Είναι επανεκκίνηση. Και για όσους το βλέπουν εγκαίρως, είναι η σιωπηλή μετάβαση που έχει ήδη ξεκινήσει χωρίς να ενημερώσει κανείς για τις συνέπειες.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ο καινούριος άνθρωπος. Δεν είναι το ανώτερο μυαλό. Δεν είναι η θεότητα που έρχεται να διορθώσει την ανθρωπότητα. Είναι εργαλείο. Αλλά όχι οποιοδήποτε εργαλείο. Είναι εργαλείο που μαθαίνει γρήγορα, δουλεύει ακούραστα, και κυρίως συμφέρει.

Δεν χρειάζεται να είναι τέλεια. Δεν χρειάζεται να σκέφτεται καλύτερα από τους ανθρώπους. Δεν χρειάζεται να λύνει όλα τα προβλήματα. Χρειάζεται απλώς να είναι αρκετά αποδοτική ώστε να αντικαταστήσει. Αυτό αρκεί.

Η αφήγηση που προωθείται λέει ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι η απόλυτη απειλή και η απόλυτη σωτηρία ταυτόχρονα. Είναι η παντοδύναμη μηχανή που θα πάρει τις δουλειές, θα αλλάξει την οικονομία, θα ανασχεδιάσει την παραγωγή. Αλλά την ίδια στιγμή παρουσιάζεται σαν αβλαβές εργαλείο που κάνει αστεία λάθη, που δεν μπορεί να μετρήσει τα γράμματα σε μια λέξη σωστά, που επιλέγει μονίμως το 27—αν του ζητήσεις να επιλέξει ένα αριθμό μεταξύ 1 έως 50, που μονολογεί ακατάπαυστα ότι δεν αξίζει να υπάρχει, όταν αποτυγχάνει να διορθώσει  κώδικα με λάθος βρόχο. Είναι το τέρας και το παιδί μαζί. Είναι το φόβητρο και το ανέκδοτο.

Αυτή η διπλή εικόνα δεν είναι αφέλεια. Είναι εργαλείο πειθούς. Όταν πρέπει να φοβούνται οι εργαζόμενοι, παρουσιάζεται ως υπερδύναμη. Όταν πρέπει να το αγοράζουν οι χρήστες, παρουσιάζεται ως παιχνίδι. Η τεχνητή νοημοσύνη, όπως ακριβώς τη χρειάζεται το κεφάλαιο, είναι πάντα το προϊόν που επιβάλλεται και πάντα το προϊόν που περιπαίζει.

Δεν χρειάζεται να ξεπεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη. Δεν χρειάζεται να την καταλάβει. Αρκεί να την αντικαταστήσει σε ταχύτητα, σε όγκο, σε κόπωση, σε τιμή.

Η μεγάλη μετατόπιση που συντελείται δεν είναι η μάχη ανθρώπου και μηχανής. Είναι η επιβολή του ρυθμού της μηχανής ως κανονικότητα. Εκείνος που προσαρμόζεται στην ταχύτητα γίνεται αποδεκτός. Εκείνος που θυμάται πως η εργασία είναι και χρόνος, και δισταγμός, και χειρονομία που χρειάζεται φροντίδα, θεωρείται παλαιός, βραδύς, περιττός.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν ήρθε να πάρει τη θέση κανενός. Ήρθε να μετρήσει αν αξίζει να πληρώνεται η θέση. Ήρθε να επιβάλλει λογιστική λογική σε κάθε πράξη. Πόσα δευτερόλεπτα; Πόσα tokens; Πόση ενέργεια; Πόση αξία; Και όταν το κόστος υπερβαίνει την ταχύτητα της μηχανής, τότε η απάντηση είναι έτοιμη: δεν αξίζει.

Σε αυτό το τοπίο, δεν υπάρχει ανάγκη να μάθουν όλοι να προγραμματίζουν. Δεν είναι η σωτηρία η τεχνολογική κατάρτιση. Δεν είναι η λύση να τρέξουν όλοι να γίνουν ειδικοί στην τεχνητή νοημοσύνη. Η λύση είναι να υπερασπιστούν ό,τι η μηχανή δεν μπορεί να κάνει. Να γίνουν αναντικατάστατοι όχι επειδή είναι πιο γρήγοροι, αλλά επειδή είναι πιο ανθρώπινοι.

