1. ΥΛΙΚΟ

1.1 Σύντομο Βιογραφικό

Ο Bob Kurosaka είναι Αμερικανός ποιητής του 20ού αιώνα, γνωστός για τα σύντομα λογοπαίγνια και λιμερίκια που συνδυάζουν χιούμορ, μαθηματικές ή γεωμετρικές αναφορές (όπως η ταινία του Möbius, εδώ) και ευτράπελα στιγμιότυπα. Συμμετείχε σε ανθολογίες και περιοδικά με μαθηματικά αινίγματα και χιουμοριστικά ποιήματα.

Είναι ποιητής Λίμερικ (Limerick Poet) και μαθηματικός που έγινε γνωστός για τα χιουμοριστικά του ποιήματα που συχνά περιέχουν αναφορές στα μαθηματικά, την επιστήμη, την πληροφορική ή τη λογική. Δεν είναι “κλασικός” λογοτέχνης, αλλά σύγχρονος δημιουργός που αξιοποιεί τη φόρμα του Λίμερικ (αυστηρή και σύντομη ποιητική μορφή) για να εξερευνήσει και να διασκεδάσει με επιστημονικές έννοιες. Η δουλειά του βρίσκει μεγάλη απήχηση σε ακαδημαϊκούς κύκλους και σε όσους εκτιμούν το λεγόμενο “nerd” χιούμορ. Τελικά, πήρε σύνταξη ως καθηγητής μαθηματικών σε επίπεδο κολλεγίου το 2001. Δημοσίευσε δύο ιστορίες επιστημονικής φαντασίας, «Αυτοί Που Μπορούν, Κάνουν» και «Πολλά Για να Μάθεις». Και οι δύο επανακυκλοφόρησαν σε διάφορες ανθολογίες, καθώς και πεντάστιχα ποιήματα (limericks). Οι γονείς του ήταν Γιαπωνέζοι, αλλά ο Bob που γεννήθηκε στην Lake George, NY, αυτοχαρακτηρίζεται τόσο ως Αμερικάνος όσο και ως ‘πίτα σούσι’.

Τι Είναι το Nerd Χιούμορ

Το nerd humor, είναι μορφή κωμωδίας που βασίζεται σε αναφορές και θέματα από την αντίστοιχη “nerd” κουλτούρα και εξειδικευμένους τομείς. Ουσιαστικά, πρόκειται για αστεία, λογοπαίγνια ή σενάρια που για να τα καταλάβει και να τα εκτιμήσει κάποιος, πρέπει να έχει εξειδικευμένες γνώσεις ή τουλάχιστον να είναι βαθιά εξοικειωμένος με συγκεκριμένα, συχνά τεχνικά, ακαδημαϊκά ή επιστημονικά θέματα, ή με ιδιαίτερες πτυχές της ποπ κουλτούρας.

Βασικά Χαρακτηριστικά του “nerd” Χιούμορ

Εσωτερικά Αστεία: Πολλά αστεία του είδους είναι “κλειστά” και γίνονται αντιληπτά μόνο από όσους ανήκουν στην αντίστοιχη κουλτούρα ή γνωρίζουν το συγκεκριμένο πεδίο.

Αναφορές σε Εξειδικευμένα Θέματα: Επιστήμη & Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Βιολογία (π.χ. περιοδικός πίνακας, εξισώσεις, κβαντομηχανική).

Τεχνολογία & Πληροφορική: Προγραμματισμός, δίκτυα, κώδικες, λειτουργικά συστήματα (π.χ. αστεία με τη γλώσσα προγραμματισμού Python, με διευθύνσεις IP, ή με το “There’s no place like 127.0.0.1” που αναφέρεται στο “σπίτι” του υπολογιστή).

Φαντασία & Επιστημονική Φαντασία: Βιβλία, ταινίες, σειρές, κόμικς και video games (π.χ. αναφορές σε Star Wars, Star Trek, Dungeons & Dragons).

Πνευματώδης και Λεκτικός Χαρακτήρας: Συχνά περιλαμβάνει λογοπαίγνια, παιχνίδια με λέξεις ή διπλά νοήματα που απαιτούν γνώση της ορολογίας.

