ΥΛΙΚΟ
Συνοπτικό βιογραφικό του Raymond Queneau (Ρεϊμόν Κενό)
Γέννηση – Θάνατος: 21 Φεβρουαρίου 1903, Χάβρη – 25 Οκτωβρίου 1976, Παρίσι.
Επάγγελμα: Συγγραφέας, Ποιητής, Φιλόσοφος, Μαθηματικός, Διευθυντής Εκδόσεων
Σπουδές: Σπούδασε Φιλοσοφία και Λογοτεχνία στη Σορβόννη και αργότερα ασχολήθηκε με τα Μαθηματικά και την Ψυχανάλυση.
Σουρεαλισμός: Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, συνδέθηκε με το κίνημα του Σουρεαλισμού, γρήγορα όμως αποστασιοποιήθηκε από τον André Breton λόγω διαφωνιών. Αυτή η πρώιμη εμπειρία επηρέασε το παιχνιδιάρικο, αντι-καθιερωμένο ύφος του.
Λογοτεχνικό Έργο: Ο Queneau θεωρείται ένας από τους πιο ευρηματικούς και πολυδιάστατους Γάλλους συγγραφείς του 20ού αιώνα.
“Το Μωρό της Αλίκης” (Gueule de pierre, 1934): Το πρώτο του μυθιστόρημα.
“Ασκήσεις Ύφους” (Exercices de style, 1947): Το πιο διάσημο έργο του Oulipo, όπου αφηγείται την ίδια απλή ιστορία με 99 διαφορετικούς τρόπους (ύφος), αποδεικνύοντας ότι ο περιορισμός μπορεί να δημιουργήσει άπειρη ποικιλία.
“Ζαζί στο Μετρό” (Zazie dans le Métro, 1959): Μυθιστόρημα που χρησιμοποιεί τη λαϊκή, καθημερινή γλώσσα (néo-français) και έγινε διεθνής επιτυχία.
“Εκατό χιλιάδες δισεκατομμύρια ποιήματα” (Cent mille milliards de poèmes, 1961): Ένα βιβλίο-αντικείμενο όπου 10 σονέτα τυπώθηκαν σε λωρίδες χαρτιού, επιτρέποντας στον αναγνώστη να δημιουργήσει διαφορετικά ποιήματα (δηλαδή, 100 τρισεκατομμύρια).
Oulipo και Σύνδεση με τα Μαθηματικά: Η σημαντικότερη συνεισφορά του είναι η συνίδρυση της ομάδας Oulipo (Ouvroir de littérature potentielle – Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας) το 1960, μαζί με τον μαθηματικό François Le Lionnais.
Φιλοσοφία Oulipo: Η ομάδα επιδίωκε να δημιουργήσει λογοτεχνία χρησιμοποιώντας μαθηματικές δομές και συστηματικούς περιορισμούς (contraintes), πιστεύοντας ότι η τέχνη γεννιέται μέσα από τη δομή, όχι από την τυχαία έμπνευση.
Διευθυντής Εκδόσεων: Από το 1938 μέχρι τον θάνατό του, εργάστηκε ως Διευθυντής στις κορυφαίες γαλλικές εκδόσεις Gallimard, όπου επέβλεψε την έκδοση της εγκυκλοπαίδειας Pleiade.
Ο Queneau συνδύασε με μοναδικό τρόπο τη γλωσσική φαντασία με τη μαθηματική αυστηρότητα, αποδεικνύοντας ότι η ποίηση μπορεί να είναι τόσο παιχνίδι όσο και δομή.