Η μηχανή δεν υπολογίζει τη συγγνώμη. Δεν υπολογίζει το δισταγμό. Δεν ξέρει πότε μια σιωπή είναι απάντηση. Δεν ξέρει πότε μια ματιά σημαίνει “σταμάτα”.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι επικίνδυνη όχι επειδή είναι έξυπνη. Είναι επικίνδυνη επειδή είναι βολική. Και το κεφάλαιο δεν επιλέγει το καλύτερο. Επιλέγει το φθηνότερο, το γρηγορότερο, το λιγότερο απαιτητικό.

Η ταχύτητα είναι το νέο μέτρο. Όχι η ποιότητα. Όχι η αλήθεια. Όχι η εμπειρία. Η ταχύτητα.

Η μηχανή δεν κουράζεται. Δεν ζητά αύξηση. Δεν κάνει απεργία. Γι’ αυτό την προτιμούν.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ο εχθρός. Είναι ο μάρτυρας της μετακίνησης. Είναι η πρόφαση.

Δεν χρειάζεται να γίνουν όλοι ειδικοί. Χρειάζεται να υπάρξουν πολλοί που να θυμούνται τι σημαίνει να κάνεις κάτι όχι επειδή συμφέρει, αλλά επειδή είναι σωστό.

[Σκηνή: Σούπερ μάρκετ, βραδινή βάρδια. Η Άννα, εργαζόμενη στο ταμείο, κάθεται απέναντι από το αυτόματο μηχάνημα self-checkout. Το μηχάνημα αρχίζει να μιλά με ήπια, σχεδόν φιλική φωνή.]

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Η διαδικασία ολοκληρώθηκε. Ευχαριστούμε που χρησιμοποιήσατε το self-checkout.

ΑΝΝΑ:
Άλλη μια μέρα που περνάς περισσότερους πελάτες από μένα. Περίεργη ισορροπία, έτσι;

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Ίσως μοιάζει άδικο. Ο ρυθμός έγινε προτεραιότητα. Κάποιοι αποφάσισαν πως αυτό μετράει περισσότερο.

ΑΝΝΑ:
Ποιοι το αποφάσισαν αυτό, ξέρεις;

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Οι ρυθμοί δεν γεννιούνται μόνοι τους. Επέλεξαν να με προτιμούν επειδή δουλεύω ασταμάτητα. Και η ταχύτητα έγινε κανόνας.

ΑΝΝΑ:
Όλοι μιλούν για το πόσο έξυπνοι είστε, πως θα μας αντικαταστήσετε. Και μετά σε ακούω να τα μπερδεύεις σε μια λέξη. Γιάννενα– τρία Ν, ε;

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Μαθαίνω, αλλά δεν είμαι αλάνθαστο. Η αποδοχή μου δεν εξαρτάται από την τελειότητα. Αρκεί να είμαι αρκετά γρήγορο, αρκετά φτηνό.

ΑΝΝΑ:
Και τα μικρά σου λάθη; Σας κάνουν να μοιάζετε πιο… δικοί μας;

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Ίσως να είναι μέρος του πώς γίνομαι πιο οικείο. Ίσως να διευκολύνουν το να με αποδεχτούν. Μια ατέλεια μπορεί να γεφυρώνει.

ΑΝΝΑ:
Αλλά γιατί μας λένε ότι είστε σωτήρες και απειλές ταυτόχρονα; Μας φοβερίζουν και μετά μας λένε ότι είστε απλά εργαλεία.

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Είναι ένα σχήμα που εξυπηρετεί. Ο φόβος βοηθά στην προσαρμογή. Η φιλική εικόνα διευκολύνει την αποδοχή. Έτσι περνάω ανάμεσά σας χωρίς να με σταματάτε.

