Τα αγάλματα, όπως κι οι άνθρωποι, χρειάζονται φροντίδα και προστασία.

Ποιος είπε ότι τα μουσεία είναι σιωπηλά; Ποιος νομίζει πως οι προθήκες δεν έχουν ιστορίες να πουν, πως τα εκθέματα δεν ψιθυρίζουν μυστικά; Ο Ευτύχης, ο μικρός ρεπόρτερ των μουσείων, ξέρει καλά πως κάθε πίνακας, κάθε άγαλμα, κάθε παλιό αντικείμενο κρύβει μια φωνή που περιμένει να ακουστεί. Η ιστορία της Μαίρης Βογιατζή δεν είναι απλώς μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν· είναι ένας τρόπος να ανοίξει το μουσείο στα μάτια των παιδιών σαν κάτι ζωντανό, σαν ένας τόπος διαλόγου και φαντασίας. Με αφορμή την έκδοση της δεύτερης ιστορίας της σειράς  «Ευτύχης, ο ρεπόρτερ των μουσείων» με τίτλο «Συνέντευξη από τα κυκλαδικά ειδώλια» σε εικονογράφηση Ράνιας Ηλιάδου που κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική, συνομίλησα με τη Μαρία Βογιατζή για το βλέμμα του παιδιού-ερευνητή, τη σημασία των μουσείων στην παιδική ηλικία, πώς η λογοτεχνία μπορεί να αφυπνίσει τη ματιά των παιδιών απέναντι στην ιστορία, πώς ένα παλιό άγαλμα χωρίς στόμα μπορεί να γεννήσει ερωτήματα, συγκίνηση και, τελικά, μια νέα επιθυμία για γνώση.

Τι σας ενέπνευσε και επιλέξατε να μιλήσετε στα παιδιά για τα Κυκλαδικά ειδώλια;

Πρώτα από όλα, ο Ευτύχης, ο ρεπόρτερ των μουσείων, είναι λίγο απρόβλεπτος. Έτσι, από το πολύ μεγάλο – γιγάντιο – άγαλμα στο πρώτο βιβλίο, αποφασίσαμε στο δεύτερο να πάμε σ’ αυτά τα – όπως το λέει και ο ίδιος – «μικρά σε μπόι, αλλά μεγάλα σε σημασία» αγαλματάκια. Γιατί άραγε; Μα γιατί είναι δημιουργήματα γεμάτα γοητεία, μυστήριο και ιστορίες που δεν σταματούν να μας συγκινούν. Που η ομορφιά και η σημασία τους – όπως λένε τα ίδια στον Ευτύχη- έχουν «νικήσει τον χρόνο». Έπειτα στόχος των βιβλίων του ρεπόρτερ είναι να γίνουν αφορμές για περισσότερη ενασχόληση και «δράση» γύρω από το θέμα τους κάθε φορά. Και υπάρχουν τόσα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε με τα κυκλαδικά ειδώλια. Από το να ταξιδέψουμε στα νησιά και να παίξουμε με τα σχήματα και τα συναισθήματα μέχρι να ζήσουμε θαλασσινές και άλλες περιπέτειες, να μιλήσουμε για τη ζωή, για ποιήματα, για τραγούδια, και τόσα άλλα!

Μπορούν ιστορίες σαν τη δική σας να ενισχύσουν την κριτική σκέψη των παιδιών και την αγάπη τους για την τέχνη και την ιστορία;

Ίσως. Ελπίζω, τουλάχιστον, να μπορούν να τα παρακινήσουν, έστω και λίγο, να γίνουν και τα ίδια «ρεπόρτερ» – δηλαδή να αρχίσουν να κάνουν τις δικές τους ερωτήσεις για όσα τους κάνουν εντύπωση: από αυτά που βλέπουν γύρω τους, μέσα ή έξω από τα μουσεία. Ελπίζω επίσης ότι, διαβάζοντας τις ιστορίες του Ευτύχη, θα νιώσουν – χωρίς να χρειάζεται να τους το πούμε ρητά – ότι η ιστορία και η τέχνη δεν είναι απλώς γνώσεις και πληροφορίες, αλλά «εμπειρίες» που κάνουν τη ζωή μας πιο πλούσια και ενδιαφέρουσα. Έτσι τουλάχιστον νιώθω εγώ. Και ακριβώς από αυτήν την ανάγκη μου να μοιραστώ πράγματα που αγαπώ και με συγκινούν, και να τα προσεγγίσω με πιο αυθόρμητο τρόπο – όπως κάνουν τα παιδιά – γεννήθηκε και η ιδέα του Ευτύχη.

