Α΄ Το Αναγνωστήριο Αγιάσου
Το Πνευματικό Κέντρο Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη» ιδρύθηκε το 1894. Πέρυσι, με αφορμή τη συμπλήρωση 130 χρόνων Ζωής, Δράσης. Προσφοράς έγιναν εκδηλώσεις Εορτασμού, και φέτος, στις 21 Νοεμβρίου, είχαμε τη χαρά να δούμε από κοντά την αντανάκλαση της λάμψης του στην Αθήνα και συγκεκριμένα στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών. Το αφιερωματικό τεύχος, το οποίο έγινε με την επιμέλεια του Αντιπροέδρου του Αναγνωστηρίου Παναγιώτη Σκορδά, του ακούραστου Διδάκτορα φιλολογίας και επί χρόνια Επιμελητή και του Λεσβιακού Ημερολογίου, παρουσία πλήθος κόσμου, είναι ένα εκδοτικό κόσμημα.
Σ’ αυτό λοιπόν το επιμελημένο επετειακό έντυπο, απευθύνουν χαιρετισμό οι: Στέφανος Γκίκας, Υφυπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, ο οποίος στήριξε οικονομικά την έκδοση και πρόβαλε τη συμβολή του Αναγνωστηρίου στην πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Ο Μανώλης Κουτουλάκης, Γενικός Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, ο οποίος, ανάμεσα σε άλλα, μίλησε για τη διαχρονική στήριξη του Αναγνωστηρίου για τη φλόγα της μόρφωσης, της λαϊκής δημιουργίας και της συλλογικής μνήμης. Ο Κλεάνθης Κορομηλάς, Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου, αφού αδρομερώς έκανε λόγο για τις περιπέτειες του Αναγνωστηρίου και τον ρόλο του βεβαίως, ευτυχής ανακοίνωσε την εξασφάλιση της χρηματοδότησης για την αποκατάσταση του θεάτρου, και φυσικά τη μεγάλη σημασία του στα πολιτιστικά του τόπου τα οποία θα εκτεθούν στις μέσα σελίδες του αφιερώματος.
Βέβαια, είναι πολλά τα χρόνια που η ψυχή της πολιτιστικής Αγιάσου και του Αναγνωστηρίου της, ο Παναγιώτης Σκορδάς, Αντιπρόεδρος, ακούραστος από την πρώτη στιγμή που ανδρώθηκε, μορφώθηκε και δραστηριοποιήθηκε, έθεσε όλες τις δυνάμεις του στην υπηρεσία του Αναγνωστηρίου και όχι μόνο. Η Αγιάσος είναι η ιδιαίτερη πατρίδα του και οι κόποι του δεν γνωρίζουν όρια. Στην υπηρεσία έχει στρατεύσει και τα παιδιά του, Σοφία και Στέλιο, που ανάμεσα στα άλλα δροσερά φρέσκα και ταλαντούχα παιδιά συμμετέχουν στα σαντούρια…
Τα άλλα μέλη του Δ.Σ. είναι οι: Ευστρατία Ε. Μακρέλλη, Γενική Γραμματέας, Μιχαήλ Π. Ευαγγελινός, Ταμίας και Μέλη οι Ηρακλής Χ. Κουντουρέλλης, Θεοδώρα Ι. Μπουρίκη, Δημοσθένης Γ. Σκλεπάρης.
Συγκεκριμένα, στις μέσα σελίδες θα βρούμε: τον Μάρτιο, τις μέρες θεάτρου και τα έργα που παίχτηκαν – «Όλο το νησί σε ένα τραπέζι», έντεκα μονόπρακτα του Σάκη Σερέφα, ο οποίος έπιασε σωστά το μυστικό και διέγνωσε ότι το φαγητό είναι ο συνδετικός κρίκος για όλα τα πράγματα, ας πούμε από την εποχή των ιπποτών της στρογγυλής τραπέζης ή του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού ανακλίντρου. Επίσης παίχτηκε το μονόπρακτο «Παραδοσιακό Κυλικείο Σινεμά ο “Μπάμπης”» σε σκηνοθεσία της Μαρίας Αϊβαλιώτου και ακούστηκε το μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου από την Πέγκυ Χατζημιχαήλ. Τον Απρίλιο έχουμε την 4η Συνάντηση Νέων Συγκροτημάτων Παραδοσιακής μουσικής- Τα Σαντούρια και την Εφηβική Θεατρική Ομάδα με το έργο του Εξυπερύ «Ο Μικρός Πρίγκιπας». Τον Ιούνιο έγινε η παράδοση του αρχείου του Κώστα Μίσσιου, του ακούραστου Λέσβιου ερευνητή, βιβλιογράφου, καταγραφέα κάθε βιβλίου, μελέτης, δημοσιεύματος που αφορούσε τη Λέσβο. Το ανεκτίμητης αξίας Αρχείο παρέδωσε στον Παναγιώτη Σκορδά η χήρα του εκλιπόντος Κώστα Μίσσιου Χριστίνα και η κόρη του Μάρω.
