«Ας δυναμώσουμε τη φλόγα της φωτιάς μας κάτω από το καζάνι της συνεύρεσης λευκής μαγείας αλχημικής»
Ένα νέο βιβλίο της Ολβίας είναι σαν ένα καινούργιο μαργαριτάρι στο κολιέ[1] στο ποίημα της Κάρολ Αν Ντάφυ όπου η καμαριέρα κρατά ζεστά στο λαιμό της τα μαργαριτάρια της Κυράς. Η εργοβιογραφία Παπαηλίου σε σύντομο χρονικό διάστημα περιέχει ήδη μια ποιητική συλλογή, δυο μυθιστορήματα και η «Αναλυόμενη» είναι το τρίτο. Ο τίτλος από τη βαριά θεματική της δουλειάς της – της ψυχοθεραπείας – δεν προκαλεί έκπληξη είναι ένα «έργο» ένα λειτούργημα που το ασκεί τόσα χρόνια και την καθορίζει την σμιλεύει και την σχηματοποιεί σαν άνθρωπο και ταυτόχρονα χωρίς να προδώσει τις ιστορίες των ασθενών της/των πελατών της των ανθρώπων που τους παραστέκεται στις ψυχικές τους διαδρομές όταν αναζητούν βοήθεια γράφει τη δική της ιστορία, παλεύει με τις λέξεις της, με τις εικόνες της, τα όνειρά της, προσπαθεί να μιλήσει με τον πιο λογοτεχνικό αλλά και έγκυρο τρόπο για τη διαδικασία της ανάλυσης της θεραπείας. Είπα αυτά για τον τίτλο – αλλά και ένα εξώφυλλο λαλίστατο για όποιον γνωρίζει – δεν έχει κεφάλι αλλά όλοι γνωρίζουν αυτή τη φωτογραφία. Η Έμιλι Ντίκινσον σε μια αινιγματική εμφάνιση πέραν του τάφου. Τι θέλει άραγε να μας πει;
Δυο παράλληλα ημερολόγια – δύο παράλληλοι μονόλογοι. Η Αναλυόμενη από τη μια και η Αναλύτρια από την άλλη, οι δύο πόλοι στη διαδικασία της κατάδυσης; Της ανάδυσης; Ημερολογιακές καταγραφές χωρίς ημερομηνία – γνωρίζουμε απλώς ότι αυτό έχει κρατήσει έξι χρόνια – των σταθμών της θεραπείας, της ανάδυσης του ψυχισμού, της συνδρομής προς την αναλυόμενη όπου η θεραπεύτριά της, η Σάρλοτ παραστέκεται.
Δεν έχουμε όμως μια στρωμένη αφήγηση να μας τοποθετήσει τον τόπο, τον χρόνο, τους διαλόγους. Δεν ξέρουμε δηλαδή τι λένε αυτές οι δυο μεταξύ τους. Διαβάζουμε μια διαδικασία ανάλυσης όπου λέγεται και τι δεν λέγεται, της Παναγιάς τα μάτια λέγονται, όνειρα, υπονοούμενα, αναμνήσεις, μεταβιβάσεις ένας χαμός γίνεται αλλά αυτά είναι διαμεσολαβημένα και μυστηριώδη. Η πραγματικότητα δεν ρέει σκοπίμως. Δεν υπάρχει αφήγηση αυτήν πρέπει να την κατασκευάσει ο αναγνώστης – ενδεχομένως. Αλλιώς παρακολουθεί μια θυελλώδη ενδοσκοπική ανάπτυξη των μονολόγων. Υπενθυμίζω τους τρόπους της Ολβίας, στο πώς αποκαλύπτει και συγκαλύπτει τη διαδικασία της ανάλυσης και όσο και να μιλάει να μιλούν οι ήρωες στους απίστευτους μονολόγους τους η ψυχή τους παραμένει κλειστό κουτί. Ποτέ δεν τους συντρίβει, ποτέ δεν τους σπάει σε κομμάτια. Αυτό που λέμε εμείς αναλύω αυτή το εννοεί αναδύω. Στο «Κατόπιν σύστασης γιατρού» όλο το βιβλίο σχεδόν ήταν το κείμενο της ανάλυσης, οι επιστολές της στο γιατρό της δεν τεμαχίζει αλλά συγκολλά τα κομμάτια.