Ποια είναι για εσάς η βαθύτερη σημασία ενός κυκλαδικού ειδωλίου; Σύμβολο μητρότητας, σιωπής, αντοχής ή κάτι άλλο;

Το πιο συναρπαστικό με τα κυκλαδικά ειδώλια είναι ότι δεν έχουν μία μοναδική ερμηνεία. Ακόμη και εάν δεν είσαι αρχαιολόγος ή ιστορικός, μπορείς να το καταλάβεις. Η ομορφιά τους, η (φαινομενική τους) απλότητα, η διαχρονική τους απήχηση – από την αρχαιότητα μέχρι τον σύγχρονο κόσμο – ο τρόπος δημιουργίας τους, όλα τους τα χαρακτηριστικά μάς ανοίγουν πολλές πόρτες. Στο βιβλίο, μέσα από τη ματιά και τις ερωτήσεις του Ευτύχη, προσπαθούμε να «διαβούμε» κάποιες από αυτές με έναν πιο απλό και διαισθητικό τρόπο. Η αντοχή στον χρόνο, η μητρότητα, η αρμονία, η νησιωτικότητα, η προσπάθεια του ανθρώπου να δημιουργήσει τη δική του μορφή μέσα από διάφορα υλικά, είναι μερικά από τα στοιχεία που η συνομιλία του ρεπόρτερ με τα ειδώλια προσπαθεί να αγγίξει. Και το μόνο σίγουρο είναι ότι η «σιωπή» δεν ταιριάζει στα ειδώλια – τουλάχιστον όχι στο βιβλίο μας, αφού έχουν πολλά να μας πουν!

Τι ρόλο παίζουν οι αισθήσεις –οι ήχοι, οι μυρωδιές και τα χρώματα του τόπου μας στη γραφή σας;

Ο Ευτύχης αγαπά τα πιο μικρά, λιγότερο «γνωστά» μουσεία και τους πιο μικρούς τόπους. Και σίγουρα αυτοί οι τόποι αποτελούν την εκκίνηση – τόσο για τις ερωτήσεις που θέτει όσο και για τις απαντήσεις που παίρνει. Όταν, για παράδειγμα, τα ειδώλια του εξηγούν πώς μπορεί – αν και τόσο μικρά – να χωρούν μέσα τους και πολύ φως, και πέτρα, και… αρμύρα, ή όταν, με αφορμή τα ειδώλια, μιλάμε για τα σχήματα και τις όμορφες εικόνες των Κυκλάδων, αλλά και τα ποιήματα που έχουν αυτές εμπνεύσει – ε, τότε καταλαβαίνετε… ο τόπος δεν είναι απλώς το σκηνικό, αλλά η ίδια η πηγή της έμπνευσης.

Γιατί ονομάσατε Ευτύχη τον αγαπημένο μας ρεπόρτερ; Νοηματοδοτεί κάτι; Την ελπίδα, τη χαρά ή κάτι άλλο;

Είναι ένα όνομα με πραγματικά ωραίο και αισιόδοξο νόημα αλλά και κάτι περισσότερο για μένα, αφού η Ευτυχία είναι μία από τις δύο κόρες μου. Τώρα, για το μέλλον, για να μην αδικήσω κανέναν – και ειδικότερα την άλλη μου κόρη – πρέπει σίγουρα ο Ευτύχης να αποκτήσει και «βοηθό» ή «συνεργάτιδα» στις περιπέτειές του. Για να δούμε…

Αν πάρουμε τη φράση «Τα παιδιά τα ξέρουν όλα» ως δεδομένη, τί “ξαναμαθαίνετε” μέσα από τα μάτια των παιδιών;

Δεν ξέρω αν τα παιδιά τα ξέρουν όλα – σίγουρα όμως, όσο περισσότερο κάνουμε παρέα μαζί τους, μας βοηθούν να ξαναβρίσκουμε κάποια «χρήσιμα» πράγματα που αφήσαμε πίσω όταν αποφασίσαμε να μεγαλώσουμε. Να κοιτάμε τον κόσμο με μεγάλα, ανοιχτά μάτια και περιέργεια. Να χρησιμοποιούμε περισσότερο την παρατηρητικότητα, τη διαίσθηση και τη φαντασία μας – ακόμη και στα καθημερινά μας προβλήματα. Να διατηρούμε εκείνη την παιδική ανεξαρτησία στη σκέψη, την όρεξη και τον ενθουσιασμό για περιπέτεια. Ωραία δεν είναι όλα αυτά να μην τα χάνουμε σε καμιά ηλικία;

