«Lacrimosa» ονομάζονται οι τελευταίες στροφές (18η και 19η) του λατινικού ύμνου Dies Irae γνωστού από τη χρήση του παλαιότερα στη νεκρώσιμη ακολουθία της ρωμ/καθολικής Εκκλησίας. Το κείμενο αναφέρεται στην ημέρα της Κρίσης. Μάλιστα πολλοί συνθέτες (Μότσαρτ, Βέρντι κ.α) το περιλαμβάνουν σαν διακριτό μέρος σε συνθέσεις Ρέκβιεμ.
«Lacrimosa» ονομάζεται και η πρόσφατη ποιητική συλλογή της Χρυσάνθης Ιακώβου από το τελευταίο ποίημα της συλλογής «Ρέκβιεμ»: «…Και τότε κάποιος ψιθύρισε:/ Lacrimosa.»
Η ποιήτρια με ρεαλιστικότητα, έντονο συμβολισμό και ύφος εξομολογητικό, γράφει ποίηση σύγχρονη και ταυτόχρονα διαχρονική. Φέρνει στο «σήμερα» τα ζητήματα που προβληματίζουν και πονάνε εδώ κι αιώνες τους ποιητές. Ωστόσο το Σήμερα είναι πιο οδυνηρό καθώς η ανθρώπινη κατάσταση έχει μεταβληθεί προς το χειρότερο. Ακόμη κι ο έρωτας προκαλεί θλίψη γιατί δεν είναι ολοκληρωτικός ή ξεκάθαρος. Ο θάνατος, η άλλη μεγάλη συμπαντική δύναμη, βρίσκεται στον αντίποδα. Είναι αμείλικτα παρών, δεν έρχεται μόνο ως φυσιολογικό γεγονός, αλλά κι ως βίαια κατάσταση που δεν ξεχωρίζει ηλικίες και καταστάσεις: «…η σφαγή των αθώων νηπίων ξεκίνησε/ από αυτούς που κατάλαβαν/ πως στα μάτια των παιδιών/ κατοικεί ο Θεός/ – και η σφαγή/ ακόμα συνεχίζεται.»
Οι αλλεπάλληλες ματαιώσεις από όνειρα που έμειναν απραγματοποίητα, από συνειδητοποιήσεις ψευδαισθήσεων και απουσίες, η έλλειψη συμπόνιας, τα «χάρτινα πρόσωπα των ανθρώπων», η μοναξιά, η σκοτεινιά του κόσμου, οι διαψεύσεις, αλλά και το πέρασμα του χρόνου με τους επερχόμενους θανάτους προσφιλών προσώπων, τις ασθένειες, τα πνιγμένα και θαμμένα όνειρα που επιστρέφουν βασανιστικά πληγώνουν την ποιήτρια.
Το βίωμα της είναι οδυνηρό, είναι πόνος και πένθος γι’ αυτόν τον κόσμο, τον «δανεικό και πληγωμένο» από τον οποίο ακόμα κι ο Θεός εξορίζεται.
Είναι τέτοια η σκληρότητα των ανθρώπων, η παραφροσύνη.
Η ποιήτρια γίνεται το «ιερόν πτηνόν» του Πλάτωνα και μέσα σ’ αυτή τη δυστυχία μεταφέρει ως «διάμεσος» τα μηνύματα του ουρανού στη γη: «ο ουρανός/ βλοσυρός/ πάνω απ’ τα κεφάλια μας,/ γνέφει/ σε μια μόνιμη απειλή,/ μια υπόσχεση συντέλειας/ στο εύθραυστό μας μέλλον…/». Ίσως γι’ αυτό τελειώνει με το «Ρέκβιεμ» κι ίσως γι’ αυτό η μόνη της καταφυγή είναι η ποίηση…
Ας την αφήσουμε όμως να μιλήσει η ίδια για τα ποιήματά της μέσω των ποιημάτων της:
«…ένα πουλί στο σύρμα/ δίνει τον ρυθμό/ μια μελωδία ξεχασμένη/
-γιατί λαλείς/ πάνω απ’ της λήθης/ το πέτρινο σκηνικό;» (Μια μελωδία ξεχασμένη)
–Με αφορμή τους στίχους αυτούς θα ήθελα να σε ρωτήσω ποιος είναι ο ρόλος του ποιητή στον κόσμο;
-Ο ρόλος του ποιητή, κατά τη γνώμη μου, είναι να δίνει μια άλλη ερμηνεία για όσα μας περιβάλλουν. Να κάνει τους αναγνώστες να δουν τα πράγματα από μια νέα οπτική γωνία. Σκοπός της τέχνης είναι έτσι κι αλλιώς να μας δίνει τροφή για να σκεφτούμε και να ανυψωθούμε πνευματικά, ομοίως θεωρώ πως ο κάθε ποιητής μπορεί προσφέρει ένα νέο είδος «αλήθειας», το οποίο ο αναγνώστης μπορεί να το ερμηνεύσει όπως του ταιριάζει.
–Γιατί γράφεις εσύ; Είναι η ποίηση «μια μελωδία ξεχασμένη»;
-Παραγκωνισμένη ίσως, αδικημένη ναι, παρεξηγημένη σίγουρα, ξεχασμένη όμως ποτέ δεν είναι η ποίηση. Πάντα θα αγαπιέται και θα διασώζεται μέσα στον χρόνο. Εγώ γράφω γιατί αυτός είναι ο τρόπος μου να ερμηνεύω τον κόσμο, να επικοινωνώ, να προσπαθώ να φτάσω στα βαθύτερα επίπεδα της ύπαρξης. Όλοι οι άνθρωποι προσπαθούμε να βρούμε την προσωπική μας αλήθεια, εγώ το κάνω αυτό μέσω της γραφής.