Επιστρέφοντας στην «αναλυόμενη» λοιπόν: Από τα εξαντλητικά ημερολόγια της κάθε μιας – που κάποιες φορές πάνε και αντικρυστά – βλέπουμε πως κάποτε αναφέρονται στο ίδιο γεγονός η καθεμιά από την πλευρά της και πάλι δεν συμπεραίνουμε ακριβώς τι λέγεται εκεί αλλά μόνο το ότι κάτι γίνεται μεταξύ τους. Το τι ακριβώς θέλει δεινούς κολυμβητές. Συμπεραίνουμε ενδεχομένως, ότι αυτό που συμβαίνει στο βιβλίο είναι μια δυναμική διαδικασία, μια εξέλιξη αμφίδρομη, μια σχέση, ένας χώρος του «μεταξύ». Το μεταξύ είναι αυτό το καταπληκτικό Ψυχικό οικοδόμημα που έφτιαξε η Γαλλίδα φιλόσοφος η Σιμόν Βέιλ, το “metaxu” έτσι το ονόμασε στα Γαλλικά είναι ο χώρος ανάμεσα στην ψυχή της και το Θεό, ο χώρος που δημιουργείται, επιπλώνεται αν θέλετε, κατοικείται.
Αυτό συμβαίνει λοιπόν ανεπαισθήτως ανάμεσα στις δύο ηρωίδες του βιβλίου. Μιλούν μιλούν, ανατρέχουν στα τραύματα, στις αναμνήσεις, στο υλικό των ονείρων, γράφουν γράφουν σε αυτό το αντικρυστό ημερολόγιο, σαν δυο μεταξοσκώληκες που παράγουν νήμα και κλώθουν κλώθουν τα κουκούλια τους της μεταμόρφωσης μια διαδικασία αλχημική. Πιστεύω, παρά το ότι δεν έχω μελετήσει όσο θα ήθελα την αλχημεία, εννοώ από την πλευρά της ψυχανάλυσης, την θαυμαστή δηλαδή και θαυματουργή αντιστοιχία που είδε ο Γιούνγκ στο βιβλίο του (Ψυχολογία και αλχημεία). Ολβία αποτίνει φόρο τιμής στον Καρλ Γιούνγκ στο λογοτεχνικό της έργο – σε αυτό μπορούμε να έχουμε πρόσβαση και να το επιβεβαιώσουμε – και οπωσδήποτε εκ των ουκ άνευ δηλαδή και στο θεραπευτικό της έργο. Εμπνέεται από την σύζευξη ψυχανάλυσης και αλχημείας διαρκώς. Και σαν καλλιτέχνης και σαν ποιήτρια και λογοτέχνης γενικότερα . Για αυτήν όμως και αυτό πρέπει να το καταλάβει ο αναγνώστης της η θεραπεία όμως και η αλχημεία είναι πριν από τη λογοτεχνία, η Ολβία δηλαδή που τόσο καλά χειρίζεται τη γλώσσα λειτουργεί με τις λέξεις αλλιώς. Τις πλάθει σαν τα πουλάκια από λάσπη που έπλαθε ο Χριστός στην παιδική του ηλικία τις πλάθει όχι για να μιλούν αλλά για να πετούν. Με τον τρόπο αυτό υπηρετεί το Μέγα Έργο, την μεταμόρφωση σε χρυσάφι της πρώτης ύλης.
Στο βιβλίο λοιπόν όπου μια ηθοποιός που στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου η αναλύτριά της την αποκαλεί Σκάρλετ εν γνώσει μας ότι είναι ψευδώνυμο, αναζητά τη βοήθεια της θεραπεύτριας Σάρλοτ Ισκάριοτ. Αμέσως η προδοσία μπαίνει στο παιχνίδι. Δυο γυναίκες διαφορετικές μεταξύ τους – η μια συμπεραίνουμε από τα συμφραζόμενα με δυσκολίες στο σχετίζεσθαι, στην αγάπη, στον έρωτα. Από την παιδική ηλικία, από τα τραύματα με τους γονείς αυτά θα τα δούμε όσο τα δούμε σιγά σιγά, η άλλη μεγαλύτερης ηλικίας με επιστημονικά εφόδια η πλευρά του λόγου, του νοήματος και λιγότερο του συναισθήματος παρά το ότι φυσικά η ανάλυση πυροδοτεί όπως κάνει κάθε φορά και τη δική της κατάδυση ή ανάδυση.