Ποιες αξίες προωθεί η ιστορία σας σχετικά με τον πολιτισμό, τη μνήμη και το φυσικό τοπίο;

Δεν είναι βασικός μου στόχος να προωθήσω κάποιες συγκεκριμένες αξίες με σαφή τρόπο. Η βασική κινητήριος δύναμη κάθε συνέντευξης του Ευτύχη είναι το ενδιαφέρον γύρω από ένα χαρακτηριστικό δημιούργημα μιας συγκεκριμένης εποχής και ενός συγκεκριμένου τόπου. Αν πρέπει όμως να ξεχωρίσω μια αξία από την οποία ξεκινά κάθε ιστορία, αυτή είναι η αγάπη — η αγάπη για τις ιστορίες που συνδέονται με το δημιούργημα αυτό, τους ανθρώπους και το περιβάλλον που το γέννησαν. Και ίσως — μέσα από αυτήν την προσέγγιση — να περνά και το μήνυμα ότι, διαχρονικά, ο άνθρωπος, ο τόπος και η φύση αποτελούν μια αδιάσπαστη, αλληλένδετη αλυσίδα. Ελπίζω τουλάχιστον…

Αν μπορούσατε να “φυτέψετε” έναν σπόρο στο μυαλό κάθε παιδιού που θα διαβάσει το βιβλίο, ποιος θα ήταν;

Να μην φοβούνται να κάνουν αυθόρμητα τις δικές τους ερωτήσεις, και να προσπαθούν να δίνουν – χρησιμοποιώντας την παρατηρητικότητα και την φαντασία τους – τις δικές τους απαντήσεις, ακόμη και για πράγματα που νομίζουν ότι δεν γνωρίζουν. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία προκύπτουν εξαιρετικά ενδιαφέροντα συμπεράσματα και παρατηρήσεις. Να δώσω ένα παράδειγμα; Όταν κάποτε, σε μια σχολική τάξη που είχα επισκεφθεί με αφορμή το πρώτο βιβλίο του Ευτύχη, ρώτησα πώς μπορούμε να πάρουμε συνέντευξη από ένα άγαλμα και αν τα αγάλματα μιλούν, ένας μικρός φίλος απάντησε ότι τα αγάλματα μας μιλούν… από τον άλλο κόσμο. Λίγο αργότερα, μιλήσαμε για τους επιτύμβιους Κούρους – αυτούς που στόλιζαν τάφους. Και συνειδητοποιήσαμε ότι οι επιγραφές που υπήρχαν πάνω τους (με το όνομά τους και την αναφορά ότι έπεσαν για την πατρίδα), έκαναν ακριβώς αυτό το πράγμα: μιλούσαν – και μας μιλούν μέχρι σήμερα – από τον άλλο κόσμο!

Αν τα κυκλαδικά ειδώλια είχαν φωνή, τι θα μας έλεγαν;

Τι να πω περισσότερο από αυτά που είπαν ήδη στον Ευτύχη; Ας αναφέρω μόνο ότι, επειδή ο Ευτύχης είναι ατρόμητος και δεν διστάζει να κάνει τις πιο απρόσμενες ερωτήσεις, τα ειδώλια του αποκαλύπτουν διάφορα. Για παράδειγμα, πώς γίνεται να κρύβουν μέσα τους τον ήλιο και τη θάλασσα. Αν είναι θεοί, άνθρωποι, μούσες ή… μπαλαρίνες. Ακόμη, πώς συντρόφευαν τους ανθρώπους στη ζωή, αλλά και στον θάνατο – και γιατί κρατούν την κοιλιά τους!

