«Αφή & Αφή, οι ποιητικές θεάσεις του Θωμά Βουγιουκλή σχετικά με την ανάδυση της γνώσης στον κυκεώνα της πληροφορίας»

 

 

«Είμαι εις άλλας σφαίρας
με κάλεσαν στας Σέρρας»

 

Πραγματικά είναι χαρά και τιμή για μένα να συμμετέχω σ’ αυτήν την υπέροχη λογοτεχνική βραδιά, όπου θα δώσουμε ένα ελάχιστο δείγμα του επιστημονικού και ποιητικού έργου του δικού μας Σερραίου μαθηματικού και ποιητή Θωμά Βουγιουκλή, ομότιμου καθηγητή του ΔΠΘ.

Προσωπικά θα αναφερθώ στην 7^η ποιητική συλλογή του με τίτλο «Αφή» (εκδόσεις Τυποθήτω, 2011), όπου καταθέτει τους στοχασμούς του σχετικά με την ανθρώπινη σκέψη και γνώση, που απειλείται από την πληθώρα της πληροφορίας που κατακλύζει τον ανθρώπινο νου. Επέλεξα να αναφερθώ σ’ αυτή επειδή είναι επίκαιρη ιδιαίτερα σήμερα που η τεχνολογική ανάπτυξη και η τεχνητή νοημοσύνη εγείρουν πολλά ερωτήματα και ηθικά διλήμματα.

Στη φωτογραφία που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου η αφή παρουσιάζεται με τη διττή της έννοια. Ως φλόγα και άναμμα από τη μια, και ως αισθητηριακή λειτουργία από την άλλη, ενώ μαζί με τον τίτλο παραπέμπει στους στοχασμούς του ποιητή για την απειλή της απώλειας της ανθρώπινης σκέψης.

Η ποιητική συλλογή «Αφή» αφορά σε πυκνή, αφαιρετική και πολύσημη γραφή, όπου διαφαίνεται η βαθιά μαθηματική σκέψη του Βουγιουκλή, την  πολυσημία της οποίας θα μπορούσαμε να εννοήσουμε καλύτερα εάν διαθέταμε μαθηματική σκευή. Ο λόγος του λιτός και απέριττος, αλλά και λυρικός συνάμα εμπλουτισμένος με παρηχήσεις, μεταφορές, εικονοποιία και νεολογισμούς όπως πχ στους ακόλουθους στίχους: «Φραγμοί και αδιέξοδα / ευάλωτα, σαθρά / στην ουσία συνεξουσία / περιούσια οργή / συναυτάρκης συνουσία / ρυθμιζόμενη ορμή.» («Εξουσία και σκέψη», σ. 12), καθώς επίσης κάνοντας χρήση λόγιων και ακαδημαϊκών λέξεων όπως «αφή, ηδύ, σκέδαση,  έδοξαν» κλπ.

Το ύφος του ποιητή στοχαστικό, αλλά και παιγνιώδες ενίοτε, κάνοντας λογοπαίγνια με τα οποία καταθέτει τις θεάσεις και τις ιδέες του. Κάποιες φορές γίνεται ειρωνικό και αυτοσαρκαστικό προκειμένου να κεντρίσει τον αναστοχασμό του αναγνώστη.

 

Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή υπαρξιακού και φιλοσοφικού στοχασμού, αποτελούμενη από 14 ποιήματα. Η καλά δομημένη ποιητική σύνθεση, θα μπορούσαμε να πούμε, αρχίζει με το εισαγωγικό ποίημα «Εξήγηση» όπου με πικρή ειρωνεία ο ποιητής εισάγει τον προβληματισμό του για τη γνώση που βρίσκεται εν υπνώσει: «μια απλή γνώση / βαθειά εν υπνώσει.» (σ. 7), όπως γράφει. Ακολουθούν δώδεκα ποιήματα όπου αναπτύσσει την προβληματική του σε αριθμημένες ωριαίες ποιητικές αναπαραστάσεις, ώρες περισυλλογής και θέασης, όπου καταθέτει «ποιητικώ το τρόπω» τους υπαρξιακούς και φιλοσοφικούς στοχασμούς του, που αφορούν στην σημαντικότητα και τον κίνδυνο απώλειας της ανθρώπινης ιδιότητας του «σκέπτεσθαι», και της γνώσης, την οποία διαχωρίζει βεβαίως από την πληροφορία. Και η ποιητική σύνθεση ολοκληρώνεται με το ποίημα «Αφή & Αφή», που αποτελεί τον επίλογο, απ’ όπου και ο τίτλος του ποιητικού βιβλίου.

