Το βιβλίο Νεοελληνικά Λαογραφικά Σύμμεικτα, του Αριστείδη Δουλαβέρα, Αν. Καθηγητή Λαογραφίας, αποτελεί άριστη πηγή για λαογραφικά θέματα, ως προϊόν επιστημονικής μελέτης και ως έργο πολύ καλά δομημένο. Στην «Εισαγωγή» δίνονται θεωρητικά στοιχεία για τη σχέση τού θεμελιωτή της Ελληνικής Λαογραφίας με το θέμα της «συνέχειας» του ελληνικού πολιτισμού και αναπτύσσεται στη συνέχεια το θέμα «Νεολογισμοί στα λαογραφικά βιβλία τού καθηγητή Δ. Σ. Λουκάτου». Ακολουθούν τα κεφάλαια για τον «Έντεχνο Λαϊκό Λόγο», (στον οποίο εντάσσονται τα: α) Δημοτική ποίηση, β) Παροιμιακός Λόγος και γ) Παραμύθι), και κατόπιν τα κεφάλαια για τις «Εθιμικές Συμπεριφορές» και για τα «Λαογραφικά Μουσεία». Τέλος, έπονται το «Επίμετρο», η «Περίληψη» στην αγγλική γλώσσα, οι «Πρώτες Δημοσιεύσεις» του συγγραφέα και το «Γενικό Ευρετήριο».
Πιο αναλυτικά, ο συγγραφέας στην «Εισαγωγή» μάς κατατοπίζει -σε γενικές γραμμές-για τον σκοπό και το περιεχόμενο κάθε κεφαλαίου, ώστε να γίνει άνετη η μελέτη τόσο για το πώς η Λαογραφία συνδέθηκε με την Ιδεολογία, όσο και για τα άλλα θέματα που θίγονται σε όλα τα κεφάλαια, όπως είναι ο «Έντεχνος Λαϊκός Λόγος», οι «Εθιμικές συμπεριφορές» και τα «Λαογραφικά Μουσεία».
Ο Αριστείδης Δουλαβέρας, με ευσύνοπτο και κατανοητό τρόπο, στο κεφάλαιο Ι. Θεωρητικά, ερευνά τις διάφορες απόψεις που αντέκρουσαν τη θεωρία του Φαλμεράυερ και θέτει σε σωστή βάση τις σχέσεις της Λαογραφίας με την ελληνική συνέχεια, με αναφορά στις ιδέες τού Πολίτη και πολλών άλλων λαογράφων. Τίτλος του μελετήματος: «Λαογραφία και Ιδεολογία: Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης ανάμεσα στην ελληνική συνέχεια και τη συγκρότηση της Ελληνικής Λαογραφίας». ΄Οπως είναι γνωστό, ο Φαλμεράυερ αμφισβητούσε την πολιτιστική συνέχεια των Ελλήνων, στα έτη που η Ελλάδα συγκροτείται ως Έθνος-κράτος, και μάλιστα με αποφατικό και απόλυτο τρόπο, υποστηρίζοντας ότι «οι σημερινοί Έλληνες δεν έχουν σταγόνα από το αρχαίο ελληνικό αίμα και δεν είναι γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων». Η θεωρία του έδωσε έναυσμα σε ερευνητές τού εξωτερικού και επιστήμονες στην Ελλάδα (Κ. Παπαρρηγόπουλος, Σπ. Λάμπρος, Π. Καρολίδης, Κ. Άμαντος, Δ. Ζακυθηνός, Γ. Χατζηδάκις, C. Hopf, J. Zinkeisen, G. Meyer, D. Hesseling, Κλόντ Φοριέλ κ.