Το βιβλίο σε παρασύρει να το διαβάσεις, να παρακολουθήσεις την εξέλιξη σαν σε όνειρο. Μια αφηγηματική δομή ανάμεσα σε δυο μονολόγους, δυο θηλυκές προσωποποιήσεις της συγγραφέως που εκφράζουν αν όχι αντίθετες πάντως αντικρουόμενες πλευρές.
Παραθέτω μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις, κάποια στοιχεία που με απασχόλησαν κατά την ανάγνωση.
Έχω αναφερθεί παλαιότερα στην σύντηξη της Αλχημείας με το έργο της Ολβίας. Aπό την σημαίνουσα μεταφορά του Πέρσυ Σέλλεϊ ότι η ποίηση είναι ο πόσιμος χρυσός – η θεϊκή ποίηση δηλαδή έχει τη δύναμη να μετασχηματίζει την ψυχή του ανθρώπου (αυτά τα έγραφε εν έτει 1821) την παράδοση των τροβαδούρων για τον έρωτα την ένωση των αντιθέτων – αντανάκλαση στον εικοστό αιώνα ο Αλχημιστής του Έζρα Πάουντ – την αυτοπραγμάτωση μέσα από την τέχνη της Αλχημείας, την εξύψωση πνεύματος και ύλης των Αλχημιστών και όχι απλώς το πάθος του χρυσού – την επαναστατική σύνδεση που έκανε ο Καρλ Γιούνγκ στο έργο του Ψυχολογία και Αλχημεία μέσα από τη μελέτη των συμβόλων της Αλχημείας και των συμβόλων των ονείρων των δικών του και των ασθενών του – διατυπώνοντας με τον τρόπο αυτό μια ιδιαίτερα σημαντική ομοιότητα και αναλογία ανάμεσα στο Μεγάλο Έργο των Αλχημιστών και την διαδικασία της ολοκλήρωσης και εξατομίκευσης στην αναλυτική ψυχολογία.
Και μετά η Ποίηση ως μεγάλο έργο – ο προσωπικός μετασχηματισμός του ποιητή η προσωπική του θεραπεία – μοιάζει και δεν μοιάζει με αυτό που έχει πει ο Σέλλεϊ για τον πόσιμο χρυσό είναι ίσως το ίδιο αλλά άλλο να το ακούς ανυποψίαστος σαν μια μεταφορά ποιητική και άλλο μετά από μια διαδρομή στην παραδοσιακή σοφία την οποία η Ολβία φαίνεται να την παίρνει στα σοβαρά.
Μου ασκεί μια μεγάλη γοητεία και θαυμασμό αυτή η πλευρά της Αλχημείας, αυτή η αρχαία παραδοσιακή σοφία είναι ένας τομέας τον οποίο προσεγγίζω – αγγίζω κατά καιρούς περιφερειακά. Δεν έχω ωστόσο μελετήσει τις πλευρές του που συνδέονται με την ψυχανάλυση όπως το διατύπωσαν ο Καρλ Γιούνγκ και η Μαρί Λουίζ Φον Φρανζ τους οποίους και βέβαια διαβάζω από την πρώτη νεότητα, χωρίς να έχω την ευθύνη κάποιας θεραπείας άλλου, όπως η Ολβία, αλλά από προσωπικό ενδιαφέρον. Έτσι, ομολογώ, ως μαθητευόμενος μάγος βυθίστηκα αυτές τις μέρες στο βιβλίο με τις διαλέξεις της Μαρί Λουίζ Φον Φρανζ, Αλχημεία, εισαγωγή στον συμβολισμό και την ψυχολογία. Αφορμή τα εργαλεία της Σάρλοτ της αναλύτριας, η οποία στην αρχή του βιβλίου ανοίγει τα χαρτιά της και μιλά για την αναλυόμενη – αναδυομένη και την δασκάλα της ιδίας την Μαρί Λουίζ Φον Φρανζ και τις διαλέξεις της του 1959 για την Αλχημεία και κυρίως το κομμάτι με την Αναδυομένη Αυγή – Aurora consurgens . Ήθελα λοιπόν να μπω στο νόημα της Aurora consurgens της αναδυόμενης αυγής της Αurea hora, της χρυσής ώρας όπως το λογοπαίγνιο που αποδίδει η Ολβια στην Μαρί Λουίζ Φον Φρανζ στο 4ο κεφάλαιο και που όπως