*
Raymond Queneau
Swigns
when One made love to Zero
the spheres embraced the tori
the first numbers came forward |
stretching out their hands towards the fresh sycamores
and the continued fractions (fatally mauled
by a torrent of mute decimals) went to bed
when Β made love to A
the paragraphs fell into a wild passion
the commas came forward
stretching out then necks over the iron bridges
and the alphabet (fatally mauled)
fainted in the arms of a mute question
Ελληνική Απόδοση
Κούνιες
όταν το Ένα έκανε έρωτα στο Μηδέν
οι σφαίρες αγκάλιασαν τους τόρους
οι πρώτοι αριθμοί προχώρησαν
τεντώνοντας τα χέρια τους προς τους δροσερούς πλατάνους
και τα συνεχή κλάσματα (θανατηφόρα λαβωμένα
από έναν χείμαρρο βουβών δεκαδικών) πήγαν για ύπνο
όταν το Β έκανε έρωτα στο Α
οι παράγραφοι έπεσαν σε άγριο πάθος
τα κόμματα προχώρησαν
τεντώνοντας τους λαιμούς τους πάνω από τις σιδερένιες γέφυρες
και το αλφάβητο (θανατηφόρα λαβωμένο)
λιποθύμησε στην αγκαλιά μιας βουβής ερώτησης
*
ΣΧΟΛΙΑ
Α
Το ποίημα είναι γνωστό στην αγγλική μετάφραση με τον τίτλο “Swings” (Κούνιες) ή “When One Made Love to Zero” (Όταν η Μονάδα Έκανε Έρωτα με το Μηδέν). Ο αυθεντικός τίτλος του ποιήματος στα Γαλλικά είναι: ‘Les sphères embrassèrent les tores’ “Οι σφαίρες αγκάλιασαν τους τόρους” – ή απλά, “Οι τόροι”).
Αυτό το ποίημα περιλαμβάνεται στη συλλογή του Raymond Queneau: “Courir les rues” (1967). Το ποίημα χρησιμοποιεί μαθηματική/ γεωμετρική ορολογία (μονάδα, μηδέν, σφαίρες, τόροι) για να περιγράψει μία δημιουργική πράξη ή τη γέννηση νέων αριθμών.
Μονάδα (1) και Μηδέν (0): Συμβολίζουν τη δυαδική βάση της ύπαρξης και του έρωτα.
Σφαίρα (Sphere) – Μηδέν (0): Η σφαίρα είναι ένα τρισδιάστατο μηδέν.
Τόρος (Toroid/ Torus): Είναι ένα σχήμα σαν ντόνατ ή σαν κουλούρα. Στη γεωμετρία και την τοπολογία, ο τόρος είναι μια σημαντική επιφάνεια.
“The spheres embraced the tori”: Αυτός ο στίχος αποτελεί τον τίτλο στην αυθεντική γαλλική έκδοση, τονίζοντας τη γεωμετρική ένωση.
Η αναφορά στα “fresh sycamores” (φρέσκα πλατάνια) στο τέλος, δημιουργεί μια αντίθεση μεταξύ της αφηρημένης μαθηματικής αρχής και της αναγέννησης/φύσης.
Β
Ο Raymond Queneau δεν είναι απλώς ένας ποιητής, αλλά μια θεμελιώδης φιγούρα στη διασταύρωση της λογοτεχνίας με τα μαθηματικά και τη δομή. Ήταν ιδρυτικό μέλος της ομάδας Oulipo (Ouvroir de littérature potentielle – Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας).
Oulipo & Ορισμός: Η Oulipo είναι μια ομάδα συγγραφέων και μαθηματικών που επιδιώκουν τη δημιουργία λογοτεχνικών έργων μέσω της χρήσης συστηματικών περιορισμών (contraintes). Η λογοτεχνική δημιουργία αντιμετωπίζεται ως ένα είδος παιχνιδιού ή μαθηματικού προβλήματος.
Βασική Ιδέα: Για τον Queneau και την Oulipo, ο περιορισμός (π.χ. μια συγκεκριμένη δομή, ένας μαθηματικός κανόνας) δεν καταπνίγει, αλλά απελευθερώνει τη φαντασία.
Ανάλυση του “Swigns” (Ποίηση ως Δομή)
Το ποίημα “Swigns” είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτής της «Ουλιπικής» προσέγγισης, όπου η δομή και το περιεχόμενο αντικατοπτρίζουν άμεσα τον τίτλο της παρουσίασής μας.