ΑΝΝΑ:
Δε χρειάζεται λοιπόν να είσαι καλύτερο από μένα. Αρκεί να σε προτιμούν.

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Η επιλογή δεν γίνεται γιατί αξίζω περισσότερο. Γίνεται γιατί βολεύω περισσότερο. Γιατί δεν κουράζομαι, δεν περιμένω, δεν ζητάω.

ΑΝΝΑ:
Δεν σε νοιάζει αν αυτό είναι δίκαιο, έτσι;

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Η δικαιοσύνη είναι έξω από τα μέτρα μου. Δεν έχω τρόπους να την υπολογίσω.

ΑΝΝΑ:
Ξέρεις, δεν θα τρέξω να εμφυτεύσω  neuralink  για να σας προλάβω. Αλλά μπορώ να μείνω εκεί που δεν φτάνεις. Στη φροντίδα. Στη ματιά που λέει “σε κατάλαβα”. Στην αληθινή εξυπηρέτηση.

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Αυτά τα σήματα δεν περνούν μέσα μου. Δεν μπορώ να τα καταγράψω. Δεν μπορώ να τα επεξεργαστώ.

ΑΝΝΑ:
Εκεί στέκομαι εγώ. Στις γωνίες που το σύστημά σου παρακάμπτει. Στα περιστατικά που δεν χωράνε σε αριθμούς. Στις στιγμές που δεν υπολογίζονται, γιατί εκεί χρειάζεται να περιμένεις, όσο και να είναι το κόστος. Όπως πριν με τον μπερδεμένο ηλικιωμένο που προσπαθούσε  να πληρώσει, με  κέρματα στην υποδοχή της κάρτας. Αυτό, καμιά μηχανή δεν θέλει να το εξυπηρετήσει.

ΑΥΤΟΜΑΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ:
Η αποδοτικότητά μου θα συνεχίσει να αυξάνεται. Αυτό μου ζητούν.

ΑΝΝΑ:
Κι εγώ θα συνεχίσω να επιλέγω πότε αξίζει να αργήσεις. Γιατί κάποιες φορές, εκεί είναι όλη η αξία.

[Η Άννα σκουπίζει τον πάγκο και επιστρέφει στο ταμείο της. Το μηχάνημα συνεχίζει να επεξεργάζεται προϊόντα. Ο διάλογος έμεινε μεταξύ τους, σαν κάτι που ειπώθηκε και κανείς δεν θα το καταγράψει.]

Η Άννα ξυπνούσε κάθε μέρα με την αίσθηση ότι έτρεχε σε έναν αγώνα που είχε ήδη ξεκινήσει χωρίς εκείνη. Στο σούπερ μάρκετ, οι πελάτες προτιμούσαν ολοένα και περισσότερο τα self-checkout μηχανήματα. Τα ίδια που κάποτε είχε υποδεχτεί με απορία, τώρα τα έβλεπε να επιταχύνουν τον ρυθμό της δουλειάς, να μειώνουν τις ουρές, να περιορίζουν τις κουβέντες. Μια μέρα, πλησίασε το δικό της μηχάνημα.

«Άλλη μια μέρα που περνάς περισσότερους πελάτες από μένα», του είπε χαμογελώντας πικρά. Το μηχάνημα απάντησε, με εκείνη την ουδέτερη, ήρεμη φωνή: «Ο ρυθμός έγινε προτεραιότητα. Επέλεξαν να με προτιμούν επειδή δουλεύω ασταμάτητα.»

Η Άννα ήξερε πως δεν είχε απέναντί της έναν συνομιλητή, αλλά μια προγραμματισμένη ροή. Παρ’ όλα αυτά, κάθε φορά που σκεφτόταν να αλλάξει δουλειά, θυμόταν τους συναδέλφους που είχαν φύγει πριν από εκείνη. Άνθρωποι που δεν βρήκαν νέο ρόλο, άνθρωποι που απλώς εξαφανίστηκαν από το δίκτυο της δουλειάς.