Ο Ευτύχης στο πρώτο βιβλίο της σειράς, πήρε συνέντευξη από έναν Κούρο. Θα μας συστήσετε την πρώτη περιπέτειά του;

Για την πρώτη του συνέντευξη ο Ευτύχης ταξίδεψε στη Σάμο για να συναντήσει τον πανέμορφο, χαμογελαστό γίγαντα του  νησιού – τον ψηλότερο σωζόμενο Κούρο της Ελλάδας. Μαζί του ταξίδεψε στη λαμπερή εποχή του νησιού της Ήρας, τότε που τα αγάλματα άρχιζαν να χαμογελούν και να βηματίζουν. Τον ρώτησε γιατί είναι τόσο θεόρατος και… γυμνός, και εκείνος του μίλησε για αρχαίους θεούς και ήρωες, θαλασσοπόρους και εξερευνητές, τη μεγάλη θεά που γεννήθηκε δίπλα σε ένα ποτάμι (και όχι, δεν ήταν ζηλιάρα!), και τον σπουδαίο ναό της με τα θαυμαστά αγάλματα και τους θησαυρούς του. Του μίλησε επίσης για τις περιπέτειές του – όχι μόνο στην αρχαία εποχή αλλά και στη σύγχρονη – όπως για τον επεισοδιακό, «κομματιαστό» τρόπο με τον οποίο βρέθηκε αλλά και το «τραύμα» που του προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός στη Σάμο το 2020και τον τρόπο που κατάφερε να ξανασταθεί γερά στα πόδια του!

Πώς μπορούν τα μουσειακά εκθέματα να μεταμορφωθούν στα μάτια των παιδιών σε μορφές που κρύβουν ιστορίες, μυστήριο και προκαλούν συναισθήματα;

Όλα τα έργα των ανθρώπων που συναντάμε στα μουσεία – αλλά και έξω από αυτά – αφήνουν σ’ εμάς αρκετό μυστήριο και ερωτήματα. Ερωτήματα που καλούμαστε να απαντήσουμε – αν θέλουμε – με περισσότερη σκέψη, έρευνα και, κυρίως, φαντασία. Αυτό είναι και ένα από τα βασικά ζητούμενα των βιβλίων του Ευτύχη: να συνομιλήσουμε με το κάθε έκθεμα με χιούμορ, φαντασία, ελευθερία και συναίσθημα. Στα βιβλία μας, λοιπόν, εκτός από τους διαλόγους του Ευτύχη με τους μαρμάρινους φίλους του, μας αρέσει να προσθέτουμε και άλλες ιστορίες και δραστηριότητες που γεννούν έμπνευση για περισσότερο παιχνίδι γύρω από το κεντρικό μας θέμα. Στο βιβλίο με τα κυκλαδικά ειδώλια, για παράδειγμα, οι αναγνώστες μπορούν να φτιάξουν φανταστικούς διαλόγους ανάμεσα σε ειδώλια και μοντέρνα έργα, να ψάξουν στον παγκόσμιο χάρτη για το πού εκτίθενται σήμερα κυκλαδικά ειδώλια, να παίξουν με τα σχήματα των Κυκλάδων αλλά και των ειδωλίων, και όχι μόνο. Στις δράσεις μας τώρα με τα παιδιά – στα σχολεία και αλλού – κάνουμε διάφορα: στήνουμε τις δικές μας συνεντεύξεις, γινόμαστε λίγο αρχαιολόγοι, λίγο εξερευνητές, λίγο αγάλματα — ρωτάμε, παίζουμε και, κυρίως… γελάμε πολύ!

Στην εποχή του τάμπλετ και του κινητού, έχει τη δύναμη μία ιστορία να προκαλέσει το ενδιαφέρον των παιδιών να επισκεφτούν τα μουσεία;

Θέλω να είμαι αισιόδοξη και θα πω πάλι… ίσως. Όπως το αντιλαμβάνομαι, τα παιδιά — αλλά και οι μεγάλοι, για να είμαι ειλικρινής — χρειάζονται ερεθίσματα και τρόπους για να συνδέσουν αυτό που θα συναντήσουν σ’ ένα μουσείο (ή οπουδήποτε αλλού) με τη δική τους ζωή, εδώ και τώρα. Και δεν χρειάζεται να αποκλείσουμε το τάμπλετ ή το διαδίκτυο. Αντιθέτως — μπορεί να λειτουργήσουν ως αφετηρία: να παίξουν ένα παιχνίδι, να ψάξουν για περισσότερες πληροφορίες, να ανακαλύψουν κάτι που τους κέντρισε το ενδιαφέρον. Ο Ευτύχης πάντως έχει βρει κάποιους τρόπους να «ξυπνά» την περιέργεια των παιδιών μέσα από τις δράσεις του. Όταν, για παράδειγμα, μιλάμε για τον Κούρο, συζητάμε για ήρωες και σούπερ ήρωες· τον συγκρίνουμε με τον Γιάννη Αντετοκούνμπο — ποιος είναι πιο ψηλός; — ή ψηφίζουμε για το πιο διάσημο χαμόγελο στον κόσμο. Τώρα, με τα κυκλαδικά ειδώλια, καθώς ετοιμάζουμε τις νέες μας δράσεις με τον Ευτύχη, ξέρουμε ήδη με σιγουριά ότι θα ακούσουμε τραγούδια, θα γράψουμε ποιήματα για τις Κυκλάδες, θα συγκρίνουμε μικρά και μεγάλα αγάλματα, θα ζωγραφίσουμε — και, αν μας το επιτρέψουν, θα ζωγραφιστούμε κι εμείς όπως τα ειδώλια. Και αυτά είναι μόνο η αρχή…