ά.) να αποδείξουν την ελληνική συνέχεια μέσα από ιστορικά, γλωσσολογικά, λαογραφικά και πολλά στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού. Μάλιστα, κάποιοι μελετητές αγνόησαν την άμεση συνέχεια από το Βυζάντιο, που για χίλια χρόνια κυριαρχούσε στον τότε κόσμο. Ο συγγραφέας παρουσιάζει πλήθος μελετητών του 19ου και 20ού αιώνα -Ελλήνων και ξένων-, που αποδεικνύουν την αντιεπιστημονική θεωρία του Φαλμεράυερ. Γίνεται, επίσης, μνεία στον Σπ. Ζαμπέλιο (1815-1881) και στο πολύ σημαντικό έργο του, καθώς είναι ο πρώτος θεωρητικός της ιστορικής ενότητας του αρχαίου, του μεσαιωνικού και του νεότερου Ελληνισμού. Πολλοί υποστήριξαν την άποψή του και τα ερευνητικά στοιχεία από πολλούς επιστήμονες συντέλεσαν στην εμπέδωση των θεωριών του Σπ. Ζαμπέλιου και του Κ. Παπαρρηγόπουλου, ο οποίος έγραψε το πολύτομο και σημαντικό ιστορικό του έργο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Ο Κ. Κρουμπάχερ, επίσης, υπήρξε ο θεμελιωτής τής βυζαντινής φιλολογίας. Ακολούθησαν οι Λαογράφοι, Ι. Πετρόπουλος, Δ. Λουκάτος και η μεγάλη επιστημονική συνεισφορά τού καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή. Άλλωστε, η δημιουργία έδρας Λαογραφίας στα Πανεπιστήμια της χώρας μας έφερε πολύ πλούσιους καρπούς (έρευνες, μελέτες και εκδόσεις βιβλίων). Ο συγγραφέας αναφέρεται σε πολλά ονόματα, που ανέτρεψαν με πειστικά επιχειρήματα τη θεωρία του Φαλμεράυερ, όπως είναι ο Γερμανός Νεοελληνιστής Hans Eideneier, ο Γάλλος Φοριέλ, ο Σπ. Λάμπρος, ο Γ. Μέγας, λογοτέχνες, πολιτικοί, κριτικοί, λαογραφικοί διαγωνισμοί, περιοδικά και πολλοί άλλοι φορείς, που όλοι καταδεικνύουν ότι δεν αλλοιώθηκε η συνέχεια των Ελλήνων και, όπως επισημαίνει και ο συγγραφέας: «Είναι άλλωστε ιστορικός νόμος πως οι πολιτιστικά ανώτεροι αφομοιώνουν τους πολιτιστικά κατώτερούς τους» (σελ. 26). Ας θυμηθούμε και τον Ισοκράτη, ότι η ελληνικότητα δεν είναι θέμα αίματος, αλλά παιδείας. Εύστοχα μεταφέρεται στο βιβλίο και η άποψη της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ ότι «Ελλάδα δεν είναι αίμα, αλλά πνεύμα» (σελ. 27). Ο Ρόντρικ Μπίτον εξάλλου εστιάζει στη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, στην οποία αναφέρονται και οι νομπελίστες ποιητές μας, Γ. Σεφέρης και Οδ. Ελύτης. Στο κεφάλαιο αυτό θίγεται και το θέμα της Μ. Ιδέας, που δεν ήταν τότε «εθνικισμός», όπως κάποιοι την αποκαλούν, αλλά «πατριωτισμός» για την απελευθέρωση των υπό ξένη κατοχή πατρίδων από Οθωμανούς, Βούλγαρους κ.λπ. Ο συγγραφέας τονίζει τη μεγάλη συμβολή του Ν. Πολίτη στην υποστήριξη της ελληνικής συνέχειας, μακριά από ιδεολογήματα, και τεκμηριώνει επιστημονικά τις απόψεις του με τη σχετική βιβλιογραφία και διαδικτυογραφία.