 

Ο σπουδαίος Μεξικανός νομπελίστας ποιητής και διανοητής του εικοστού αιώνα Οκτάβιο Παζ, στο βιβλίο του με τίτλο: «Η άλλη φωνή-η ποίηση στο τέλος του αιώνα» διατείνεται:

«Το επείγον σήμερα είναι να μάθουμε πώς θα εξασφαλίσουμε την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.» (Οκτάβιο Πας 1991)[1].

Ενώ στο βιβλίο του «Η διπλή φλόγα Έρωτας και ερωτισμός» επισημαίνει ότι:

«Η θρησκευτική φαντασία συνέλαβε έναν Θεό ανώτερο από τα πλάσματά του. Η τεχνολογική φαντασία συνέλαβε έναν Θεό-μηχανικό κατώτερο από τις εφευρέσεις του» (Οκτάβιο Παζ 1993)[2].

 

Επισημαίνει επίσης θέτοντας το ακόλουθο καίριο ερώτημα: «Σήμερα, εν ονόματι της επιστήμης, επιδιώκεται όχι η εξαφάνιση κάποιας ομάδας ατόμων, αλλά η μαζική παραγωγή ανθρωποειδών. […] Η τεχνολογική δουλεία έχει πλέον φανεί στον ορίζοντα. Το ανθρώπινο ον επέζησε δυο ολοκληρωτισμών. Άραγε θα επιβιώσει της εκτεχνίκευσης του κόσμου;» (Οκτάβιο Παζ 1993)[3].

 

Ο ποιητής Θωμάς Βουγιουκλής, στην 1^η ώρα στοχασμού και θεάσεών καταθέτει ένα επιμέρους ερώτημα μέσα από το ποίημα «Ηθικό» όπου διατείνεται:

 

 

«Το θεμελιώδες ζήτημα το οποίο
τίθεται σήμερα είναι:
πώς μπορεί
να μετουσιωθεί η επεξεργασία,
πώς να αναδυθεί η σκέψη
από το πλήθος,
πρακτικά άπειρο,
της πληροφορίας
το οποίο διατίθεται
και ενσωματώνεται αδιαλείπτως.»
(Ηθικό, σ. 8).

Στη 2^η ώρα των θεάσεών του, εστιάζει στο πάθος που κατακλύζει το νου, τις αισθήσεις και το σώμα του ανθρώπου κατά τις διεργασίες σκέψης και οργασμικής συνέργειας στην εδραίωση γνώσης, όπου «Ο χρόνος δεν έχει μέτρο / ή καλύτερα / αν τολμήσεις να τον μετρήσεις, / βγαίνει άπειρος.» και όπου «Η ηδονή αδύναμη /  να προσδιορίσει το ηδύ» (Το πάθος σ. 10).

Ενώ στην 3^η ώρα των θεάσεών του διατείνεται ότι η δύναμη της σκέψης και της γνώσης λιώνουν την εξουσία και αποτελούν ελπίδα και οδηγό στο άπειρο χάος: «Ανήρ, γυνή και θάλασσα / χαρτί, πένα φιάλη, μήνυμα/ ελπίς στο άπειρο το χάος / και οδηγός η σκέψη» (Εξουσία και σκέψη σ. 12-13).

Στην 7^η ώρα παραθέτει το ποίημα με τίτλο «Ανακάλυψη – Επανάσταση» το οποίο αφορά σε μια αλληγορία, όπου αξιοποιώντας το φαντασιακό και την ειρωνεία επινοεί μια τεχνολογική ανακάλυψη, μέσω της οποίας, με μια απλή επαφή της οθόνης μεταφέρεται στον ανθρώπινο εγκέφαλο όλη η γνώση της ανθρωπότητας, γεγονός που ωστόσο έχει ως αποτέλεσμα να προσδίδει στον άνθρωπο γνώση δίχως γνώση: «τα πάντα είδα! / Δυστυχώς, όμως, δεν είδα!» μας λέει προφητικά, («Ανακάλυψη – Επανάσταση», 20-21).