Παράδειγμα “nerd” χιούμορ από τη Χημεία:

“Να γιατί δεν πρέπει να εμπιστεύεσαι τα άτομα. Απαρτίζουν τα πάντα!”

(Why you can’t trust atoms. They make up everything!)

Για να το καταλάβουμε, πρέπει να ξέρουμε ότι: (1) Η λέξη “άτομο” (atom) είναι η βασική μονάδα της ύλης, και (2) η έκφραση “make up” στα Αγγλικά σημαίνει ταυτόχρονα “απαρτίζω”/ συνθέτω και “είμαι ψεύτης/ πλάθω ιστορίες”.

Συνοπτικά, το “nerd” χιούμορ αποθεώνει την πνευματική περιέργεια και την αγάπη για τη λεπτομέρεια σε εξειδικευμένα πεδία, επιτρέποντας στους γνώστες να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλον μέσα από αυτά τα “κλειστά” αστεία.

1.2 Παράθεση του Πρωτοτύπου και Απόδοση στα Ελληνικά

Bob Kurosaka

There Was a Young Maiden

There was a young maiden named Lizt

Whose mouth had a funny half-twist.

She’d turned both her lips

into Mobius strips…

’Til she’s kissed you, you haven’t been kissed!

Απόδοση στα Ελληνικά

Δομή

*

*  *

2. ΣΧΟΛΙΑ

2.1 Σχέση Μαθηματικών – Ποίησης – Λογοπαίγνιου

Η λέξη-παιχνίδι είναι πως τα χείλη της κοπέλας, ως ταινία του Möbius, δεν έχουν μέσα κι έξω∙ το φιλί της είναι ‘ατελείωτο’. Το ποιηματάκι —με την κομψή παγίδα για την ταινία Möbius — είναι μικρό παράδειγμα της γέφυρας ανάμεσα σε μαθηματικά, ποίηση και λογοπαίγνιο.

Μαθηματικά: Στον πυρήνα του βρίσκεται μια ‘μονοπρόσωπη επιφάνεια’. Ο ποιητής δημιουργεί μια φανταστική εικόνα με το γεωμετρικό σχήμα της ταινίας Möbius, κρυμμένο μέσα στον ρυθμό και στη ρίμα.

Ποίηση: Η μορφή του limerick προσφέρει το παιγνιώδες ρυθμικό καλούπι. Η μετρική και η ομοιοκαταληξία λειτουργούν όπως ένας αλγεβρικός τύπος: δίνουν δομή, επιβάλλουν κανόνες, αλλά αφήνουν χώρο για φαντασία.

Λογοπαίγνιο: Η ειρωνεία και το χιούμορ γεννιούνται ακριβώς από αυτή την ένωση. Ο αναγνώστης γελά με το «πρόβλημα των στριμμένων χειλιών», ενώ την ίδια στιγμή αναγνωρίζει τον κρυμμένο γρίφο που τον προκαλεί να μάθει για την ταινία και να κατανοήσει το όλο ζήτημα.

Έτσι, το ποίημα δείχνει ότι τα μαθηματικά δεν είναι μόνο τύποι στον πίνακα, αλλά μπορούν να γίνουν υλικό για ρυθμό, γλωσσικό παιχνίδι και ευρηματικότητα. Η ποίηση, με τη σειρά της, γίνεται ένας τρόπος να προσεγγίσουμε τη λογική με χαρά και φαντασία.

2.2 Το Φιλί της Möbius

Το limerick του Bob Kurosaka είναι δείγμα τού πώς η μαθηματική φαντασία μπορεί να γίνει υλικό για παιχνιδιάρικη ποίηση.

Η ταινία του Möbius, ένα τοπολογικό αντικείμενο με μία μόνο πλευρά και μία μόνο ακμή, εδώ γίνεται μεταφορά για το φιλί: τα χείλη της κοπέλας δεν έχουν «μέσα» και «έξω»∙ έτσι το φιλί της φαίνεται ατελείωτο, χωρίς αρχή και τέλος.

Το αστείο κρύβει κάτι πιο βαθύ: η Τοπολογία (η μελέτη των ιδιοτήτων που μένουν ίδιες κάτω από συνεχείς μετασχηματισμούς) προσφέρει μια εικόνα για τη γλώσσα και τον έρωτα: μπορούμε να λυγίζουμε τις έννοιες, να αλλάζουμε μορφές, αλλά κάτι παραμένει σταθερό — η σχέση που γεννά το ποίημα (αναλλοίωτη μετασχηματισμού ).

