Ο τίτλος ενός βιβλίου προδιαθέτει τον αναγνώστη -λίγο ή πολύ- περί του τι θα συναντήσει στο κείμενο και τον προϊδεάζει για το άγνωστο ταξίδι που του υπόσχεται. Η λ. πάρκο, με την διπλή σημασία, παραπέμπει σε δεντρόφυτο κήπο αλλά και σε χώρο στάθμευσης. Και «Το πάρκο της μνήμης-Διηγήματα και μικρές ιστορίες», ο τίτλος του πρόσφατου βιβλίου (εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, σελ.158) της Καθηγήτριας Τασούλας Τσιλιμένη, ασφαλώς γοητεύει και κεντρίζει τη φαντασία του αναγνώστη.
Το συγγραφικό έργο της Τσιλιμένη το παρακολουθώ και το χαίρομαι εδώ και 4 δεκαετίες και πλέον, έργο πλούσιο σε γραμματολογικά είδη, θεματολογία, νεοτερισμούς κ.λπ. Θυμίζω ότι το 1983 απέσπασε το Α΄ Βραβείο του Πανελλήνιου Λογοτεχνικού Διαγωνισμού, που είχε προκηρύξει ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Ν. Καρδίτσας στο όνομα της αδικοχαμένης φιλολόγου Μπέττυς Δερεχάνη. ΄Ηταν, αν δεν απατώμαι, η πρώτη εμφάνισή της στα Γράμματα και η αρχή μιας ελπιδοφόρου πορείας.
Θα μπορούσα να επισημάνω το νήμα που μάς οδηγεί στο πρόσφατο έργο της. Έχει ως άσκηση τα μικροκείμενα, κείμενα «βραχείας φόρμας», που προηγήθηκαν κατά χρονικά διαστήματα, ήτοι το 1983, 2017, 2025 κ.λπ. Εξάλλου, οι μικρές ιστορίες ανήκουν στην περιοχή του γνωστικού της αντικειμένου. Εμφανίζονται ώριμα και καθαρώς λογοτεχνικά κείμενα, με αισθητικές απαιτήσεις, στη συλλογή « Το κουμπί και άλλες ιστορίες», μεταφρασμένο στα Γαλλικά, και θεωρώ ότι συνεχίζουν στο τελευταίο, «Το πάρκο της μνήμης» (πρβ. και όσα στο Β.Δ.Αναγνωστόπουλος ΘΕΣΣΑΛΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-Θεωρητικά και Κριτικά για βιβλία και Συγγραφείς, τ.Β΄, ΗΒΗ, Βόλος 2023, σ.450-453).
Οι πηγές έμπνευσης κι οι τεχνικές γραφής, που εντοπίζουμε εδώ, δεν ακουμπούν μόνο σε προηγούμενα έργα της συγγραφέως αλλά και τελειοποιούν το σχήμα που ακολουθεί. Έτσι, θεματικά από τα 29 κείμενα της συλλογής μεγάλος αριθμός αντλείται από τον παιδικό παράδεισο, την παιδική ηλικία της συγγραφέως, τις παρατηρήσεις, τα βιώματα, το πατρικό σπίτι, τα πρόσωπα, την ιστορία, τις δραστηριότητες. Η φύση, επίσης, πολύγλωσση, με τις ομορφιές, τα φυσικά φαινόμενα, τη θάλασσα, τα πλεούμενα και τους αέρηδες κ.ά. έχει παντοδύναμη παρουσία στη γραφή. Όμως, η πιο μεγάλη θεματική δεξαμενή είναι η καθημερινότητα, οι σκηνές του δρόμου, τα μικρά πράγματα, οι μικρολεπτομέρειες σε συνήθειες, γλώσσα κ.ά., οι εργαζόμενοι, το λεωφορείο, άνδρες και γυναίκες, ιστορίες έρωτα, η μοναξιά, ο εμφύλιος, οι απώλειες, και με κέντρο τον άνθρωπο φαίνεται έντονα ο ανθρωπολογικός και κοινωνικός χαρακτήρας των κειμένων.