Στο επόμενο υποκεφάλαιο, εξετάζονται οι «Νεολογισμοί στα λαογραφικά βιβλία του καθηγητή Δημητρίου Σ. Λουκάτου». Ο συγγραφέας μάς ενημερώνει αρχικά για την έννοια του νεολογισμού, με βάση τη σχετική βιβλιογραφία. Φυσικά, γίνεται λόγος και για το Δελτίο Επιστημονικής Ορολογίας Νεολογισμών που εκδίδει η Ακαδημία Αθηνών. Έπειτα, γίνεται λόγος για το πώς έγινε η καταχώριση των νεολογισμών στο έργο τού Δ. Λουκάτου (Ευρετήριο των πέντε εποχικών βιβλίων του συνέταξε ο Γ. Αικατερινίδης). Στη συνέχεια, δίνονται οι συντομογραφίες των σχετικών βιβλίων τού Δ. Λουκάτου, που χρησιμοποιήθηκαν, ακολουθεί η καταγραφή των νεολογισμών κατά αλφαβητική σειρά και κατά κατηγορίες μέσα στο λεκτικό τους πλαίσιο, και, τέλος, σημειώνονται τα σχετικά συμπεράσματα. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική μελέτη και πολύτιμη πηγή πληροφόρησης για τις γλωσσικές δυνατότητες της νεοελληνικής μας γλώσσας, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους ειδικούς της λεξικογραφίας. Δίνω μερικά παραδείγματα νεολογισμών, π.χ. αλαφροβήματοι, αρρενολοχεία, αντιζυγίες νοηματικές, γυναικονυμφική μορφή, λατρευτικές συνοδοιπορίες, σπιτικός πολιτισμός κ.ά.
Το κεφάλαιο ΙΙ. ΄Εντεχνος Λαϊκός Λόγος, αναφέρεται στη Δημοτική Ποίηση, όπου καταγράφονται δημοτικά τραγούδια με τα παρακάτω θέματα, αρχίζοντας με την «Αντροντυμένη», αρ. 3, δηλαδή τη μεταμφίεση γυναίκας σε άντρα και με αναφορά σε αντίστοιχα τραγούδια (Χάιδω, Διαμάντω κ.ά.) ή τη μεταμφίεση αντρών σε γυναίκες (Πλανόγιανος κ.ά.). Γίνεται μνεία και στο έργο της Ρέας Γαλανάκη Ελένη ή τον Κανένα και σε άλλες λογοτεχνικές μεταμφιέσεις, π.χ. Βαρδιάνος στα Σπόρκα του Αλ. Παπαδιαμάντη. Ακολουθεί εμπεριστατωμένη παρουσίαση του δημοτικού τραγουδιού με ταξινόμηση: Α΄ τύπος τραγουδιών Η αντρειωμένη Λυγερή κι ο Σαρακηνός με τις παραλλαγές του, Β΄ τύπος τραγουδιών Η Κλεφτοπούλα ή Η Διαμάντω, Η Χάιδω, Ελένη, με τις παραλλαγές τους και ο Γ΄ τύπος τραγουδιών Η αγάπη του Αγαρηνού ή Τούρκου για μια Ρωμιοπούλα, με συγκρίσεις και αναλύσεις κειμενοκεντρικές. Πρόκειται για πλούσιο και πολύ ενδιαφέρον υλικό μελέτης.
Στο 4. «Σαρακατσάνικα τραγούδια κατά την αναχώρηση της νύφης από το σπιτικό της», παρακολουθούμε την ανάλυση του εθιμοτυπικού κατά το ξεπροβόδισμα της νύφης, από την οπτική τής λαογραφίας, με εστίαση σε κάποια βασικά τελετουργικά τραγούδια, όπου κυριαρχούν η ομορφιά της νύφης, η χαρά τού γάμου αλλά και η λύπη τού αποχωρισμού (χαρμολύπη).
