«Φορειολέων, λιθόφις και φωτόλυκος» 

Με αντηχήσεις δημοτικού τραγουδιού, στον ρυθμό ενίοτε της λαϊκής στιχουργικής ή ακολουθώντας μονοπάτια του σουρεαλισμού, ο έμμετρος, αλλά και ο ελεύθερος στίχος του Σπύρου Σφενδουράκη απομονώνουν μια γνήσια φωνή: στην τρίτη αυτή ποιητική συλλογή του, οι είκοσι οχτώ συνθέσεις έρχονται να συγκροτήσουν ένα ενιαίο σώμα γραφής, μια ενότητα πολυσχιδή, όπου το κάθε ποίημα λειτουργεί ως μήνυμα ξεχωριστό μέσα σε μια ευρύτερη αφήγηση. Είναι μια συνοχή που προσδίδει  συγκρότηση, ποικιλία και βάθος.

Στην συνομιλία αυτή των θεμάτων, η ποιητική εικόνα που κυριαρχεί, διαπλέκει το προσωπικό με το συλλογικό στοιχείο, το παλιό με το σύγχρονο, το μυθολογικό με το φανταστικό: λόγος υπαινικτικός και μαζί απερίφραστος, ακαριαίος και εκρηκτικός στη σύλληψή του επάνω, λέξεις που αναδιπλώνονται και φράσεις που τροχίζονται, αναπλάθοντας της ποίησης το παλιό υλικό σε συνθέσεις νέες. Και με τη χάρη ενός ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου:

«Περπάτησα στον κήπο σου ξάπλωσα στην αυλή σου

Σαράντα πόδια άπλωσα να έχεις προσκεφάλι

Σαράντα βήματα βαριά κι ούτε μια ανάσα πήρα

Να σε προλάβω πριν χαθεί ο ήλιος που λυτρώνει

Δαγκάνες η αγκάλη μου σφαλίζουν το κορμί σου

Σαράντα ρόδια έσπασα για να κρυφτεί το αίμα

Σαράντα ρέματα βαθιά κι ούτε’ έστερξε η μοίρα

Να με προλάβει μη σωθεί το φως π’ όλο θολώνει

Ξάπλωσε όμορφη γλυκιά, να νιώσω το κεντρί σου

Σαράντα χάδια θα μετρώ τον ύπνο να σου φέρουν

Σαράντα και οι δοξαριές που θα μετρά η λύρα

Να μην προλάβουμε ποτέ το τέλος που ζυγώνει» («Σαράντα Ρόδια», σ. 13)

Ή με την ευγενική απόχρωση μιας ποίησης παλιάς:

«Σαν να ‘τανε πληγή κρυφή κάτω από το φτερό

Που νοσταλγεί τη ζεστασιά των φουσκωμένων

            πτίλων

Κι όπως πονά ή δεν πονά, θυμάται το νερό,

Και κάποτε το άρωμα των σαπισμένων φύλλων» («Πληγή» σ. 19)

Το αποτύπωμα μιας τέτοιας δημιουργίας γίνεται έτσι στοιχείο μιας διαρκούς αναζήτησης, μια γραφή που παράγει και ερμηνεύει ταυτόχρονα τον κόσμο. Κι ο κόσμος μεταμορφώνεται σε στοιχείο σωματικό:

«Γεφύρια πέτρινα, μάτια απολιθωμένα, στο χρώμα

            του καπνού που φεύγει από το τζάκι» («Χειμέρια νάρκη», σ. 22)

Ή πάλι:

«Στον δρόμο της απώλειας ρίχνει άσφαλτο σώμα,

            με ρόζους που θυμίζουν στα δένδρα τα κλαδιά» («Απώλειες», σ. 20)

Το κορμί σαν συνέχεια του φωτός και μέρος της φύσης, προβάλλεται μέσα από τις ποιητικές μεταμορφώσεις υλικό και άυλο – ένα στοιχείο συμπαντικό, ρεαλιστικό και συμβολικό ταυτόχρονα. Ομοίως και το ποιητικό υποκείμενο σαν απόσπασμα ενός ευρύτερου σύμπαντος, διαπλατύνεται σε έκταση και σκάβεται σε βάθος όπως σε μια τοπογραφία μυστική. Καθώς ο στίχος ξεδιπλώνεται, ένα άγνωστο φυσικό (ή αφύσικο) βασίλειο αποκαλύπτεται: ζωόμορφες υπάρξεις, σκαθάρια, τέρατα και κήτη μπλέκονται στα άδυτα μιας μυθικής μεταφοράς, συγχρωτισμένα έτσι, που να ανακαλούν συχνά αλλόκοτες παραστάσεις, όπως εκείνες του Ιερωνύμου Μπος, ενδεχομένως· πλάσματα όπου το φανταστικό γίνεται όχημα του πραγματικού και αντιστρόφως:

