Προσεγγίζοντας με άλματα την ποίηση και τον κόσμο
Ο Νίκος Σαββάκης άρχισε να γράφει στα 26 του, χωρίς να υπάρχουν προηγούμενα «συμπτώματα» κι όσο κι αν προσπάθησε να καταπνίξει αυτή την επιτακτική ανάγκη έκφρασης, τελικά ενέδωσε και αρκετά χρόνια αργότερα δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή μετά από αυστηρή επιλογή των ποιημάτων που επρόκειτο να συμπεριλάβει σ’ αυτήν, αφήνοντας στην άκρη αρκετά.
Μετά τη «Βόλτα στις 2.45», Αθήνα, 1994, στη δεύτερη ποιητική συλλογή του «Ινδίες 1542» -με ποιήματα γραμμένα από το 1983 ως το 1998- ο ποιητής αντλεί έμπνευση από προσωπικά του βιώματα, όπως είναι η μοναξιά, η πικρή γεύση που αφήνει ο έρωτας, ο χωρισμός, η προδοσία, η απογοήτευση και η ματαίωση.
«N.»
…
Τα σαρδόνιο γέλιο σου
θα με ακολουθεί πάντα
σαρώνοντας την ακτή
της ύπαρξής μου
αφήνοντάς με στην αβεβαιότητα.
Με γλώσσα λιτή και εξομολογητικό τόνο αφήνει να διαφανούν οι έντονες ανησυχίες του για την αινιγματικότητα και τη ματαιότητα της ύπαρξης, Είμαστε ύλη;/ …/ Είναι οι ήχοι και οι μυρουδιές μια μορφή ύλης;/ […]/ Είμαστε εμείς ένα ατύχημα;/ Ένα ατύχημα της δημιουργίας;/ […] στο «Αίνιγμα», ενώ ο προβληματισμός και η διαβρωτική αγωνία του διαχέονται σ’ όλη την ποιητική συλλογή
«Το μέλλον»
Δε γνωρίζω γιατί
αγνοώ το πότε
ούτε ξέρω πώς.
Για τούτο όμως είμαι βέβαιος.
Όταν όλα
τα γιατί, πώς και πότε
θα έχουν απαντηθεί
η άβυσσος του σκότους
θα με αναμένει.
Με όλες μου τις αυταπάτες διαλυμένες
η αγριότητα του χάους
θα έχει επιβάλει
την απόλυτη κυριαρχία της.
αλλά συνδυάζονται με μια δημιουργική και ταυτόχρονα λυτρωτική απαισιοδοξία, αφού το «εγώ» αντιστέκεται στις επιστημονικές και τεχνοκρατικές θεωρίες, είναι μη ανιχνεύσιμο στην ύλη ή απλώς στην κυτταρική δομή μας, «D.N.A.».
Στη δεύτερη αυτή ποιητική συλλογή κάνει την εμφάνισή του ένα θέμα που θα απασχολήσει τον ποιητή στη μετέπειτα θεματογραφία του, οι αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα. Στο «Adieu» αποχαιρετά τον Guy Debord, στον «Μυστρά» ο Γουλιέλμος Βιλαρδουΐνος ανησυχεί για το μέλλον του οίκου του, ενώ στο ομότιτλο με την ποιητική συλλογή ποίημα, ο ευαίσθητος ποιητής δεν μπορεί να μην εκφράσει τον αποτροπιασμό του για τον αιμοσταγή αποικιοκράτη Ευρωπαίο πρόγονο που στέκεται, χωρίς σεβασμό στο άλλο, το διαφορετικό. Ο πρόγονος γνωστών του από τη Σεβίλη μπορεί να είναι ο υπεράνω πάσης υποψίας άνθρωπος της διπλανής πόρτας.
«Ινδίες 1452»
Παιδική σάρκα
ταΐζει τα σκυλιά του.
Ζωντανούς καίει
όσους τον φιλοξενούν.
Τις κοιλιές των εγκύων
χαράζει σαν Αυγουστιάτικο καρπούζι.
Την αθωότητα στο αίμα
πνίγει καθημερινά.
[…]
Αυτός ο άνθρωπος
την οικογένεια του οποίου
γνωρίζω στη Σεβίλη.
Μετά τις περιπλανήσεις στον λαβύρινθο των υπαρξιακών προβληματισμών και την οδύνη της ψυχής, ο Σαββάκης, στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, «Η προσευχή του καπετάν Κώστα», αποφορτίζει την ατμόσφαιρα σαν να αποτίει φόρο τιμής στον Καββαδία, στον παππού του, στους ναυτικούς και ψαράδες του χωριού του.
Ο γερο Κώστας στο μουράγιο
δέκα μερόνυχτα βρίζει τον Άγιο.
[…]
«Κερί από μένανε α θες να ειδείς
κοίτα στη θάλασσα να ξηγηθής.
[…]
Άγιε κανόνισε τα πράματά σου
και μη με γράφεις στα αχαμνά σου.»