Στο υποκεφάλαιο 5. «Δημοτικά τραγούδια για την καταστροφή τού Δράμαλη στα Δερβενάκια», παρουσιάζονται για πρώτη φορά συγκεντρωμένα 19 δημοτικά τραγούδια, γεγονός που δείχνει τη μεγάλη απήχηση που είχε στη λαϊκή μούσα το σχετικό ιστορικό γεγονός (26 Ιουλίου 1822). Και εδώ ο συγγραφέας επιχειρεί επιτυχή συγκριτική συνεξέταση, δίνει το ιστορικό πλαίσιο και τα γνωρίσματα αυτών των τραγουδιών, που ταξινομούνται σε ομάδες. Στην Α΄ Ομάδα Τραγουδιών παρουσιάζονται η προετοιμασία, η διεξαγωγή και το αποτέλεσμα της μάχης, με εστίαση σε κάποιους στίχους (πολλή μαυρίλα πλάκωσε, τρεις σταυραετοί). Στη Β΄ Ομάδα παρουσιάζονται 7 παραλλαγές δημοτικών τραγουδιών, που αναφέρονται στην καταστροφή του Δράμαλη, π.χ. «Οι αρματωλοί της Ρούμελης και τ’ Αναπλιού οι αγάδες», «Της Ρούμελης οι Μπέηδες και του Μοριά οι αγάδες» (α) και (β) παραλλαγή, «Οι μπέηδες της Ρούμελης, του Δράμαλη οι πασάδες», με αναφορά στους Κολοκοτρώνη και Νικηταρά. Επίσης, ακολουθούν τα δημοτικά «Οι Μπέηδες της Ρούμελης και του Μοριά οι λεβέντες», «Του Δράμαλη οι μπέηδες και του Μοριά οι λεβέντες» και «Της Ρούμελης οι ασίκηδες και του Μοριά οι λεβέντες». Παρατηρούμε την εκτενή κατηγοριοποίηση και τις πολλές παραλλαγές του δημοτικού, που καταδεικνύεται και από τους τίτλους και στα οποία γίνεται συγκριτική μελέτη. Στην Γ΄ Ομάδα ανήκει το δημοτικό με τις πολλές παραλλαγές του, το οποίο δημιουργήθηκε στον απόηχο της γνωστοποίησης της συντριβής των Τούρκων, π.χ. «Φύσα, μαΐστρο δροσερέ, κι αέρα του πελάγου» με τις παραλλαγές του (α, β). Εδώ εντάσσεται και το δημοτικό «Τρία φερμάνια στείλανε οι Κολοκοτρωναίοι» στον Αλή Πασά, στον Δράμαλη και στου Δράμαλη τη μάνα, με εστίαση στην απόλυτη καταστροφή τού Δράμαλη. Στην Δ΄ Ομάδα Τραγουδιών, πάντα με συγκριτική συνεξέταση των δημοτικών τραγουδιών, παρατηρούμε την παρουσία της ομιλούσας φύσης, των πουλιών και των κάμπων (σωματοποιήσεις), στα γεγονότα, π.χ. «Τι έχεις καημένε, κόρακα, και σκούζεις και φωνάζεις;», παραλλαγή α και β. Στην Πέμπτη Ομάδα (Ε΄) παρατίθενται τέσσερα τραγούδια για την καταξίωση του Νικηταρά, το ένα σε παραλλαγή α και β. Σε όλα ο Αριστείδης Δουλαβέρας εξηγεί το τι και το πώς (περιεχόμενο και μορφή, ομοιότητες-διαφορές) με κειμενικά στοιχεία.
Στο υποκεφάλαιο «Η μάχη στο Βασιλικό Κορινθίας και η Λαϊκή Μούσα», δίνονται πληροφορίες για τη Μάχη του Βασιλικού και για το πώς η λαϊκή ψυχή μετουσιώνει το ιστορικό γεγονός σε τραγούδι. Εξετάζονται, σχετικά με τη μάχη αυτήν, το ιστορικό πλαίσιο και τα σχετικά τραγούδια Α. Πριν από τη μάχη, Κολοκοτρώνης-Πετμεζαίοι, Β. Η διεξαγωγή της μάχης. Και αυτό το δημοτικό σώζεται σε παραλλαγές, με ομιλούντα πουλιά και διάλογο, π.χ. «Τρίτη, Τετράδη χλιβερή, Πέφτη φαρμακωμένη,/ που βάλαν οι Τούρκοι τη βουλή, στου Κιάτου για να πάνε.». Οι ιστορικές πληροφορίες, τα ποιήματα και ο απόηχος της μάχης προϊδεάζουν για τη Μάχη στην Αρκούδα και τον ηρωικό θάνατο του Πετμεζά. Σε αυτήν τη μάχη οι αγωνιστές ανάγκασαν τους Τούρκους να μην προχωρήσουν και να επιστρέψουν στην Κόρινθο. Τα αποσπάσματα των δημοτικών μιλούν για τον ηρωισμό των αγωνιστών και των πεσόντων. Ακολουθεί η σχετική βιβλιογραφία και διαδικτυογραφία. Τα παρατιθέμενα δημοτικά αναφέρονται και σε άλλους αγωνιστές, που έπεσαν ηρωικά σε αυτήν τη μάχη. Ο συγγραφέας δίνει και πρόσθετες πληροφορίες για το πώς τίμησαν αυτούς τους ήρωες οι σύγχρονοι κάτοικοι του Κιάτου.