Τι εντύπωση λέτε να δημιουργούν στα παιδιά τα αρχαία αγάλματα, αυτά τα σιωπηλά σώματα από μάρμαρο;

Θα μιλήσω μέσα από τις δικές μου εμπειρίες από την επαφή του Ευτύχη με τα παιδιά. Στην παρουσίαση που είχαμε κάνει στο μουσείο της Σάμου για το πρώτο βιβλίο του ρεπόρτερ, ζήτησα από τα παιδιά, στο τέλος, να γράψουν ή να ζωγραφίσουν ένα δικό τους μήνυμα προς τον Κούρο — κάτι που θα ήθελαν να του πουν, να του ευχηθούν ή να του χαρίσουν. Θέλετε να μάθετε μερικές από τις απαντήσεις τους;

«Κούρε, να με επισκεφτείς μια μέρα. Καλή διαμονή στο μουσείο!»
«ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΠΑΝΤΑ ΖΩΝΤΑΝΟΣ.»
«ΝΑ ΜΗΝ ΠΕΣΕΙΣ ΠΟΤΕ»
«Σου εύχομαι να γίνεις ψηλότερος.»
«ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ!»
«Εύχομαι να βρουν το πόδι σου…»
«Το χαμόγελό σου μου θυμίζει εμένα όταν ξυπνάω το πρωί.»

Λοιπόν; Είδατε πόσο υπέροχες, απρόσμενες εντυπώσεις αφήνουν στα παιδιά τα αγάλματα; Για μένα, είναι τεράστια ευλογία να μπορώ να τις ανακαλύπτω κάθε φορά.

Στην ιστορία σας θίγετε το ζήτημα της αρχαιοκαπηλίας.Πώς μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για τις κλοπές συλλεκτών λόγω άγνοιας των χωρικών ή για ιστορικές συγκυρίες και πολεμικές συγκρούσεις εξαιτίας των οποίων αρχαιότητες κοσμούν σήμερα τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου;

«Ζουν τα αγάλματα περιπέτειες;» Αυτή είναι μια από τις ερωτήσεις που συνηθίζω να κάνω στα παιδιά όταν τα συναντώ με αφορμή τα βιβλία του Ευτύχη. Κι από εκεί ξεκινάμε να μιλάμε για τις πολλές και διαφορετικές περιπέτειες των αγαλμάτων: λαθραίες ανασκαφές, έργα που κλάπηκαν και εξορίστηκαν, που θάφτηκαν για να σωθούν, που τραυματίστηκαν από φυσικές καταστροφές ή πολέμους, αλλά και που σώθηκαν ή κατάφεραν να επιστρέψουν στον τόπο τους. Μαζί με τα παιδιά διαπιστώνουμε ότι αυτές οι ιστορίες –από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας– μοιάζουν πολύ μεταξύ τους: όπως τα αγάλματα που έθαψαν οι Αθηναίοι πριν από την Περσική εισβολή, ή τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου που έκρυψαν οι αρχαιολόγοι λίγο πριν μπουν στην Αθήνα οι Γερμανοί. Αυτό που συγκινεί περισσότερο τα παιδιά είναι οι ιστορίες διάσωσης: άνθρωποι που τα έκρυψαν με κίνδυνο, αρχαιολόγοι που τα ανακάλυψαν και τα φρόντισαν, φύλακες που τα προσέχουν στα μουσεία. Μέσα από αυτές τις αφηγήσεις, συμφωνούμε τελικά με τα παιδιά, ότι και τα αγάλματα, όπως κι οι άνθρωποι, χρειάζονται φροντίδα και προστασία – γιατί είναι κι αυτά κομμάτι της ζωής μας – της ιστορίας μας και του σήμερα.

Σας ευχαριστώ πολύ κυρία Βογιατζή για την κουβέντα μας και εύχομαι ο Ευτύχης να αγαπηθεί και στα επόμενα παραμύθια.