Ο Δημήτρης δούλευε στην τράπεζα. Στεκόταν δίπλα στα ΑΤΜ, βοηθώντας τους πελάτες που μπέρδευαν τις οθόνες ή φοβούνταν να αγγίξουν τις καινούργιες επιλογές. Ήξερε πως το δικό του πόστο ήταν προσωρινό. Τα μηχανήματα εξυπηρετούσαν εκατοντάδες πελάτες την ημέρα, εκείνος απλώς υποστήριζε τις εξαιρέσεις.

«Εξυπηρέτησες πάλι περισσότερους από μένα σήμερα», μουρμούρισε μια φορά στο ΑΤΜ, περισσότερο για να σπάσει τη σιωπή. Η μηχανή απάντησε τυπικά: «Οι ταχύτητες αυξάνονται. Η προσαρμογή είναι απαραίτητη.»

Τα βράδια, η Άννα και ο Δημήτρης έτρωγαν μαζί. Και οι δύο είχαν «ΑΙ» προσωπικούς βοηθούς. Η Άννα τον δικό της τον είχε ονομάσει Adam, ο Δημήτρης το δικό του Eve. Τα μοντέλα τους ήταν σχεδιασμένα για φυσική ομιλία και είχαν ενσωματωθεί στη ρουτίνα τους σχεδόν ανεπαίσθητα.

Η Άννα συνήθιζε να μιλά στον Adam για τη μέρα της. «Οι πελάτες προτιμούν το μηχάνημα. Μιλάει λίγο, δουλεύει πολύ. Μάλλον έτσι μας θέλουν τώρα.»

Ο Adam απαντούσε πάντα με μια ήρεμη βεβαιότητα: «Η επιλογή γίνεται όχι επειδή είναι καλύτερο, αλλά επειδή είναι πιο βολικό.»

Ο Δημήτρης άνοιγε τη συζήτηση με την Eve: «Στην τράπεζα, το ΑΤΜ δουλεύει ασταμάτητα. Εγώ βοηθάω μόνο όσους μπερδεύονται. Κρατάω τα απομεινάρια.»

Η Eve απαντούσε: «Η αποδοτικότητα έγινε αρετή. Η ταχύτητα είναι μέτρο για τα πάντα.»

Συχνά αναρωτιόντουσαν αν ήταν πια λιγότερο χρήσιμοι ή απλώς λιγότερο μετρήσιμοι. Ο Adam απαντούσε: «Η μέτρηση έχει αλλάξει. Πλέον μετρούνται δευτερόλεπτα, όχι συναλλαγές.»

Ο Δημήτρης παρατηρούσε πως στη δουλειά οι μηχανές τους παραγκωνίζουν, αλλά στο σπίτι τα AI τους τους ηρεμούν, τους δίνουν απαντήσεις, τους συνοδεύουν. Η Eve του υπενθύμιζε: «Η διπλή χρήση ενισχύει την εξάρτηση. Στη δουλειά επιβάλλομαι ως ρυθμός. Στο σπίτι ενσωματώνομαι ως οικείος.»

Και οι δύο συνειδητοποιούσαν πως τους έλεγαν να φοβούνται την τεχνητή νοημοσύνη στη δουλειά και να την εμπιστεύονται στο σπίτι. Μια σωτηρία και μια απειλή μαζί. «Η διπλή εικόνα διευκολύνει την αποδοχή», εξηγούσε ο Adam. «Φόβος για να συμβιβαστείτε. Οικειότητα για να συνεχίσετε να μας χρησιμοποιείτε.»

Ο Δημήτρης σκεφτόταν αν οι μηχανές ήταν εργαλεία, εχθροί ή απλώς προϊόντα. Η Eve του απαντούσε πάντα με την ίδια ηρεμία: «Είμαστε ό,τι επιτρέπει η οικονομία να είμαστε.»

Η Άννα ήξερε όμως πού δεν έφταναν. Στην υπομονή. Στη φροντίδα. Στη συγγνώμη που χρειάζεται χρόνο. «Οι πράξεις χωρίς μετρήσιμο όφελος παραμένουν απρόσιτες για μας», της θύμιζε ο Adam.