Στη συνέχεια, παρουσιάζεται «Μια ανολοκλήρωτη παροιμιολογική μελέτη τού Δ. Λουκάτου για τους αργόσχολους», για την οποία ο συγγραφέας μάς πληροφορεί ότι η έρευνα αυτή δεν ολοκληρώθηκε από τον ίδιο τον Λουκάτο και ότι πρόκειται για αποδελτιωμένο πλούσιο και σπάνιο υλικό, που είχε συγκεντρώσει εκείνος κατά τα έτη 1955-56, το οποίο έδωσε τελικά στον κ. Δουλαβέρα για επεξεργασία και ολοκλήρωση. Δίνονται και εδώ λεπτομέρειες από το αποδελτιωμένο υλικό, με εκτενές Λεξιλογικό Ευρετήριο και παράθεση 360 παροιμιακών κειμένων, κάποια από τα οποία ακούγονται έως σήμερα, π.χ. «Κτίζει κάστρα στον αέρα», «Κάνει τον άνεμο κουβάρι», «Νερό στο γουδί κοπανίζει», «Καθότουνα κι έχαφτε μύγες», «Ο τεμπέλης λέει: Πέσε, πίττα, να σε φάω», «-Τι δουλειά κάνει; -Λιάζεται», «Ψειρίζει τα νύχια του» κ.ά. Πρόκειται γενικά για πολύτιμο παροιμιογραφικό και παροιμιολογικό υλικό, που ο κ. Δουλαβέρας επιμελήθηκε με μεθοδικό και συστηματικό τρόπο.
Ακολουθεί η υποενότητα για το «Παραμύθι», όπου για πρώτη φορά επισημαίνεται «Η συμβολή των διδακτορικών διατριβών των ΑΕΙ στην παραμυθολογική έρευνα (1982-2022)» και καταγράφονται τα Πανεπιστήμια και τα Τμήματα όπου έγιναν οι διατριβές με τους επιβλέποντες Καθηγητές, με τις θεματικές τους ενότητες, με τα συμπεράσματα και τους πίνακες των διατριβών για το «Παραμύθι» και περίληψή τους. Βασική διαπίστωση του συγγραφέα είναι ότι το παραμύθι είναι από τα πιο ευνοημένα είδη του έντεχνου λαϊκού λόγου, που έχουν ερευνηθεί σε επίπεδο διδακτορικών διατριβών (39 συνολικά), μετά ίσως από το δημοτικό τραγούδι.
Το κεφάλαιο ΙΙΙ. «Εθιμικές ενέργειες και Εκδηλώσεις» έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς δίνονται πολλά «Γεωργικά λατρευτικά έθιμα στην παραδοσιακή κοινωνία της Βόχας», σε συνδυασμό με γιορτές Αγίων, κατά τις οποίες παλαιότερα γίνονταν και λιτανείες για καλή συγκομιδή ή σε περιπτώσεις ανομβρίας ή ασθενειών. Επίσης, ο συγγραφέας παρουσιάζει τη «Νεοτερικότητα στον Φιλέορτο Βίο της Κορινθίας, με ειδικότερη αναφορά σε Νέο-Αγροτικές και Συναφείς Γιορτές στη Σικυώνα» κατά τη διάρκεια του έτους. Μάλιστα, δίνονται για πρώτη φορά λεπτομέρειες για τα είδη των νέο-αγροτικών και συναφών εορτών στην Κορινθία, για τον σκοπό και την έννοια της γιορτής, για τους οργανωτές, και σύντομες αφηγηματικές περιγραφές για το περιεχόμενό τους. Τέτοιες γιορτές είναι: Η Γιορτή του κρασιού στη Νεμέα, Η Γιορτή της φασολάδας, Γιορτή της Γκιόσσας στον Αγιάννη, Η Γιορτή των πουλιών στη Στυμφαλία, Η Γιορτή των Σπόρων, Η Γιορτή του Τριαντάφυλλου κ.ά. Τέλος, και εδώ δίνεται βιβλιογραφία και διαδικτυογραφία.