είδα αποδίδεται στον ίδιο τον Θωμά τον Ακινάτη και το αλχημικό του όραμα ένα κείμενο σαν το Άσμα Ασμάτων που σχολιάζει και αναλύει σαν να αναλύει όνειρο η Μαρί Λουίζ Φον Φρανζ. Αυτό το βιβλίο και το Duende του Λόρκα αναφέρει η Σάρλοτ στο ημερολόγιό της στην αρχή σαν τους δυο μεγάλους πυλώνες κατανόησης δικούς της – σαν αναφορές λέω εγώ που προσφέρει η Ολβία προς τον Αναγνώστη. Το Duende το είχα διαβάσει παλιά – το ξαναείδα και το συστήνω προς όλους κατά καιρούς να ρίχνουμε μια ματιά σε αυτήν την ομιλία του Λόρκα πάλι για την έμπνευση, την Μούσα και τον άγγελο, πάλι κάτι που δεν λέγεται ακριβώς δεν εκφράζεται είναι άρρητο και από ότι φαίνεται έχει σχέση με το όνειρο το κείμενο το παραλήρημα του συγγραφέα της Aurora Consurgens. Κατά την ανάγνωση αυτή έχοντας διαβάσει μια φορά την Αναλυόμενη – σκεφτόμουν τι ωραίος και γόνιμος τρόπος είναι να αντιμετωπίζεις ένα βιβλίο σαν όνειρο – ωστόσο δεν μπορούσα να αντιμετωπίσω έτσι το βιβλίο της Ολβίας. Δεν είναι όνειρο αν και περιέχει όνειρα, δεν είναι παραλήρημα αν και ενίοτε οι φωνές παραληρούν. Είναι ένα βαθιά και λεπταίσθητα δομημένο κείμενο, γεμάτο χυμούς και πάθη και ταυτόχρονα γεμάτο Σοφία – την Σοφία των γνωστικών εννοώ – την Σοφία του Θεού, την θηλυκή αρχή την ψυχή του κόσμου. Την ξαναβρήκα την Σοφία στο κείμενο για την Ωρόρα consurgens την άλλη όψη του Λόγου που λένε οι γνωστικοί – οι πιο φεμινιστές των θεολόγων και για αυτό αιρετικοί. Ο Λόγος και το νόημα από τη μια η εικονική έκφραση του συναισθήματος από την άλλη- μου φαίνεται έβλεπα πως αναδύονταν οι δυο προσωποποιήσεις οι δυο φωνές που έβαζε να μιλούν η Ολβία. Διάβασα το όραμα του Ακινάτη για τη λεύκανση, το αλχημικό albedo που ακολουθεί την συντριβή και τη μαυρίλα –(σαν να είναι η αλχημική διαδικασία μια διαδοχή χρωμάτων που αντιστοιχούν σε καταστάσεις ψυχικές – το μαύρο το nigredo – αυτό που έδωσε και τον τίτλο στο βιβλίο της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ για τον Ζήνωνα τον Αλχημιστή, ο τίτλος του πρωτοτύπου στα Γαλλικά είναι l’ oeuvre au noir, το έργο στο μαύρο, η συντριβή, η σήψη, η κατάθλιψη, η αρχή της αλχημικής διαδικασίας και ακολουθούν τα υπόλοιπα χρώματα nigredo, rubedo, albedo, citrinitas (το μαύρο το κόκκινο το λευκό και το κίτρινο – το καθένα με την ψυχική του αντιστοιχία ) ήρθε λοιπόν όπως διάβαζα για το albedo του Θωμά του Ακινάτη η εικόνα του λευκού φορέματος της Έμιλι Ντίκινσον στο τέλος του βιβλίου της Ολβίας, εκεί που αναλύτρια και αναλυόμενη μέσα από εκκωφαντικές συμπτώσεις προσεγγίζουν τη ζωή και την ποίηση της έγκλειστης του Άμχερστ. Η ποίηση και η ζωή της Έμιλι έχει κατοικήσει το χώρο του «μεταξύ» που είπαμε στην αρχή και η κάθε μια μπαίνει εκεί με τον τρόπο της αναζητώντας πλευρές της Έμιλι που την αφορούν και γράφοντας κάποιες από τις πιο εμπνευσμένες σελίδες που έχουν γραφτεί ποτέ για την Έμιλι.
