Η Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε για τους λογοτέχνες μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. Σε αυτή τη βάση, με αφορμή τα 200 χρόνια από το ιστορικό-γεγονός ορόσημο που σηματοδότησε την απαρχή του νέου ελληνικού κράτους, ο Μιχάλης Παπαδάκης προβαίνει στη σύνθεση ενός απαιτητικού εγχειρήματος, της συγγραφής ενός ιστορικού μυθιστορήματος και ανταποκρίνεται επάξια στις προσδοκίες του αναγνωστικού κοινού. Αξιοποιεί επαρκώς και με διεισδυτικότητα τα στοιχεία που συνθέτουν το ιστορικό φόντο, από τη μαγιά προετοιμασίας όσο και τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν με την έκρηξη της επανάστασης.
Η απόδοση του ιστορικού άξονα επιτυγχάνεται μέσα από την αντικειμενική οπτική του ερευνητή που έχει μελετήσει πολύ καλά τις πηγές, έχει διασταυρώσει πλήρως τα δεδομένα που αποδίδουν την ανθρωπογεωγραφία μιας ορισμένης εποχής. Η άρτια μελέτη των ιστορικών στοιχείων, όπως απαιτείται για τη συγγραφή ενός ιστορικού μυθιστορήματος, βοηθάνε το συγγραφέα να διατηρήσει και στη λογοτεχνική του πλευρά τη ματιά του αντικειμενικού παρατηρητή. Είναι, δηλαδή, σαν να βρίσκεται και ο ίδιος σε όλα τα γεγονότα που εξιστορεί και στις καταστάσεις που παραθέτει, αλλά δεν εντοπίζεται πουθενά βίωμα ή τραυματική μνήμη. Αυτή η λεπτή υφολογική γραμμή που διατηρεί ο συγγραφέας από την αρχή ως το τέλος, είναι σημαντικό στοιχείο της αφηγηματικής δομής του έργου, επενεργώντας καταλυτικά στη διατήρηση της αληθοφάνειας των προσώπων. Η κεντρική γραμμή της αφήγησης σχετίζεται με την προσωπική διαδρομή των τριών βασικών προσώπων, των τριών φίλων, του Ανέστη, του Γιωργή και του Σταθακλή από το 1814, συμπορεύεται με την Ελληνική Επανάσταση από το 1821 έως το 1828 και με τον απόηχό της το 1838. Ο τίτλος είναι δηλωτικός του περιεχομένου, οι τρεις φίλοι δεν υποτάσσονται, είναι ελεύθερα πνεύματα τόσο σε σχέση με τον εξωτερικό εχθρό, τους Τούρκους, όσο και σε σχέση με τον τρόπο ζωής τους. Διακρίνονται από μια έμφυτη αντισυμβατικότητα, έναν ιδιότυπο αντικομφορμισμό που τούς φέρνει κοντά στο σήμερα. Αυτό είναι ένα καινοτόμο στοιχείο στην αφήγηση του Παπαδάκη όσο και στον τρόπο που παρουσιάζει τους ήρωές του. Δίνει μια μεταμοντέρνα διάσταση στην ψυχοσύνθεσή τους.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, στο συγκεκριμένο βιβλίο έχουμε να κάνουμε με πολλούς παράλληλους ερμηνευτικούς δείκτες που συνυπάρχουν αρμονικά. Σε μεταφορικό επίπεδο, αρχικά, το σκοτάδι της σκλαβιάς, το φως-ελπίδα της απελευθέρωσης. Οι άνθρωποι που είναι καταδικασμένοι να μην αλλάξουν ποτέ, εκείνοι που βρίσκονται πάντα στο εντός της ιστορίας, όπως οι τρεις φίλοι, ανεξάρτητα αν στο τέλος καταφέρουν να επιβιώσουν και να ξανασμίξουν ή όχι. Ο κόσμος των ηρώων και των αντιηρώων. Εκείνοι που είναι σε θέση να αναγνώσουν την πολυσημία της εκάστοτε πραγματικότητας και εκείνοι που καθίστανται ιδιαίτερα δύσκαμπτοι στο καινούριο και στην αλλαγή. Σημαντικά περαιτέρω στοιχεία που προβάλλονται στο βιβλίο είναι η εν μέρει ταύτιση του ατομικού με το συλλογικό-ιστορικό πεπρωμένο. Οι τρεις φίλοι σε καμία περίπτωση δεν θάβουν τα προσωπικά τους θέλω για το κοινό καλό.