Τον Ιούλιο έχουμε το Χορευτικό τμήμα ενηλίκων, το Τμήμα Σαντουριών «Μπουζούκια» και το Πρώτο Μουσικό Φεστιβάλ Δήμου Μυτιλήνης. Τον Αύγουστο, πάλι το Τμήμα Σαντουριών «Μπουζούκια». Από τη «Βιβλιοθήκη» έχουμε την παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Ράπτη «Λαϊκή Θεραπευτική στη Λέσβο», με αξιόλογους κριτικούς και εμπεριστατωμένη παρουσίαση των φυτών με τα επιστημονικά τους ονόματα. Ακολουθεί έκθεση ζωγραφικής στο φουαγέ, με έργα του αυτοδίδακτου Στρατή Ζαντάλη, εμπνευσμένα από το νησί και κυρίως από τη Γέρα.
Και πάλι παιδιά, αλλά πιο μικρά ι που παίζουν τα σαντούρια τους και τα άλλα που χορεύουν κι άλλα κι άλλα κι’ άλλα. Και φτάσαμε στον Σεπτέμβριο με τους Ολυμπιονίκες της Κωπηλασίας, τον Οκτώβριο που φέρνει και μια Νέα Ιστοσελίδα, για την οποία φρόντισε ο Άκης Βερίλης. Ανάμεσα σε τόσα και τόσα που γίνονται σήμερα, βλέπουμε στις παλιές αυστηρές φωτογραφίες, κάποια άλλα παιδάκια που, σήμερα αν ζουν, είναι οι παππούδες των τωρινών γεμάτων ζωντάνια παιδιών. Παλιές γειτονιές, σπίτια, άνθρωποι, ήθη, εικόνες, ιστορία και νοσταλγία. Ζωή που με τον χρόνο άγιασε. Όπως λέει και ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης
Όπως ύστερα που κάποιος άγιασε και τα καινούρια φαίνονται κι εκείνα σαν παλαιά […]
Και οι μνήμες παν κι αυτές πίσω απ’ τα πράγματα να τα προφτάσουν Όπου τα παλαιά φαίνονται κι εκείνα σαν καινούρια (Το Φωτόδεντρο… «Των Βαΐων»). ,
Ο Νοέμβριος φτάνει με θεατρική ομάδα και το έργο «Μιμίαμβοι του Ηρώνδα». Τέλος, έχουμε στα χέρια μας ένα CD με τους ήχους και τους ρυθμούς όπου τα όμορφα παιδιά παίζουν και θέλεις να σηκωθείς και να χορέψεις, αφού μπορέσεις πρώτα και συγκρατήσεις τα δάκρυά σου από τη συγκίνηση.
Ο Πρόεδρος Κλεάνθης Κορομηλάς αναπτύσσει τη σημασία της παραδοσιακής μουσικής, με ιδιαίτερη μνεία στα Σαντούρια και στον δάσκαλο που εκπαίδευσε γενιές μουσικόφιλων νέων, τον Κώστα Ευρ. Ζαφειρίου ή Καζίνο. Τα παιδιά, οι γενιές των παιδιών έχουν ένα πλούσιο πρόγραμμα με τραγούδια της Λέσβου και της Μικράς Ασίας και το CD τους ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο.
Τι να προλάβει να πει κανείς και να παρουσιάσει: χειρόγραφα σημειώματα στο Ημερολόγιο Επισκέψεων του Αναγνωστηρίου, εξώφυλλά βιβλίων … και ποιον να συγχαρεί και να πρωτοευχαριστήσει: τους επίσημους φορείς, τους συνεργάτες, τους καλλιτέχνες, τον εκδότη ΜΥΘΟ, τα παιδιά… ακούμε τους ήχους, ταξιδεύουμε στη Λέσβο και πλημμυρίζουμε από συγκίνηση… Τι άλλο να πούμε πέρα από ένα μεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ και ΜΠΡΑΒΟ !