Η μια γιατί την ενδιαφέρει η απόσυρση της Έμιλι, τα τραύματά της, ο έρωτας με τη Σούζαν, η ματαίωση, η άλλη γιατί ερευνά για μια θεατρική παράσταση όπου θα την υποδυθεί. Είπαμε ότι η Σκάρλετ είναι ηθοποιός. Το βιβλίο μάλιστα ξεκινά με μια θεατρική παράστασή της όπου υποδύεται την Μαρία Μαγδαληνή και πώς την πλησιάζει – προχωρά με το ρόλο της παράστασης σαν θεραπεία – υπάρχει μια παράσταση μέσα σε όνειρο με ένα κλωσοπουλάκι κίτρινο – και τελειώνει μια το απόγαιο των θεατρικών παραστάσεων, την παράσταση και την έρευνα για την Έμιλι. Στο παρασκήνιο το λευκό της φόρεμα, σαν σάβανο – πόσοι και πόσοι δεν το τίμησαν δεν το ύμνησαν αυτό το φόρεμα που υπάρχει στο Μουσείο του Άμχερστ – στο παρασκήνιο η λεύκανση, η απόσυρση των προβολών, η αγνότητα, η γαλήνη με τον εαυτό. Δεν μπορείς όταν σου μιλούν για αλχημεία και λευκό να μην αναζητήσεις το albedo. Δεν γνωρίζω γιατί είμαι μαθητευόμενος μάγος αν η ηθοποιός με το ψευδώνυμο Σκάρλετ, η αναλυόμενη, η άλικη αντιστοιχεί στο το rubedo , το κόκκινο της Αλχημείας ( το κόκκινο κρασί στο ταβάνι). Μάλλον όχι στην αρχή ενδεχομένως στο τέλος της διαδικασίας σαν έκρηξη ηφαιστείου θα αποδώσει όλον τον πλούτο των συναισθημάτων της, θα βρει τα αγκίστρια της αγάπης και στο παρελθόν της – έχουμε φυσικά τη μεταβίβαση τον έρωτα του αναλυόμενου προς τον αναλυτή και αντίστροφα – αλλά κυρίως την ανασκόπηση όλων των τραυμάτων των σχέσεων και της ρωγμής της ελπίδας.
Ο χώρος του μεταξύ που φιλοξένησε τα κείμενα για την Έμιλι περιέχει την πιο διεισδυτική την πιο συμπονετική την πιο ποιητική ματιά για την Έμιλι που διάβασα ποτέ. Όταν το διάβαζα για πρώτη φορά σκεφτόμουν ότι αυτό το κείμενο από μόνο του είναι ένας θησαυρός, αξίζει να δημοσιευθεί σε κάποιο περιοδικό χωριστά. Ωστόσο ανήκει σε ένα κουκούλι μεταμόρφωσης απίστευτα υφασμένου και αν και η λεύκανση έρχεται από την άλλη πλευρά του ωκεανού εμείς ξέρουμε ότι είναι στο μεταξύ τους γιατί μας αποκαλύπτει ότι η ιστορία των δύο εκτυλίσσεται στο Σέφιλντ, έτσι δείχνει ο πληθυσμός, η έκταση, ο αριθμός των πάρκων, ο αριθμός των βιβλιοθηκών…. Όπως στο βιβλίο της «Κατόπιν σύστασης γιατρού» το Σέφηλντ το βρίσκαμε από το γεωγραφικό μήκος και πλάτος. Μέσα στο κείμενο δηλαδή, όπως ο Πέρσης ποιητής Χαφέζ η Ολβία κρύβει την υπογραφή της πόλης που την έχει υιοθετήσει τόσα χρόνια. Το Σέφηλντ εμφανίζεται όπως ο Χίτσκοκ κάνει τα περάσματά του μέσα από τις ταινίες του.