Η έμπνευση και το κίνητρο γραφής είναι η παρατήρηση που λειτουργεί σε δύο μορφές. Στη πρώτη ο παρατηρητής είναι και παρατηρούμενος, όταν δηλαδή ο συγγραφέας εμπνέεται και περιγράφει ο ίδιος τον εαυτό του στην παιδική ηλικία, όταν δηλαδή το υποκείμενο γίνεται και αντικείμενο. Η άλλη μορφή είναι η εξεταστική ματιά του συγγραφέα, που αφορά τον γύρω του κόσμο (φυσικό, ανθρώπινο, ζωικό, κοινωνικό…). Αυτόν τον κόσμο μεταφράζει και μεταφέρει με τη γλώσσα και τα κείμενά του στο χαρτί, ερμηνεύοντάς τον μέσα από ανάλογη πλοκή και εξέλιξη της ιστορίας, τα συναισθήματά του, την κατανόηση, την περιγραφή, το ρεαλισμό, τη μεταφορά, τη μυθοπλασία και άλλες τεχνικές και τεχνάσματα γραφής.
Το σχήμα ανάπτυξης του θέματος ακολουθεί το ίδιο σχεδόν σε όλα τα κείμενα. Προηγείται μια εντυπωσιακή και λεπτομερής περιγραφή προσώπου, πράγματος, ζώου, κατάστασης, συμβάντος, σκηνής καθημερινότητας κ.ά., η ανάπτυξη αυτού του θέματος με τρόπο δεξιοτεχνικό, ώστε να εμπεδωθεί στη φαντασία του αναγνώστη μια εικόνα εκτός του ορίζοντα των προσδοκιών του, μια άλλη πραγματικότητα από αυτή που ακολουθεί. Είναι, θα έλεγα, μια «παγίδα», που στήνει ο συγγραφέας στον αναγνώστη, προκειμένου να κλείσει την ιστορία αιφνιδιαστικά με κάτι απρόσμενο και απίθανο, με μια ισχυρή έκπληξη. Ο λόγος είναι σκηνικός, περιγραφικός, με γραφή ελλειπτική, ρεαλιστική, μεταφορική. Εντυπωσιάζουν τα κείμενα που χτίζουν τον υπερρεαλισμό τον μαγικό ρεαλισμό, και τις θαμπές κρυπτομνήμες.
Γενικά, οι μικρές ιστορίες (και αυτού του είδους τα διηγήματα) είναι από τα δυσκολότερα γραμματολογικά είδη, αφού απαιτούν εξέλιξη πυκνή, σύντομο χρόνο, μικρή έκταση, διαύγεια και νοηματική αυτοτέλεια. Είναι θα μπορούσα να πω δυσκολότατη άσκηση γραφής και κατάλληλη για μελέτη της λογοτεχνίας.
Έτσι στο «Πάρκο της μνήμης» τα περισσότερα κείμενα εκτείνονται σε τέσσερις με έξι σελίδες. Λίγα όσα είναι κάτω ή πάνω από αυτή την έκταση. Και εύκολα ξεχωρίζεις διαμαντάκια λογοτεχνικά, όπως λ.χ. Λιούμπα (σ.23-27), Ιστορίες στο κύμα (σ.73-82), Το πάρκο της μνήμης (σ.110-113), Των ψυχών (σ.127-131) κ.ά. Ένα δείγμα μαγικού ρεαλισμού είναι η τελευταία ιστορία (σελ.147-156) με τίτλο 60 Α: Οδηγός λεωφορείου είναι στη βραδινή τελευταία διαδρομή του, όταν ένα σκυλί περιμένει σε ενδιάμεση στάση, σταματά και ανοίγει την πόρτα και το καλεί να μπει μέσα. Μ΄ένα πήδο βρίσκεται δίπλα του…Όταν κοίταξε στον εσωτερικό καθρέφτη βλέπει μαθητές γύρω στους 20 να κάθονται στα πίσω καθίσματα, να μιλούν και να κάνουν παντομίμες χωρίς φωνή, σαν κινούμενες σκιές… Όταν έφτασε στο τέρμα, κοιτάζει στον καθρέφτη, εκτός από το σκυλί δεν υπήρχε άλλος κανείς μέσα στο λεωφορείο. «Τι στο καλό! Πού πήγαν τα παιδιά! Θα τρελαθούμε;», μονολογούσε…Η έκπληξη ήρθε λίγο αργότερα με τις ειδήσεις: Αποφυλακίστηκε σήμερα ο οδηγός του μοιραίου φορτηγού που έπεσε πάνω στο λεωφορείο στα Τέμπη, τον Απρίλιο του 2003 […] με θύματα 21 μαθητές από το Μακρυχώρι Ημαθίας, που επέστρεφαν από εκδρομή…
«Το πάρκο της μνήμης» ξεχωρίζει για την ποιότητά του και θεωρώ ότι είναι από τα καλύτερα βιβλία της Τσιλιμένη. Αξιοπρόσεχτο και αξιοδιάβαστο!
Ο Β. Δ. Αναγνωστόπουλος είναι Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