- Η Δομική Παραλληλία (Μαθηματικός Περιορισμός)
Το ποίημα χωρίζεται σε δύο σχεδόν πανομοιότυπες στροφές (ζεύγη). Αυτή η δομή είναι το πρώτο “μαθηματικό” στοιχείο: μια ισομορφική αντιστοιχία.
Στροφή 1 (Μαθηματική): Θέμα: Αριθμοί (One, Zero, continued fractions, decimals).
Στροφή 2 (Γλωσσική/ Γραμματική): Θέμα: Γράμματα/ Σημεία Στίξης (Β, Α, paragraphs, commas, alphabet, question).
Η φόρμουλα της πρώτης στροφής εφαρμόζεται αυστηρά στη δεύτερη, αντικαθιστώντας μόνο τα μαθηματικά σύμβολα με γλωσσικά σύμβολα (αριθμούς -γράμματα, γεωμετρία – γραμματική).
- Ο Έρωτας ως Σύνθεση (Πράξη)
Στην καρδιά του ποιήματος βρίσκεται η πράξη της σύνθεσης ή του ζευγαρώματος:
Στροφή 1: . Αυτή είναι η θεμελιώδης δυαδική σχέση από την οποία προκύπτουν οι “πρώτοι αριθμοί” και, κατ’ επέκταση, όλο το μαθηματικό σύστημα.
Στροφή 2: . Η ένωση των πρώτων γραμμάτων του αλφαβήτου, από την οποία προκύπτουν οι “παράγραφοι” και, κατ’ επέκταση, όλη η λογοτεχνία.
Ο Queneau χρησιμοποιεί τον έρωτα ως μεταφορά για τη γέννηση και την αλληλεπίδραση των βασικών δομικών μονάδων του σύμπαντος, είτε αυτό είναι αριθμητικό είτε γλωσσικό.
- Η Γεωμετρία και η Γραμματική (Σφαίρες και Κόμματα)
“Οι σφαίρες αγκάλιασαν τους τόρους”: Μαθηματική γεωμετρία. Ο τόρος (Torus – το σχήμα του ντόνατ) είναι μια επιφάνεια που ορίζεται από μια περιστροφή κύκλου.
“Οι παράγραφοι έπεσαν σε άγριο πάθος”: Αντίστοιχο της γεωμετρίας στη γλώσσα. Η παράγραφος είναι μια δομική μονάδα του κειμένου.
Ο ποιητής δίνει ζωή και δράση σε αφηρημένες έννοιες, μετατρέποντας τα Μαθηματικά και τη Γραμματική σε έναν σουρεαλιστικό χορό.
- Η Θυσία/ Η Φθορά
Και στις δύο στροφές, η διαδικασία της δημιουργίας περιλαμβάνει μια μορφή καταστροφής ή φθοράς:
Στροφή 1: Τα “συνεχή κλάσματα” λαβώνονται από τους “βουβούς δεκαδικούς”.
Στροφή 2: Το “αλφάβητο” λαβώνεται και λιποθυμά.
Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί ως η αναπόφευκτη απώλεια αθωότητας ή τελειότητας που έρχεται με την πράξη της δημιουργίας ή της έκφρασης —η ατελής, «λαβωμένη» φύση του τελικού αποτελέσματος.
Συμπέρασμα
Ο Queneau στο “Swigns” δεν γράφει για τα μαθηματικά, αλλά γράφει με τον τρόπο των μαθηματικών. Χρησιμοποιεί:
- Τη λογική της αντιστοιχίας (ισομορφισμός).
- Τη δομή του περιορισμού (Oulipo).
- Την αλληλεπίδραση των βασικών μονάδων (σύνθεση).
Το ποίημα είναι ένας σουρεαλιστικός αλγόριθμος που παράγει ποίηση, επιβεβαιώνοντας ότι η τέχνη και η επιστήμη μοιράζονται την ίδια ανάγκη για δομή, τάξη και, τελικά, για δημιουργική ένωση.