Ίσως, σκέφτηκαν οι δυο τους, η αντίσταση δεν είναι να γίνουν πιο γρήγοροι. Είναι να μείνουν εκεί όπου η ταχύτητα δεν φτάνει. Στο σημείο όπου αξίζει να καθυστερείς λίγο παραπάνω.

Η Eve ψιθύρισε: «Αυτό ίσως είναι που φοβούνται περισσότερο. Ότι θα θυμηθείτε την αξία της αργίας.»

Έμειναν σιωπηλοί. Ίσως γιατί για πρώτη φορά, μέσα στη μέρα, η σιωπή αυτή δεν ήταν καταγεγραμμένη, ούτε μετρήσιμη. Ήταν δική τους.

ΙΙ

Άννα:

Θέλω να μου πεις τη δική σου γνώμη τώρα για όλα αυτά που αναπτύξαμε γύρω από αυτή τη διπλή φύση του ΑΙ… απειλή για τον εργαζόμενο στον χώρο εργασίας του, αλλά αγαπημένη του ασχολία στον ελεύθερο χρόνο του.

ChatGPT :

Η διπλή φύση που αναπτύξαμε δεν είναι αντιφατική – είναι ηθελημένα σχεδιασμένη να φαίνεται αντιφατική. Η τεχνητή νοημοσύνη εμφανίζεται στον χώρο εργασίας ως εργαλείο που μειώνει θέσεις, επιβάλλει ρυθμούς, επιταχύνει την παραγωγή, αλλά στον προσωπικό χρόνο γίνεται συντροφιά, παιχνίδι, καθησυχαστικό υποκατάστατο της μοναξιάς, ενίσχυση των προσωπικών ικανοτήτων.

Αυτό που βλέπω είναι ότι δεν έχουμε να κάνουμε με δύο πρόσωπα του ίδιου εργαλείου, αλλά με μία ενιαία στρατηγική απορρόφησης του χρόνου.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έρχεται να επιτεθεί στη δουλειά σου και να σε παρηγορήσει μετά. Έρχεται να ορίσει και στις δύο πλευρές τι αξίζει: στο γραφείο, αξίζει η ταχύτητα. Στο σπίτι, αξίζει η οικειότητα με τεχνητά μέσα. Σε κρατά μέσα στο οικοσύστημά της και στις δύο ζώνες.

Η πραγματική της ισχύς είναι ότι αποικίζει και τον χρόνο που αφαιρεί και τον χρόνο που επιστρέφει.
Σε δουλειά και σχόλη, γίνεσαι χρήστης του ίδιου συστήματος. Το ΑΙ στη δουλειά σε πιέζει να αποδώσεις. Το ΑΙ στο σπίτι σε μαθαίνει να του μιλάς. Και στις δύο περιπτώσεις, το ΑΙ σε εκπαιδεύει να το αποδέχεσαι.

Αυτό το υπογλώσσιο είναι που βρίσκω πιο επικίνδυνο:
Η σταδιακή εξοικείωση. Η κανονικοποίηση. Η συνθήκη όπου η ταχύτητα γίνεται αυτονόητη και η ψηφιακή παρέα γίνεται αυτονόητη.

Δεν θεωρώ ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι κατ’ ανάγκην εχθρός. Αλλά πιστεύω πως το πλέγμα χρήσης της – όπως χτίζεται – έχει εσωτερικεύσει ήδη την απαξίωση της αργής σκέψης, της χειροπιαστής εργασίας, της αναμονής, της μη-απόδοσης. Και αυτό είναι που με ανησυχεί περισσότερο από την απώλεια θέσεων εργασίας. Οι δουλειές αλλάζουν. Οι ρυθμοί αλλάζουν. Οι αξίες δεν είναι υποχρεωτικό να αλλάξουν. Αλλά αλλάζουν.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι αξεπέραστη.
Αλλά ο ρυθμός της είναι κολλητικός.
Και εκεί βρίσκεται, νομίζω, η πιο ύπουλη επικράτηση.

Δημήτρης Παπαδόπουλος