Ένα βιβλίο, δεν είναι ένα μονοδιάστατο επίτευγμα. Είναι, μερικές φορές, κάτι περισσότερο από αυτό που έχουμε συνηθίσει να εννοούμε ακούγοντας τη λέξη «βιβλίο». Επειδή το βιβλίο, είναι οι λέξεις του με αξιανάγνωστο περιεχόμενο, είναι χαρτί και μελάνι με τη μυρωδιά τους, είναι χρώμα και εικόνα με τις συνδηλώσεις τους και την αισθητική τους. Είναι υφή και αφή, είναι πρόκληση συναισθημάτων και αισθήσεων, είναι διέγερση σκέψεων. Είναι, μερικές φορές, καταλύτης συναισθησίας. Το βιβλίο, αν είναι όλα αυτά, αποκτά μια δική του ιδιαίτερη υπόσταση, ξεφεύγει από τον αρχικό του στόχο και αρχίζει να πετά αυθύπαρκτο, όπως ένα αντικείμενο που μας είναι πολύτιμο ως μνήμη, ως αναφορά, ως συγκινησιακή οντότητα.
Μιλώ για το μικρό βιβλίο- κόσμημα με τον τρίγλωσσο τίτλο: Σε άγνωστη γη-In an unknown land– Εn terre inconnue, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Φιλύρα.
Οι εικόνες του λευκώματος είναι κολλάζ της Sandra Gea και τα χαϊκού είναι του Κώστα Λιννού.
Το βιβλίο προτάσσει με πολλή ευγένεια στον τίτλο την θηλυκή πλευρά της σύμπραξης, τα κολλάζ. Επειδή όμως εγώ είμαι των λέξεων θα μιλήσω πρώτα για τα χαϊκού.
To χαϊκού είναι ένα είδος πολύ αγαπητό σε πολλούς που καταγίνονται με το στίχο και την ποίηση. Και στην Ελλάδα και αλλού. Και είναι δύσκολο επειδή φαινομενικά μοιάζει εύκολο.
Λίγο να έχει κανείς την ευκολία να χειρίζεται τη γλώσσα, λίγο να εξοικειωθεί με το μέτρημα των συλλαβών, λίγο να μάθει να πυκνώνει το μήνυμα, πες ότι το κατάφερε. Κι αν ασκηθεί αρκετά, τα χαϊκού του θα είναι σωστά, αξιοπρεπή και συχνά θα ικανοποιούν το αισθητικό κριτήριο του αναγνώστη. Αλλά μέχρις εκεί.
Τη φινέτσα ενός αληθινού χαϊκού δεν τη συναντάς εύκολα. Κι όταν τη συναντάς σου προκαλεί δονήσεις στην ψυχή και στη σκέψη, λεπτές και σχεδόν ανεπαίσθητες, υποβλητικές και φευγαλέες.
Δεν είμαι και δεν αισθάνομαι ειδική να κρίνω τους στίχους άλλων. Λέω απλά, μου αρέσει, με αγγίζει, το βρίσκω αληθινό, με συγκινεί, το κατανοώ ή με αφήνει αδιάφορη. Δεν θα βάλω εγώ σφραγίδα γνησιότητας στο πνευματικό έργο κανενός. Επίσης δεν είμαι επιρρεπής στις παρέες και στα κυκλώματα που ανθίζουν στον κήπο της λογοτεχνίας και ανεβοκατεβάζουν αξίες. Που σημαίνει ότι όταν λέω τη γνώμη μου, τη λέω επειδή δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Επειδή κάτι με ενθουσίασε τόσο που δεν αντέχω να μην το μοιραστώ. Επειδή θεωρώ υποχρέωσή μου να στηρίξω κάτι που ανεβάζει τον δικό μου πρωτίστως πήχυ.
Γράφω κι εγώ χαϊκού. Πάνε τώρα κάτι χρόνια. Και ξέρω αν κάποια είναι άνω του μετρίου και ποια είναι αληθινά χαϊκού, ξέρω αν μερικά είναι μόνο ασκήσεις επί χάρτου και άλλα απλά μου αποφορτίζουν στο τέλος της μέρας την ένταση, γρήγορα και αποτελεσματικά.
