Γενικός Προϊδεασμός
Η «προοπτική μηδενικού προσώπου» (Zero person perspective (zpp)) είναι έννοια που διερευνάται σε διάφορους τομείς όπως φιλοσοφία, γνωστική επιστήμη και λογοτεχνική θεωρία, συχνά ως εναλλακτική λύση ή συμπλήρωμα των παραδοσιακών απόψεων πρώτου και τρίτου προσώπου. Γενικά, αναφέρεται σε μια προοπτική που δεν είναι ούτε υποκειμενική ούτε αντικειμενική, ή που υπερβαίνει τους περιορισμούς των ατομικών προοπτικών.
Πώς γίνεται κατανοητή η προοπτική μηδενικού προσώπου:
- Πέρα από την Υποκειμενικότητα και την Αντικειμενικότητα:
- Δεν συνδέεται με ένα συγκεκριμένο άτομο: Σε αντίθεση με το πρώτο πρόσωπο (εγώ/ εμείς) ή το τρίτο πρόσωπο (αυτός/ αυτή), το μηδενικό πρόσωπο δεν ανήκει σε μια συγκεκριμένη συνείδηση ή οντότητα.
- Δυνητικά ουδέτερη ή απρόσωπη άποψη: Μπορεί να θεωρηθεί ως προοπτική που παρατηρεί ή υπάρχει χωρίς τις προκαταλήψεις ή τους περιορισμούς της ατομικής εμπειρίας.
- Παραδείγματα στη φιλοσοφία: Φιλόσοφοι όπως ο Graham Harman έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο για να περιγράψουν μια προοπτική που επιδιώκει να κατανοήσει την ουσία των πραγμάτων ανεξάρτητα από οποιονδήποτε συγκεκριμένο παρατηρητή, συχνά στο πλαίσιο της αντικειμενοστρεφούς οντολογίας.
- Στη Λογοτεχνική Θεωρία:
- Απουσία αφηγητή: Σε ορισμένες λογοτεχνικές ερμηνείες, η αφήγηση μηδενικού προσώπου μπορεί να περιλαμβάνει ένα κείμενο που αποφεύγει οποιονδήποτε σαφή αφηγητή, αφήνοντας τον αναγνώστη να συμπεράνει νόημα από τα γεγονότα ή τον διάλογο που παρουσιάζονται.
- Ένας αντικειμενικός παρατηρητής: Αυτή η οπτική γωνία μπορεί να είναι παρόμοια με την αντικειμενική προσέγγιση τρίτου προσώπου, αλλά με μια πιο ολοκληρωμένη απομάκρυνση της υποκειμενικότητας του αφηγητή.
- Στη Γνωσιακή Επιστήμη και Φαινομενολογία:
- Πέρα από την ατομική εμπειρία: Ορισμένες ερμηνείες υποδηλώνουν ότι η οπτική γωνία μηδενικού προσώπου μπορούσε να είναι μια προ- ή μη βιωματική κατάσταση, ίσως ανάλογη με τον βαθύ ύπνο ή μια κατάσταση καθαρής συνείδησης πριν από την εμφάνιση ενός εαυτού.
- Κατανόηση της αυτιστικής νόησης: Στο πλαίσιο του αυτισμού, η οπτική γωνία μηδενικού προσώπου διερευνάται ως ένας τρόπος κατανόησης της αυτιστικής αντίληψης όχι ως έλλειμμα αλλά ως ένα διαφορετικό γνωστικό στυλ, εστιάζοντας στην αισθητηριακή επεξεργασία και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.
- Σχετικές Έννοιες:
- Προοπτική τέταρτου προσώπου: Αυτή είναι μια άλλη έννοια που διερευνά μια συλλογική ή ενοποιημένη οπτική γωνία, που συχνά περιλαμβάνει τις γνώσεις πολλαπλών ατόμων ή οπτικών γωνιών.
- Αντίληψη απουσίας: Η οπτική του μηδενικού προσώπου μπορεί επίσης να συνδεθεί με τη φιλοσοφική έννοια της αντίληψης απουσιών ή ανύπαρκτων πραγμάτων, όπως η απουσία κάποιου αναμενόμενου πράγματος.
Στην ουσία, η οπτική του μηδενικού προσώπου, αν και δεν ορίζεται πάντα με σαφήνεια, αντιπροσωπεύει προσπάθεια να ξεπεραστούν οι περιορισμοί των ατομικών οπτικών και να διερευνηθεί τι βρίσκεται πέρα ή κάτω από το πεδίο της προσωπικής εμπειρίας.