Στο κεφάλαιο IV. «Λαογραφικά Μουσεία», ο συγγραφέας αναφέρεται με ευαισθησία και τεκμηριωμένο λόγο «στο παρόν και στο μέλλον των Λαογραφικών Μουσείων και Συλλογών της Μεσσηνίας». Καταγράφονται εννέα νέα Μουσεία και Συλλογές (παράλληλα προς τα 22 που έχουν καταγραφεί σε σχετικό βιβλίο των Αρ. Δουλαβέρα και Χρ. Ρέππα, 2012), με ενδιαφέροντα στοιχεία και οπτικό υλικό, για τα οποία μάς ενημερώνει ο συγγραφέας συνοπτικά και εύστοχα, παραθέτοντας και τη σχετική βιβλιογραφία και διαδικτυογραφία.
Στο κεφάλαιο V. «Επίμετρο», αναδημοσιεύεται το έργο του Δ. Λουκάτου «Χοροί και τραγούδια της Κεφαλονιάς», με τη φροντίδα, την επιμέλεια και τα σχόλια των λαογράφων Μηνά Αλεξιάδη, Ομότιμου Καθηγητή, και Αριστείδη Δουλαβέρα, Αναπληρωτή Καθηγητή. Στο Α΄ μέρος της μελέτης γίνεται λόγος για τη συλλογή του υλικού από χειρόγραφα, για το τραγούδι, για τα μουσικά όργανα, για τους χορούς και τα είδη τους (πώς χορεύονταν, με καταγραφή των στίχων, καντάδες κ.ά.). Στο Β΄ μέρος καταγράφονται τραγούδια του γάμου και του χορού (συρτό, κουτσό, Καλαματιανό, Μπάλος κ.ά.), κάλαντα και νανουρίσματα.
Ακολουθεί, στην αγγλική γλώσσα, από τους Αριστείδη Δουλαβέρα και Μηνά Αλεξιάδη, η μελέτη τους «Η στενή σχέση παροιμίας και μύθου : Όψεις της σχετικής βιβλιογραφίας», που δημοσιεύτηκε στον τιμητικό τόμο, για τον κορυφαίο παροιμιολόγο Wolfgang Mieder, “STANDING ON THE SHOULDIERS OF GIANTS”, με αφορμή τα 80στά γενέθλιά του. Ακολουθούν η «Περίληψη» στην αγγλική γλώσσα, οι «Πρώτες Δημοσιεύσεις» και το «Γενικό Ευρετήριο», που είναι πολύ πλούσιο και ιδιαίτερα βοηθητικό.
Πρόκειται για ένα επιστημονικό βιβλίο πολύ σημαντικό, που αποτελεί αξιόλογη συμβολή στην έρευνα και μελέτη συγκεκριμένων λαογραφικών θεμάτων, τα οποία είναι πρωτότυπα και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ενώ αντιμετωπίζονται από τον συγγραφέα με μεθοδικό και συστηματικό τρόπο. Η εκδοτική παρουσία τού βιβλίου είναι άριστη, με διακοσμητικό στο εξώφυλλο ένα παραδοσιακό υφαντό.
Πολλά συγχαρητήρια στον Αριστείδη Δουλαβέρα για το άρτιο αυτό έργο, που εμπλουτίζει τη λαογραφική επιστήμη και αποτελεί, γενικότερα, σημαντική συνεισφορά στα ελληνικά γράμματα.
Γλυφάδα, 17 Ιουλίου 2025, Χριστίνα Αργυροπούλου, Επίτιμη Σύμβουλος του Π.Ι., συγγραφέας