«Κι ο βράχος σπάζει κόκαλα, τα κόκαλα στομάχια,

και τα στομάχια ρίχνουνε το αίμα στα κλαδιά του

Να πιει το αίμα σαν κρασί, να πιει κρασί σαν αίμα, 

να ξεθυμάνει ο λογισμός, να ξεπλυθεί η άμμος

Να σπάσουνε και τα κλαδιά, να σταματήσει ο χρόνος,

σαν όνειρο να φαίνεται η άβυσσος στο κήτος

Καθώς βουλιάζει στον βυθό, σαν χάνεται στην άμμο,

βράχος να γίνει με μορφή, μορφή να πάρει ο βράχος» («Άβυθος» σ. 9)

Σε ανάλογο πλαίσιο και η μυθολογική αναγωγή λειτουργεί ως νοηματικό πρόσχημα: το αρχέτυπο μεταπλάθεται σε εσωτερικό βίωμα και η εικόνα αποκτά πολύσημες συνδηλώσεις. Ενεργοποιείται, έτσι, η λειτουργία της αλληγορίας, όπου κάθε ζώο, κάθε μορφή, κάθε σχήμα της πραγματικότητας ή του ονείρου γίνεται σηματοδότης ενός ευρύτερου νοήματος.

Η ποιητική αυτή χλωρίδα και πανίδα συγκροτεί έναν ιδιότυπο χάρτη· θα μπορούσαμε να μιλήσουμε εδώ για μια πατριδογνωσία της φύσης, όπου η ίδια η φύση – στην πολλαπλότητα και την παραδοξότητά της – γίνεται πατρίδα της ποίησης. Μέσα σε αυτό το σύμπαν, ο άνθρωπος δεν είναι πλέον κέντρο αλλά στοιχείο και η ποίηση τον καλεί να δει τον εαυτό του όχι ως κυρίαρχο, αλλά ως συμμέτοχο και συνοδοιπόρο.

Να είναι το βάθος των πραγμάτων ένα αντικαθρέφτισμα ψυχής; Όπως και να ‘χει, η εξερεύνηση του κόσμου στην ποίηση του Σπύρου Σφενδουράκη γίνεται εξερεύνηση του ίδιου του εαυτού. Απλώνοντας το χέρι στο δευτεροπρόσωπο «άλλο», το ποιητικό εγώ διαστέλλεται και εξακτινώνεται. Διαπερνά τον κόσμο και τον αναζητεί, μετράει τα άγρια βάθη του, αντηχεί τον παλμό του. Και ανανεώνει την αντίληψη των πραγμάτων μέσα από την ανάσταση και την εφεύρεση της λέξης. Ονοματοποιεί και σχηματοποιεί, πλέκοντας φθόγγους και σημασίες με αντηχήσεις ευρηματικές και παιγνιώδεις.

Η «Χειμέρια νάρκη», λόγου χάρη, γίνεται νάρκη που «θα εκραγεί την άνοιξη», το «Αχαϊκό» χωριό σε πτώση γενική («Τ’ Αχαϊκού») συγχρωτίζεται με το χαϊκού και τα «Ορεινά Όνειρα» με τη μετάθεση των συμφώνων τους φτιάχνουν ιδιαίτερες συμφωνίες. Μια πρόθεση τέτοιας ονομαστικής σύνθεσης μαρτυρά και το χαρακτηριστικό τετράστιχο:

«Στα ζώα ονόματα να δίνετε σωστά,

παρδαλοκάμηλος, παρδαλολέων, ποταμόιππος

Μην και τα άψυχα αναγυρίσουν και μας φάνε,

Φορειολέων, λιθόφις και φωτόλυκος…» («Ονοματοδοσία» σ. 23)

Κάθε ποιητική εξερεύνηση είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα, διερεύνηση του λόγου. Πώς αλλιώς θα μπορούσε η «Άβυθος» να μετρηθεί; Την πρόθεση μιας τέτοιας δημιουργίας απηχεί και ο τίτλος του βιβλίου, ο λόγιος αυτός αρχαϊσμός που μεταφέρει την έννοια του απύθμενου και του άπατου, συνηχώντας την «άβυσσο» με τον «βυθό». Μέσα από τη διπλή διάσταση της έκτασης και του βάθους, εγκαινιάζει μια ποιητική αντίληψη που εξακτινώνεται, ανασκάπτοντας ταυτόχρονα το υλικό των πραγμάτων.

Αν ο ποιητικός λόγος εφευρίσκει τον κόσμο από την αρχή, η ποίηση αυτή τον αναθεωρεί περιπαιχτικά, αντλώντας σημασίες μέσα από την εύθυμη και ευρηματική αναζήτηση της λέξης.

Μαγδαληνή Θωμά