Τα χαϊκού του Κώστα Λιννού που διαβάζουμε στην «Άγνωστη γη», είναι, και τα δεκαπέντε, αληθινά χαϊκού, με την έννοια ότι σε κάνουν να νιώθεις πίσω από τις λέξεις τη γεύση και το χρώμα, να απολαμβάνεις το συναίσθημα και τη σοφία, να ανακαλύπτεις το πλήρες και το κενό της ψυχής τόσο υπαινικτικά, ώστε ο καθένας να μπορεί να τα οικειοποιηθεί και να τα απολαύσει.
Η δε εικονογράφηση είναι τόσο άρτια και καλαίσθητη, τόσο ταιριαστή με τα χαϊκού, που νομίζεις ότι διαβάζεις την εικόνα και βλέπεις το κείμενο. Μπερδεύονται οι αισθήσεις ανάμεσα στην δεξιά και την αριστερή σελίδα, ανάμεσα στο «βλέπω» και στο «διαβάζω».
Μία μικρή παρατήρηση: θα μπορούσε να είναι για την θεματική εικόνων που έχουν γίνει στερεότυπα -λόγω της διαρκούς επανάληψης στην χρήση τους για τουριστική προβολή. Αλλά, από τη στιγμή που το λεύκωμα απευθύνεται σε αγγλόφωνους και γαλλόφωνους αναγνώστες, η ένσταση ακυρώνεται αυτοδικαίως. Το βιβλίο δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε Έλληνες αναγνώστες, επομένως η εικαστική αναφορά οφείλει να δονεί τις συνδηλώσεις ενός Ευρωπαίου. Και ο Ευρωπαίος ακούει Ελλάδα και βλέπει το κάλλος των αρχαίων μνημείων για παράδειγμα, κι αυτό από αιώνες. Εξάλλου η Sandra Gea δεν είναι ελληνίδα. Απλά έζησε οκτώ χρόνια στην Αθήνα και αγάπησε την Ελλάδα. Άρα κι εκείνη, ως εικονογράφος, λειτουργεί με αναφορές ενός μη γηγενούς.
Το πρώτο χαϊκού του Κώστα Λιννού, και αυτό που έδωσε τον τίτλο του στο λεύκωμα, είναι το «Σε άγνωστη γη». Αυτό και έγινε η αφορμή να γνωριστούν ο συγγραφέας με την εικονογράφο και να προκύψει έτσι η συνεργασία τους. Λίγες λέξεις προκάλεσαν μιαν αγαπητική σχέση -ένα τέτοιο βιβλίο δεν μπορεί παρά να είναι προϊόν αγαπητικής σχέσης- κι αυτό είναι συγκινητικό από μόνο του.
Δεν είναι εύκολο να σας μεταφέρω εδώ εικόνες. Το μόνο που μπορώ είναι να σας δώσω ένα δείγμα από την τέχνη του χαϊκού, την οποία ο Κώστας Λιννός διαθέτει σε υψηλό επίπεδο:
Παίρνει η ψυχή
Το σχήμα της φωτιάς που
Δεν την έκαψε
Ο Κώστας Λιννός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1975. Έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές, μεταφράσεις αγγλόφωνης ποίησης, και διάφορα άλλα κείμενα. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα ισπανικά, αγγλικά και γαλλικά. Επίσης επιμελήθηκε ένα ποιητικό ανθολόγιο για την εφημερίδα Η Αυγή. Μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Κουκούτσι (2009-2015) και της ομάδας εικαστικών Τεχνοπαίγνιον (2015-2017).
Η Σάντρα Γαία γεννήθηκε στη Ντιζόν της Γαλλίας, το 1978, από Iσπανούς γονείς. Σπούδασε μετάφραση. Έζησε οκτώ χρόνια στην Αθήνα κι έκτοτε διατηρεί έναν ισχυρό δεσμό με την ελληνική κουλτούρα. Έχει παρουσιάσει το εικαστικό της έργο, που αποτελείται από κολλάζ, ζωγραφική, installation και performance σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις κυρίως στη Μάλτα όπου ζει και εργάζεται.