Β΄ Σπύρος Παπαλουκάς
Η Ομοσπονδία των Λεσβιακών Συλλόγων Αττικής και το Αναγνωστήριο Αγιάσου, διοργάνωσαν επιστημονική Ημερίδα με τίτλο:
Ο Σπύρος Παπαλουκάς στη Λέσβο «Προσεγγίζοντας το εικαστικό οδοιπορικό εκατό χρόνια μετά (1925- 2025)
Η Ημερίδα πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών Ίδρυμα Βούρου Ευταξία, στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Ακούστηκαν δέκα εισηγήσεις από καθ’ ύλην αρμόδιους αλλά και από άλλους με παρεμφερείς ενασχολήσεις μελετητές. Οι συνδαιτυμόνες μας έδωσαν πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη, τις επιδράσεις, την παράδοση και την Ελληνικότητα, την παράδοση και την νεωτερικότητα, για την ελληνική και ξένη ζωγραφική από την οποία διδάχτηκε ο Παπαλουκάς και δημιούργησε το δικό του έργο…
Ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957), ζωγράφος, αγιογράφος και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, γεννήθηκε στη Δεσφίνα, ένα χωριό κοντά στους Δελφούς, όπου όταν αργότερα ήταν πλέον φοιτητής, αγιογράφησε το τέμπλο του ναού του Αγίου Δημητρίου. Την τέχνη της αγιογραφίας την είχε αρχίσει από τα έξι του χρόνια, με δάσκαλο τον Νικόλαο Παπακωνσταντίνου.
Ο Παπαλουκάς μαθήτευσε στην Αθήνα πλάι στον Γεώργιο Ροϊλό, τον Γεώργιο Ιακωβίδη, τον Στέφανο Λάντσα, τον Δημήτριο Γρανιώτη, τον Παύλο Μαθιόπουλο. Το 1921 πήγε στη Μικρά Ασία ως πολεμικός ζωγράφος· πολλά έργα εκείνης της περιόδου καταστράφηκαν στη Μικρασιατική Καταστροφή. Το 1923-24 πήγε στο Άγιον Όρος μαζί με τον Στρατή Δούκα. Εκεί μελέτησε το τοπίο και τη βυζαντινή αγιογραφία και έκανε πολλά αντίγραφα εκκλησιαστικών έργων. Ένα μέρος από τα έργα αυτής της περιόδου εξέθεσε στη Θεσσαλονίκη το 1924 και πολλά βρίσκονται σε πινακοθήκες. Εκτός από τη ζωγραφική ασχολήθηκε και με τη διακόσμηση προσόψεων κτηρίων, τοίχους σχολείων, εκκλησιών, κοστούμια και σκηνικά θεάτρου.
Θέμα του πάντα το ελληνικό τοπίο με την κρυφή γεωμετρική δομή του και το φως. Επηρεασμένος από τους μεταϊμπρεσιονιστές, τον Γκωγκέν, τους Πουαντιγιστές, τον Σεζάν για τον οποίο έλεγε πως ζωγραφίζει σαν να θέλει να λύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα. Ασχολήθηκε όμως και με την προσωπογραφία, προσέχοντας τις λεπτομέρειες, ακόμα και τις πιο μικρές. Χαρακτηριστικό έργο του «Το παιδί με τις τιράντες» (1925).
Στις απαρχές της γενιάς του τριάντα επιδίωξε να αποδώσει τον ρέοντα χρόνο, έτσι όπως μεταβάλλεται στα μάτια μας, να κατανοήσει και να αποτυπώσει στον καμβά τον κόσμο των νοημάτων. Γι’ αυτό το υλικό με το οποίο δούλεψε ήταν το φως, το μεσογειακό φως, το ελληνικό, το αιγαιακό, το συστατικό του μύθου, το χειροπιαστό, όπως το έβλεπαν οι μεγάλοι ποιητές και όπως πολύ χαρακτηριστικά μας το δίνει ο Γιώργος Σεφέρης:
«Παράξενο, το βλέπω εδώ το φως του ήλιου ·το χρυσό δίχτυ όπου τα πράγματα σπαρταρούν σαν τα ψάρια που ένας μεγάλος άγγελος τραβά μαζί με τα δίχτυα των ψαράδων» («Αγιάναπα» Α΄).