Η λιτή μορφή του limerick με το ρυθμό 3–2 στίχων μοιάζει με αλγεβρική σχέση: επιβάλλει δομή, αλλά επιτρέπει την ανατροπή μέσα στη ρίμα. Έτσι το λογοπαίγνιο ζωντανεύει: γεωμετρία και ποίηση αγγίζουν το χιούμορ.

Η χαριτωμένη έμπνευση του Kurosaka δείχνει ότι τα μαθηματικά δεν είναι μόνο τύποι και αποδείξεις, αλλά μπορούν να γίνουν φαντασιακός χώρος για τη γλώσσα, την ειρωνεία και το παιχνίδι.

2.3 Λόγος περί Limerick

το Limerick είναι σύντομο, χιουμοριστικό ποίημα πέντε στίχων που ακολουθεί πολύ συγκεκριμένο μοτίβο:

Ομοιοκαταληξία: AA BB A. Δηλαδή, ο 1ος, ο 2ος και ο 5ος στίχος ομοιοκαταληκτούν μεταξύ τους (Α), και ο 3ος με τον 4ο ομοιοκαταληκτούν μεταξύ τους (Β).

Ρυθμός/ Μέτρο: Οι στίχοι Α (1ος, 2ος, 5ος) είναι μεγαλύτεροι (συνήθως τρία μέτρα), ενώ οι στίχοι Β (3ος, 4ος) είναι μικρότεροι (συνήθως δύο μέτρα). Το μέτρο είναι κυρίως αναπαιστικό.

Περιεχόμενο: Συνήθως είναι σατιρικό ή άσεμνο (ειδικά στην παραδοσιακή του μορφή). Ο πρώτος στίχος συχνά εισάγει ένα πρόσωπο και έναν τόπο.

Με λίγα λόγια, είναι ένα πεντάστιχο αστείο ποίημα με αυστηρή δομή AA BB A.

2.4 Ποίηση και Μαθηματικά

Το Λίμερικ αυτό είναι εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η ποίηση και τα μαθηματικά μπορούν να συναντηθούν, ειδικά μέσα από το πρίσμα του παιχνιδιού και του χιούμορ.

(i) Η Μαθηματική Αναφορά: Ταινία/ Λωρίδα/ Κορδέλα του Μέμπιους

Η καρδιά του χιούμορ βρίσκεται στην αναφορά στη “λωρίδα του Μέμπιους” (Mobius Strip):

Ορισμός: Η λωρίδα του Μέμπιους είναι θεμελιώδες αντικείμενο στην Tοπολογία (κλάδος των μαθηματικών). Πρόκειται για μια επιφάνεια με μόνο μία πλευρά και μόνο μία ακμή (μονοπρόσωπη επιφάνεια). Δημιουργείται παίρνοντας μια λωρίδα χαρτί, στρίβοντάς τη μία φορά κατά 180∘, και ενώνοντας τα άκρα.

Η Ποιητική Μεταφορά: Η ιδιότητα της μίας πλευράς και της αδιάκοπης συνέχειας χρησιμοποιείται ως μεταφορά για το φιλί της Λιζτ.

Η ιδέα ότι «το στόμα είχε ένα μισό-στρίψιμο» παραπέμπει στον τρόπο κατασκευής της λωρίδας (180∘ στρίψιμο).

Η κατακλείδα «Αν δεν σε έχει φιλήσει, δεν έχεις φιληθεί!» υπονοεί ότι το φιλί της, λόγω της τοπολογικής του ιδιότητας, είναι μοναδικό και ολόκληρο. Είναι το μόνο φιλί που “μετράει”, ίσως επειδή, όπως και η λωρίδα, είναι μια συνεχής, αδιαίρετη εμπειρία που «περιλαμβάνει» όλα τα φιλιά.