«υπάρχεις και δεν υπάρχεις/ σαν είδωλο ψευδαίσθησης/…/η ζωή προχωράει/ στη γραμμική ευθεία του κύκλου…» (
Κόκκινη αντανάκλαση)
–Είναι οξύμωρη η ζωή ή οι άνθρωποι ζούμε με ψευδαισθήσεις; Κι η ποίηση πώς λειτουργεί;
-Η ζωή είναι οξύμωρη, κλείνει μέσα της τις μεγαλύτερες αντιθέσεις, ευτυχία και δυστυχία, ανταμοιβή και αδικία, δεν συμβαδίζει με τα θέλω μας, καμιά φορά μοιάζει να μας περιγελά. Αλλά και οι άνθρωποι φυσικά και ζούμε με ψευδαισθήσεις, δεν έχουμε πάντα την αντίληψη να κρίνουμε σωστά τις καταστάσεις, να πάρουμε τις «σωστές» αποφάσεις. Πολλές φορές έχουμε λάθος εικόνα ακόμα και για τον ίδιο μας τον εαυτό. Η ποίηση δεν μπορεί να λύσει το δράμα αυτό της ύπαρξής μας, μπορεί όμως να μας βοηθήσει να φτάσουμε στην αυτογνωσία. Και είναι κι αυτό μια παρηγοριά.
«μέσα από τη μήτρα των καλών προθέσεων/
ξεπηδούν απρόοπτα οι διαψεύσεις…»(Κόντρα)
–Σ’ αυτή την πορεία που μας φέρνει ολοένα πιο κοντά στο θάνατο διαψεύδοντας τις προσδοκίες μας, ποιος είναι για σένα ο ρόλος της ποίησης;
-Γράφουμε ποίηση –και γενικότερα κάνουμε τέχνη– για να ξορκίσουμε τον φόβο του θανάτου. Για να γευτούμε λίγο μια ψευδαίσθηση αθανασίας. Γράφουμε και διαβάζουμε ποίηση για να ερμηνεύσουμε τα μυστήρια της ζωής. Για να φτάσουμε στην αυτοπραγμάτωση. Θεωρώ πως η επαφή με την ποίηση (τόσο για αυτούς που τη γράφουν όσο και για αυτούς που τη διαβάζουν) προσφέρει μια μικρή λύτρωση, μπορεί να κάνει λίγο πιο ανώδυνα κάποια πράγματα.
–Αυτοί οι δύο στίχοι θυμίζουν έντονα αρχαία λυρική ποίηση, όπως και πολλοί άλλοι στα ποιήματά σου. Έχει αλλάξει ο προβληματισμός του ανθρώπου σήμερα;
-Τα βασικά υπαρξιακά ερωτήματα –αυτά στα οποία καλείται παραδοσιακά να «απαντήσει» η τέχνη– δεν αλλάζουν. Οι κοινωνίες και οι ιδεολογίες αλλάζουν, αλλά οι πιο βαθείς προβληματισμοί του ανθρώπου παραμένουν ίδιοι. Ο ίδιος ο άνθρωπος δεν αλλάζει, τα βασικά του ένστικτα είναι τα ίδια σε όλους τους αιώνες. Το έργο τέχνης που καταφέρνει να συλλάβει τους αιώνιους αυτούς προβληματισμούς γίνεται διαχρονικό – όπως βλέπουμε να συμβαίνει με τόσα και τόσα έργα του παρελθόντος που δεν παλιώνουν ποτέ.
«…δεν είμαστε αυτοί/ που ευχηθήκαμε να γίνουμε,/…/ δεν είμαστε αυτοί/ που θα μπορούσαμε να γίνουμε/ μα μήτε το μετανιώσαμε/ μήτε το καταλάβαμε κιόλας.»(Απολεσθείσα ευχή)
–Πόσο δύσκολος είναι ο δρόμος προς την αυτογνωσία;
-Προφανώς ο δυσκολότερος δρόμος που καλείται να διαβεί ο άνθρωπος. Αδύνατον να τον περπατήσεις μέχρι τέλους. Το ίδιο ισχύει και για τον δρόμο προς την αυτοπραγμάτωση, καθώς και για τον δρόμο προς την εκπλήρωση των επιθυμιών και των ονείρων μας. Όλα αυτά βέβαια είναι αλληλένδετα. Είναι στη φύση του ανθρώπου να επαναπαύεται, να παρασύρεται από τη ρουτίνα και από όσα του φέρνει η ζωήτυχαία, που παύει από ένα σημείο και μετά να προσπαθεί να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του. Πιστεύω πως σε αυτό ακριβώς το στοιχείο της φύσης μας πρέπει να αντισταθούμε.
-Με αφορμή στίχους των ποιημάτων σου να σε ρωτήσω, πόσο κοντά βρίσκεται ο ποιητής με το Θεό;
-Δεν θεωρώ πως συνδέονται απαραίτητα η πίστη με την ποίηση. Εξαρτάται προφανώς από τον κάθε ποιητή, πόσο κοντά αισθάνεται ο ίδιος στον Θεό και πώς αυτό επηρεάζει τη γραφή του. Ο ποιητής «πρέπει» να βρίσκεται κοντά στον άνθρωπο. Να σκύβει πάνω από το ανθρώπινο δράμα, να αγκαλιάζει την ανθρώπινη αδυναμία, να αντικρίζει την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Έτσι πιστεύω πως μπορούν να προκύψουν τα καλά ποιήματα, αυτά που «έχει ανάγκη» να διαβάσει ο κόσμος και που αγαπάει
.