Ουσιαστικά, εφόσον, ακόμη δεν υφίσταται εκείνη την εποχή ελληνικό έθνος, δεν είναι απόλυτα εξοικειωμένοι με τις κοινωνικές νόρμες και τις επιτακτικές υπαγορεύσεις. Έχουν μια εσωτερική αναρχία σε συνδυασμό με ένα δυνατό ένστικτο επιβίωσης. Δεν είναι οι στερεοτυπικές μορφές που καταργούν την υποκειμενικότητα και την ατομικότητά τους για τη λευτεριά, δίχως να σκεφτούν τίποτα άλλο. Εισάγουν αναδρομικά στο ιστορικό φόντο μια ατομικότητα απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και κοινωνικές ετικέτες. Διακρίνονται από μια πρωτόγονη ζωτικότητα σε συνδυασμό με ένα σύγχρονο δυναμισμό ο οποίος καταφέρνει να μεταφέρει και στους άλλους μια απενοχοποιητική ματιά για κάθε ανθρώπινη σχέση και πάνω από όλα για τον έρωτα. Η σεξουαλικότητα εδώ δεν υποτάσσεται στα συμπαγή πλαίσια της καταστολής και της απαγόρευσης δεδομένων των ιστορικό-κοινωνικών συνθηκών. Στα σχήματα κατάταξής τους ως αποδεκτό ή μη δεν αποκλείεται το μουσουλμανικό στοιχείο για φιλία ή για τον έρωτα. Ο Παπαδάκης δεν αφήνει τα γεγονότα να βαρύνουν τον λογοτεχνικό καμβά της αφήγησης.
Οι γοργές εναλλαγές προσώπων, ο ευθύς διάλογος, η συγκεκριμένη αναφορά στον εκάστοτε τόπο και χρόνο, ως σκηνοθετικές ενδείξεις, η πύκνωση της αφήγησης όπου απαιτείται σε συνδυασμό με επιταχύνσεις ή επιβραδύνσεις κατά περίσταση παράγουν ένα άρτιο αποτέλεσμα. Σε πρώτο πλάνο προβάλλεται ο ψυχισμός των προσώπων όσο και η αδάμαστη θέλησή τους να ορίσουν τη μοίρα τους. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά τους από γνωστά πρόσωπα που παρελαύνουν από τις σελίδες του βιβλίου τα οποία είναι δέσμια του πεπρωμένου τους, κλειστό σύστημα για εκείνους, όχι ανοιχτό, όπως ο Κολοκοτρώνης. Επιδέξια εδώ ο συγγραφέας θέτει βαθύτερους προβληματισμούς σχετικά με το τι μπορεί να επιβιώσει στην νέα τάξη πραγμάτων μετά την επανάσταση και τι όχι. Οι τρεις ήρωες από την αρχή έχουν θετικό πρόσημο στην ανθεκτικότητα γιατί έχουν τη δυνατότητα να προσαρμόζονται σε κάθε περίσταση όσο και να δουλεύουν πολύ το μέσα τους. Διατηρούν πάντα χαμηλούς τόνους όσο και μια ελκυστική εσωστρέφεια, στοιχεία που προσιδιάζουν σε νέους της σύγχρονης εποχής. Ο συγγραφέας απέδωσε με πιστότητα μια εποχή, δεν καθηλώθηκε, όμως, στην μνημειωμένη αφήγηση. Έφτιαξε ένα ελεύθερο κόσμο, στον οποίο δεν υπάρχουν στεγανά.
Οι ήρωες παίρνουν από την κάθε μεταβατική ιστορική φάση που διέρχονται τα απαραίτητα στοιχεία για να δομήσουν την ατομική τους ιδιοσυγκρασία, κρατώντας από την αρχή ως το τέλος τον ηθικό τους κώδικα και τις αξίες με τις οποίες γαλουχήθηκαν. Διαβάζοντας κανείς αυτό το βιβλίο, μπορεί να προβληματιστεί για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας, ποιος τύπος μιας γυναικείας προσωπικότητας είναι σε θέση να αυτοπροσδιοριστεί κοινωνικά και να προχωρήσει σε κάτι διαφορετικό και ποια μορφή γυναίκας είναι καταδικασμένη να προσφέρει τον εαυτό της σφάγιο στις απαιτήσεις του ανδροκρατούμενου κοινωνικού μοντέλου.
Οι περιγραφές μαχών και του αντίστοιχου τιμήματος αποδίδουν και ένα κώδικα τιμής που περισσότερο εδώ απηχεί την κλασική τραγωδία του πέμπτου αιώνα, επικεντρωμένης στην απόλυτη συνείδηση της πράξης, με το βαθύτερο κίνητρο να τα έχει κανείς καλά με τον εαυτό του πάνω από όλα. Το ελπιδοφόρο μήνυμα που μάς δίνει το βιβλίο είναι ότι επιβιώνουν τελικά οι άνθρωποι που είναι σε θέση να διαχειριστούν τα πάθη τους, που δεν παραδίδονται στα αρχέγονα μίση καθιστώντας τους έρμαια και φερέφωνα του πραγματικού εαυτού τους. Όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος δεν είναι στατικά, εξελίσσονται μαζί με την ιστορική πραγματικότητα ανατροφοδοτούμενα από αυτή. Άλλοι προχωράνε περισσότερο, άλλοι δυσκολεύονται στον ανήφορο, μερικοί χάνονται για πάντα. Η πρόκληση τόσο για το δημιουργό όσο και για τους ήρωες του έργου είναι τελικά το ποιοι είναι σε θέση να κλείσουν τον κύκλο, όταν το τέλος πρέπει με τη σειρά του να δώσει το έναυσμα για μια νέα αρχή, σε μια άλλη βάση και με πάντα ανοιχτό το βλέμμα στην μετανεωτερικότητα. Ιδιαίτερο και αξιόλογο βιβλίο.