(ii) Η Ποιητική Φόρμα του Λίμερικ

Το Λίμερικ είναι η ιδανική ποιητική φόρμα για αυτόν τον συνδυασμό:

Αυστηρή Δομή: Το Λίμερικ έχει αυστηρούς κανόνες (πέντε στίχοι, ρυθμός, σχήμα AA BB A), που θυμίζουν τους κανόνες των μαθηματικών. Αυτή η δομή επιτρέπει στους δημιουργούς να “παίζουν” μέσα σε εξαρχής καθορισμένο πλαίσιο.

Χιούμορ: Η φόρμα είναι παραδοσιακά χιουμοριστική και συχνά παράλογη (nonsense), κάτι που καθιστά αποδεκτό το να χρησιμοποιούνται «βαριές» επιστημονικές έννοιες σε ελαφρύ, αστείο τόνο.

Εν ολίγοις, ο Kurosaka παίρνει μια βαθιά, αφηρημένη τοπολογική έννοια και την προσγειώνει σε μια πολύ ανθρώπινη, αστεία και ερωτική κατάσταση (το φιλί), δημιουργώντας ένα έξυπνο λογοπαίγνιο που εκτιμάται εξίσου από τους λάτρεις της ποίησης και τους λάτρεις της επιστήμης.

Επίμετρο -για την Απόδοση του Nerd

Η λέξη “nerd” δεν έχει μια μοναδική ελληνική μετάφραση, καθώς η σημασία της έχει εξελιχθεί. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα (context) και τη χροιά (αρνητική ή θετική), χρησιμοποιούνται διάφοροι όροι.

Οι βασικές ελληνικές μεταφράσεις

• Σπασίκλας (ή Σπασικλάκι): Αυτή είναι η πιο συνηθισμένη μετάφραση, ειδικά σε σχολικό περιβάλλον. Αναφέρεται σε κάποιον που είναι υπερβολικά μελετηρός ή ακαδημαϊκά επικεντρωμένος, συχνά με την έννοια του κοινωνικά αδέξιου ή αδιάφορου για τα “δημοφιλή” πράγματα.
• Βιβλιοφάγος: Χρησιμοποιείται για κάποιον που είναι πολύ αφοσιωμένος στα βιβλία και τη γνώση.
• Φυτό: Μια μειωτική λέξη, που τονίζει την κοινωνική αδυναμία και την εμμονή στις σπουδές/ γνώσεις, συχνά με αρνητική χροιά.

Η Σύγχρονη Χρήση (Θετική Χροιά)

Σήμερα, το “nerd” έχει σε μεγάλο βαθμό αποκτήσει θετική χροιά, περιγράφοντας κάποιον που είναι παθιασμένος και εξειδικευμένος σε συγκεκριμένο πεδίο, είτε αυτό είναι η επιστήμη, η τεχνολογία, τα κόμικς, τα video games, ή ακόμα και ένα ασυνήθιστο χόμπι.

Για να αποδώσουμε αυτή τη σύγχρονη, θετική έννοια, χρησιμοποιείται συχνά:

• Ο ίδιος ο όρος “Νερντ”: Πολλοί πλέον χρησιμοποιούν τον αγγλικό όρο αυτούσιο (“Είμαι νερντ της τεχνολογίας” ή “Νερντ του Star Wars”).
• Ενθουσιώδης/ Εξειδικευμένος: “Είναι εξειδικευμένος στους υπολογιστές”, “Είναι πολύ ενθουσιώδης με τη Φυσική.”
• Γκικ (Geek): Συχνά χρησιμοποιείται εναλλακτικά με το nerd (αν και τεχνικά έχουν μικρές διαφορές) και τείνει να τονίζει περισσότερο το πάθος για ένα χόμπι ή αντικείμενο (π.χ. φαντασία, κόμικς), παρά αποκλειστικά τις ακαδημαϊκές επιδόσεις.

Συνοψίζοντας, αν θέλουμε να είμαστε σαφείς:

• Αρνητικά (παραδοσιακά): Σπασίκλας, Φυτό
• Ουδέτερα/ Θετικά (σύγχρονα): Νερντ (ως ξένη λέξη), Βιβλιοφάγος, Γκικ (geek) ή Εξειδικευμένος/ Παθιασμένος (προσδιορίζοντας το πεδίο).

Σημείωση: κορίτσια (και αγόρια) της ποίησης αφήστε τα χαϊκού και πιάστε τα Λίμερικ.