Ενώ στην 8^η ώρα των θεάσεών του ο ποιητής εγκωμιάζει τη γνώση, την οποία  προτάσσει ως ιδανικό:

«Φαίνεται η ηδονή

να είναι εικασία

η σκέψη ιόντα

το οίδα, ιδανικό.

 

Σίτος, οίνος, ενόραση.

Τέλειον, οίον, απόδειξη.»

(Οίδα σ. 22-23)

Στην 10^η ώρα καταβυθίζεται σε ενορατικές διεργασίες, όπου μετοικώντας  στην ενδοχώρα του «είναι», στις ρίζες του και στις προγονικές θεωρήσεις θα μας πει: «Μετοικώ, μεταναστεύω, αναστω, / οικω στη σκέψη μου» (Μέτοικος σ. 26).

Στη συνέχεια στην 11^η ώρα των θεάσεών του επεξεργάζεται κινητικές διαδικασίες, όπου εστιάζει στη διαδρομή του ατόμου υποστηρίζοντας πως αυτή καθορίζει την ύπαρξή του, ενώ η κόπωση και ο πόνος την ανακαθορίζει:

«Συνεπώς

κατευθύνομαι στην άβυσσο,

σαν οιμωγή,

ανακατευθύνομαι,

η διαδρομή μου

καθορίζει την ύπαρξή μου

κι ο αναστεναγμός μου

την ανακαθορίζει:»

(Κίνηση, σ. 28-29).

 

 

Τέλος στην 12^η ώρα διατυπώνει τη θέση πως:

«Η εθελούσια υποταγή / μυρμηγκιάζει τον εγκέφαλο, / αλλοτριώνει τη σκέψη / εκχωρεί την ελευθερία / κάνει τον φόβο συνήθεια» και με υποδόρια ειρωνεία μιλά για τα αόρατα δεσμά μας που φράζουν τους ορίζοντες τους περιορισμένους έτσι κι αλλιώς «λόγω της μυωπίας μας» όπως γράφει. («Αναμονή – Υπομονή», σ. 30)

Ο Βουγιουκλής ολοκληρώνει την ποιητική συλλογή του «Αφή» με την επιφώνηση: «επιτέλους», παραθέτοντας τον επίλογο, όπου με το ποίημα: «Αφή & Αφή» παρομοιάζει τη γνώση με τον έρωτα και την απόλαυση γευστικών αλλά και απτικών ερεθισμάτων που αγγίζουν την όραση. Διαβάζω το ποίημα.

 

 

 

Αφή & Αφή

 

Με ομόηχα ομόγραφα

προσπαθώ να επικοινωνήσω

να κοινωνήσω τη σωτηρία μου

στο αμάρτημα

της ανακάλυψής μου

που ολοκληρώνει τον άνθρωπο,

προς το παρόν,

απαλλάσσοντάς τον

από την αδυναμία

αποθησαύρισης γνώσεων

που ανακάλυψε

που κατέκτησε

ο άνθρωπος ως άνθρωπος.

Ό,τι κατακτώ στη γνώση

με λυτρώνει, με παιδεύει

κάτι σαν έρωτας δηλαδή

σαν γλυκό του κουταλιού

και σαν αφή στην όραση

αισίου αναμενομένου.

Εκκόλαψη.

«Αφή και αφή» (σ. 33)

 

 

Ο καλός ποιητής και στοχαστής, ο δικός μας Θωμάς Βουγιουκλής, ο ακάματος και καταξιωμένος επιστήμονας, με την ποίησή του και τις λέξεις, τις στοχαστικές θεάσεις και τις ιδέες του, μαζί με την αναγνωστική ευχαρίστηση μας κινητοποιεί προσφέροντάς μας αφυπνιστικά και αναστοχαστικά ερεθίσματα.

 

 

 

 

[1] Οκτάβιο Πας, Η άλλη φωνή-η ποίηση στο τέλος του αιώνα , 1991   

[2]Οκτάβιο Παζ, Η διπλή φλόγα Έρωτας και ερωτισμός, Μετάφραση: Σάρα Μπενβενίστε, Μαρία Παπαδήμα, Εκδόσεις Εξάντας – Νήματα, Αθήνα 1993, σ. 184.         

[3]Οκτάβιο Παζ, Η διπλή φλόγα Έρωτας και ερωτισμός, Μετάφραση: Σάρα Μπενβενίστε, Μαρία Παπαδήμα, Εκδόσεις Εξάντας – Νήματα, Αθήνα 1993, σ. 196.