Στην Ημερίδα, οι μελετητές επικεντρώθηκαν κυρίως στην περίοδο της Μυτιλήνης. Τον ενέπνευσαν κυρίως τα χωριά της Γέρας, ο Σκόπελος και ο Παπάδος. Ο Παπαλουκάς, αν και είχε εμπειρία της μεγάλης συμφοράς της Μικράς Ασίας, δεν ήθελε να την αποτυπώσει στα έργα του. Έφευγε σε άλλες σφαίρες. Αρχικά φωτογράφιζε τα τοπία και έπειτα ζωγράφιζε την αίσθηση που είχε από την ανάμνηση του και τη φωτογραφία. Ένα οπτικο-πνευματικό, ψυχολογικό παλίμψηστο εντυπώσεων θα λέγαμε πως ήταν αποτυπωμένο στον καμβά του.
Ο συνδαιτυμόνες της Ημερίδας μίλησαν:
Για το «άφθιτον κάλλος» (Μαίρη Μιχαηλίδου, Ιστορικός της Τέχνης, Δ/τρια ΥΠΠΟ). Για την «προβολή της χειρονομίας στα έργα της Μυτιλήνης ως αισθητική ορίζουσα» (Μαρία Γ. Μόσχου Δρ. Ιστορίας της Τέχνης). «Σκέψεις για σχέδια του Σπύρου Παπαλουκά» (Μάρκος Καμπάνης, ζωγράφος). Για τη «Συντήρηση» των έργων (Ελίζα Πολυχρονιάδου, Συντηρήτρια έργων Τέχνης ΜΑ, Μουσειολόγος ΜΑ Πανεπιστήμιο leicester). Για τα «Διοικητικά και δημογραφικά δεδομένα, οικονομικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αποτυπώσεις καλλιτεχνικά δρώμενα» (Στρατής Ι. Αναγνώστου, Ιστορικός, Δρ Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πρόεδρος της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών). «Στα βήματα του Σπύρου Παπαλουκά στο νησί της Λέσβου» (Αφροδίτη Κούρια, Δρ Ιστορίας της Τέχνης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Επιμελήτρια Εκθέσεων). «Ο Σπύρος Παπαλουκάς στη Λέσβο (1925). Οι περιηγήσεις με τον ζωγράφο Στρατή Αξιώτη» (Μιχαήλ-Ευθύμιος Αξιώτης, Δρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου). «Ο Σπύρος Παπαλουκάς στην Αγιάσο. Νέα τεκμήρια» (Παναγιώτης Σκορδάς, Δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντιπρόεδρος του Αναγνωστηρίου Αγιάσου). «Η παραδοσιακή λεσβιακή αρχιτεκτονική στο έργο του Σπύρου Παπαλουκά» (Μαίρη Τσιτιμάκη, Δρ Αρχιτεκτονικής , Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο). «Ο Σπύρος Παπαλουκάς στη Λέσβο και η αρχιτεκτονική του συναισθήματος: Μια νευροαισθητική προσέγγιση» (Κωνσταντίνος Παντίδος, Δρ Επιχειρηματικής έρευνας και Ηγεσίας, Πανεπιστήμιο Birmingham ).
Σχετικά με τη Λέσβο, ο Παναγιώτης Σκορδάς, στο εκτενέστατο με «νέα τεκμήρια» κείμενό του, μας πληροφορεί ότι ο Παπαλουκάς έφτασε στη Λέσβο το 1925 και σύμφωνα με τις μελετήτριες του έργου του Αφροδίτη Κούρια και Ελίζα Πολυχρονιάδου η λεσβιακή του περίοδος θεωρείται κορυφαίος σταθμός της ζωγραφικής πορείας του. Για τη γενικότερη δράση του στην Αγιάσο θεωρήθηκε «Μεγάλος Ευεργέτης».
Γενικά, οι αναφορές όλων των μελετητών στα έργα του Παπαλουκά, στο πού και πότε έγιναν, οι πίνακες και οι παρατηρήσεις επ’ αυτών ολοκληρώνουν, αν ολοκληρώνεται ποτέ μια τόσο πολυσχιδής προσωπικότητα, το έργο του.
Θα τελειώσω, με το έργο του «Το παιδί με τις τιράντες» που το βλέπουμε συχνά στον ηλεκτρονικό φωτεινό πίνακα της Εθνικής Πινακοθήκης στη λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου στην Αθήνα και το καμαρώνουμε …
Ανθούλα Δανιήλ