Zero Person και Απρόσωπα Ρήματα: Όταν η εμπειρία δεν έχει ιδιοκτήτη —μια φιλοσοφική και γλωσσολογική εξερεύνηση
Εισαγωγή
Υπάρχουν στιγμές στη γλώσσα και τη συνείδηση όπου κάτι συμβαίνει —χωρίς κανείς να το κάνει. Εκεί όπου η εμπειρία ξεδιπλώνεται μόνη της, χωρίς «εγώ» ή «εσύ». Στιγμές όπου, όπως στη γνωστή ζεν φράση, “sitting quietly, doing nothing, spring comes and the grass grows by itself.” Στη γλωσσολογική θεωρία, αυτό αντιστοιχεί σε ένα αμφίβολο αλλά συναρπαστικό φαινόμενο: την zero person perspective.
Τι είναι η “Zero Person”
Η Zero Person είναι μια υπόρρητη ή άρρητη προοπτική που δεν προσδιορίζεται από καμία προσωπική αντωνυμία. Δεν είναι ούτε πρώτη, ούτε δεύτερη, ούτε τρίτη. Αντί για ρήματα που συνδέονται με σαφές υποκείμενο (π.χ. «εγώ πηγαίνω»), έχουμε μια απρόσωπη, αφηρημένη κατάσταση που απλώς συμβαίνει. Παράδειγμα: «Σκέφτεται κανείς ότι…», ή «βρέχει» (χωρίς υποκείμενο).
Zero Person και Απρόσωπα Ρήματα
Η zero person δεν ταυτίζεται με τα απρόσωπα ρήματα, αλλά συχνά λειτουργεί κοντά τους. Στα ελληνικά, λέμε:
- «Χρειάζεται υπομονή.»
- «Φαίνεται πως έχει δίκιο.»
Τα ρήματα αυτά δεν έχουν σαφές υποκείμενο. Αντίστοιχα, η zero person perspective χρησιμοποιείται όταν ο ομιλητής αποσύρεται πλήρως: η πρόταση μοιάζει να εκφέρεται από καμία συγκεκριμένη συνείδηση —ή από όλες ταυτόχρονα.
Σχέση με Πρώτο / Δεύτερο / Τρίτο Πρόσωπο
Η κλασική κατηγοριοποίηση σε πρώτο («εγώ»), δεύτερο («εσύ»), και τρίτο πρόσωπο («αυτός/αυτή») βασίζεται στη διάδραση. Η zero person κινείται πέρα από αυτό το πλαίσιο:
- Δεν δηλώνει ταυτότητα.
- Δεν χρειάζεται αναγνώριση.
- Δεν στηρίζεται σε υποκείμενο.
Μοιάζει με το βλέμμα του παρατηρητή που χάνεται στον κόσμο χωρίς να σχολιάζει.
Φιλοσοφικό Επίμετρο
Η έννοια της zero person συνομιλεί με τη φιλοσοφία του νου, τη βουδιστική σκέψη και τον υπαρξισμό. Στην εμπειρία του «δεν είμαι κανείς», αναδύεται μια βαθύτερη μορφή ολότητας:
- Ο Wittgenstein μιλά για τα όρια της γλώσσας και το “showing” αντί για το “saying”.
- Ο Heidegger για το Dasein που βιώνει τον κόσμο πριν από κάθε πρόσωπο.
- Οι ζεν παραδόσεις για τη σιωπηλή επίγνωση που δεν έχει υποκείμενο, μόνο παρόν.
Λογοτεχνικά Ίχνη
Στη λογοτεχνία, η zero person εντοπίζεται σε αφηγήσεις που δεν έχουν ρητό αφηγητή:
- Το ύφος του Beckett.
- Οι παύσεις του Handke.
- Οι πρώτες φράσεις από ποιήματα του Δημήτρη: «Τίποτα δεν άρχισε. Και ήδη όλα συμβαίνουν.»
Επίλογος
Η zero person perspective δεν είναι απλώς γραμματικό τέχνασμα. Είναι μια πρόσκληση να δούμε τον κόσμο χωρίς να βιαστούμε να μπούμε μέσα του. Να νιώσουμε χωρίς να κατέχουμε. Να βιώσουμε χωρίς να ονοματίσουμε.
Ίσως το πιο ανθρώπινο βλέμμα να είναι εκείνο που δεν έχει καν πρόσωπο.
