν τις πύλες, θανάτωσαν τους ικέτες, λεηλάτησαν την Ακρόπολη και πυρπόλησαν τα ιερά.

3) Ετούτη η σπαραξικάρδια αναφορά στα ζώα μάς θύμισε ανάλογες εικόνες από μιαν άλλη ΄Εξοδο, αυτήν των Ελλήνων της Μ. Ασίας (1922), εικόνες που αναδύονται από τις μαρτυρίες προσφύγων για τα όσα έζησαν τις ώρες του μεγάλου ξεριζωμού από τις κοιτίδες τους. ΄Εφευγαν αφήνοντας πίσω τους όλα τους τα υπάρχοντα, σπίτια, κτήματα, ζωντανά, με κάνα μπόγο μόνο ο καθένας στον ώμο και: « Πίσω στον ελληνικό μαχαλά ακούγαμε τα σκυλιά να ουρλιάζουν, τα πρόβατα να βελάζουν, τις γελάδες να μουγκρίζουν, τις γάτες να μιαουλίζουν».

           Και σήμερα, πάλι πρόσφυγες, πάλι προσφυγιά.

           Και πάντα το ίδιο αδυσώπητη η μοίρα του πρόσφυγα ανά τους αιώνες.