*
Στην τρίτη ποιητική του συλλογή «Οι Άλτες», Καλαμάτα, 2005 -με ποιήματα που καλύπτουν την περίοδο 1995 μέχρι 2005- τα υπαρξιακά θέματα συνεχίζουν να ταλανίζουν τον ποιητή, αυτή τη φορά πιο έντονα, αφού αισθάνεται αλλοτριωμένος, διχασμένος να παλεύει με τον άλλο του εαυτό, που τον παραπλανά, οδηγώντας τον σε άλλες ατραπούς:
Συγκρούομαι πολύ συχνά/ μ’ ένα τύπο μέσα μου παράξενο./ Του εξηγώ και δεν καταλαβαίνει/ …/ Ότι δεν πρέπει να τινάζει τα πάντα στον αέρα, «Ο Σωστός Δρόμος» ή με τον δαίμονά του που τον […] συμβουλεύει στην δολοφονία/ των αγαπημένων [τ]ου προσώπων,/ […]/ την βεβήλωση των ιερών και οσίων./ αφήνοντάς [τον] σ’ ένα μαρτύριο/ της αμφιβολίας, της απόγνωσης/ και μοναξιάς […], «Δέσμιος», ενώ άλλοτε ο αλλοτριωμένος του εαυτός επιστρέφει στο σώμα τις ώρες της βροχής, σε μια προσπάθεια συνύπαρξης […]/ Μόλις σταματήσει θα χωρίσουμε/ για να επιδοθούμε πάλι με πάθος/ στη δολοφονία του χρόνου, «Η Βροχή».
Με διάθεση φιλοσοφική ο ΝΣ προσπαθεί να ανιχνεύσει τα όρια της ελευθερίας του ατόμου, το οποίο στον αγώνα του για το αγαθό της εγκλωβίζεται σε μία επίφασή της
[…]
Όχι, αυτό που φαντάζει
Νήσος της Ελευθερίας
δεν είναι παρά η αιώνια κάθειρξη
μασκαρεμένη.
Όλοι όσοι διέπραξαν
το μέγα λάθος της απόδρασης,
από τη φυσική τους εξορία
το μετάνιωσαν πικρά.
Ένα δεύτερο θεματικό κέντρο της συλλογής είναι τα πρόσωπα. Δίπλα σε μια πινακοθήκη ιστορικών προσώπων, όπως ο ιστορικός E.H. Carr, ο Ιάννης Ξενάκης, ο Ρίτσος, ο Τσαρούχης, η Ωραία Ελένη, βρίσκουν μια θέση οι ήρωες της καθημερινότητας του ποιητή, ο πατέρας κι ο παππούς του, οι φίλοι του, όπως ο Σωκράτης που […] Ήταν τελειωμένη υπόθεση.// Κι όμως δεν ήταν./ Ο Σωκράτης εξακολουθεί να αντιστέκεται/ στο αναπόφευκτο./ Για όλους μας, «Η αντίσταση».
Οι οικολογικές του ανησυχίες για το πεδίο βολής στο απέναντι νησί, τη Σχίζα, «Το τέλος του Παραδείσου», και οι ευαισθησίες του για τη φύση αναδύονται με πρωτόγνωρη τρυφερότητα σε σκηνές της καθημερινότητας, όπως στην καταπολέμηση των ζιζανίων στο ποίημα «Τα Χειμερινά μου Ανάκτορα»
[…]
Θερίζω τους εχθρούς μου
αργά και σταθερά
χωρίς να ξεπέφτω
στη χαριστική βολή των τραυματιών
και εσκεμμένα παραβλέπω τους λιποτάκτες.
[…]
Θαυμάζω τους πεσμένους εχθρούς μου.
Παραμένουν πανέμορφοι ακόμα και στο θάνατό τους
[…]
Αυτός είναι ίσως ο μοναδικός πόλεμος
που χαίρομαι που θα χάσω.
και αφήνουν, επιτέλους, να διαφανεί ο λυρισμός στην περιγραφή των δικών του δέντρων-φίλων με χαρακτηριστικά ανθρώπινα, τα οποία βρίσκονται σε αρμονία με τη φύση (χαρακτηριστικό όχι και τόσο ανθρώπινο πια) στο «Εικόνες από το Φίλιον».
«Οι Άλτες», το μοναδικό ποίημα της συλλογής που αναφέρεται σε ζώα, μοιάζει παράταιρο ως προς τη θεματογραφία, αλλά αποτελεί προάγγελο της τέταρτης συλλογής, όπου τα ζωικό βασίλειο έχει την τιμητική του.
[…]
Με τις πρώτες σταγόνες της βροχής
οι βάτραχοι αρχίζουν την Αργοναυτική τους εκστρατεία.
[…]
Δε βιάζονται όμως, δίνουν δε την εντύπωση
ότι έχουν γεννηθεί φιλόσοφοι ή στοχαστές
Τα φώτα που τους τυφλώνουν ή οι
τροχοί δίπλα τους –ενίοτε δε και πάνω
από κάποιους συντρόφους– δεν τους πτοούν
στο ελάχιστο.
Εκεί στο δρόμο επιμένουν να
προσφέρουν τις θυσίες τους στην Αθηνά.
Πόσοι από αυτούς θα φτάσουν στην
Κολχίδα είναι άγνωστο. Καθώς επίσης
αν τους ενδιαφέρει πια το δέρας.
Ο ποιητής, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Φοινικούντα, ανδρώθηκε σε Αγγλία, Αθήνα και Μαδρίτη, εξοικειωμένος με την αγγλοσαξονική πνευματική ζωή, γράφει τα πρώτα του ποιήματα στα αγγλικά, αφού σ’ αυτή τη γλώσσα σκέφτεται και εκφράζεται εκείνη την περίοδο. Μετά από χρόνια, κοσμοπολίτης πια, επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο και στα ελληνικά. Πάντα, όμως επιστρέφει στην Ποίηση. Την διακονεί και την αρδεύει με νάματα της ιστορίας, του τόπου, του κόσμου τούτου και με γενναιοδωρία μας φιλεύει τους μεστούς, γινωμένους στίχους του. Τα τελευταία χρόνια μεταφράζει, μεταφράζεται και εκδίδει σε αγγλικούς εκδοτικούς οίκους τρεις ποιητικές συλλογές, στις οποίες θα επανέλθουμε.