Σκέπτομαι μήπως το κίτρινο κοτοπουλάκι του ονείρου είναι αντιστοιχεί και αυτό σε ένα στάδιο της Αλχημείας. Μετά το μαύρο το nigredo, την συντριβή το κόκκινο την έκρηξη σαν ηφαίστειο του υποσυνείδητου της Σκάρλετ – που είναι κόκκινη – είναι η citrinitas το αλχημικό κίτρινο η χρυσή ώρα – aurora – η αυγή του ήλιου μήπως είναι προμήνυμα μιας διαδρομής που επωάζεται από το αλχημικό αυγό εκείνο το κλωσοπουλάκι που μαζεύει τόση τρυφερότητα στα παιδικά της χρόνια και που το έχουμε ξαναδεί στον πλανήτη τον μοναχικό των ερώτων σαν Ενριέτα, το κοτοπουλάκι το πασχαλινό που του κάνανε και κηδεία… Σύμπτωση τα δύο κοτοπουλάκια τα κίτρινα που στοιχειώνουν είναι τα δύο βιβλία καθόλου τυχαία όμως και πλήρης νοήματος η χρωματική παλέτα.
Ερώτημα. Πρέπει ο αναγνώστης να τα γνωρίζει αυτά; Πρέπει να τα ψάχνει; Δεν είμαι σίγουρη. Ενδεχομένως να θαμπώνουν και να συσκοτίζουν την αναγνωστική απόλαυση. Κάπου όμως την φωτίζουν. Θέλω να ελπίζω. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο δεν γίνεται αποκωδικοποίηση του βιβλίου, ούτε οι χαρακτήρες χάνουν το μυστήριο τους. Αυτό που κρατάει κανείς από εδώ και αξίζει να ειπωθεί είναι ότι τα όνειρα μας έχουν ένα βάθος και ένα πλάτος που μας ξεπερνάει, δεν είναι μόνο δικά μας, που σημαίνει ότι είναι πολύτιμα, όταν ονειρευόμαστε ταξιδεύουμε σε μια πραγματική αληθινή ονειροχώρα με εικόνες που και άλλοι μπορούν να δουν, κι εμείς να δούμε αυτό που βλέπουν οι άλλοι.
Αυτό το βιβλίο είναι θαύμα της λογοτεχνίας και της γλώσσας και των συμβόλων που μας χαρίζεται και που έχουμε ανάγκη κάποιοι από μας από λεξικό για να ταξιδέψουμε. Σε κάθε περίπτωση ευχαριστώ για το ταξίδι την Ολβία ένα μικρό αριστούργημα για την ψυχαναλυτική λογοτεχνία που εκτός από τη χαρά της ανάγνωσης, με όλα τα παραφερνάλια που στάθηκε αφορμή να βγουν στην επιφάνεια, μου έδωσε την ευκαιρία να συνειδητοποιήσω το μεγαλείο του ανθρώπινου πνεύματος τη μακριά του διαδρομή στα σύμβολα, την αγωνία του παρά τις εποχές, αλλά και της Ολβίας που μιλάει για τα συναισθήματα σαν τον Αλχημιστή στο καζάνι του:
Εκεί που θέρμαινα την εσωτερική μου αμαρτία
Μιλά για τους ανθρώπους σαν δοχεία, κενό δοχείο στο νεροχύτη, δοχεία που επικοινωνούν λες και είναι σε ένα χημικό εργαστήρι
Κάπου αλλού: για το κοτοπουλάκι το Μυστικό, το Άφατο, το καθαρό νερό το ανοξείδωτο
Και τελειώνω επίσης μια με φράση από το βιβλίο
Ας δυναμώσουμε τη φλόγα της φωτιάς μας κάτω από το καζάνι της συνεύρεσης λευκής μαγείας αλχημικής
[1] “Warming her pearls” της Carol Ann Duffy, εδώ: https://www.poetryfoundation.org/poems/56715/warming-her-pearls
