Η ποίηση ως αστρολάβος

Υπάρχουν ποιητικά βιβλία που δηλώνουν εξαρχής την πρόθεσή τους: να αφηγηθούν, να ομολογήσουν, να διασώσουν στιγμές μνήμης. Και υπάρχουν άλλα που προσεγγίζουν την ποίηση ως μια άσκηση προσανατολισμού σε αχαρτογράφητα τοπία. Η Εγκυκλοπαίδεια Διαστημικού Προσανατολισμού της Αθανασίας Κακαράντζα ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Από τον ίδιο τον τίτλο διαφαίνεται η φιλοδοξία: μια εγκυκλοπαίδεια όχι της γνώσης, αλλά της άγνοιας· όχι της σταθερότητας, αλλά της μετεώρισης.

Η Κακαράντζα γράφει σαν να κρατά έναν αστρολάβο φτιαγμένο από λέξεις. Μετρά τις απουσίες, καταγράφει τις σιωπές, χαράσσει πορείες μέσα σε ένα τοπίο όπου οι βεβαιότητες έχουν διαλυθεί. Στα ποιήματά της, το διάστημα είναι ταυτόχρονα εξωτερικό και εσωτερικό: ο ουρανός που απλώνεται απέραντος και το κενό που ανοίγει μέσα μας όταν οι λέξεις αποτυγχάνουν να γεμίσουν την έλλειψη.

Η δομή των ποιημάτων θυμίζει λήμματα — σαν να αποτελούν μέρη μιας μυστικής εγκυκλοπαίδειας που προσπαθεί να ορίσει το άπειρο, ενώ γνωρίζει ότι η πλήρης περιγραφή είναι ανέφικτη. Η λιτότητα της γλώσσας ενισχύει αυτή την αίσθηση. Κάθε στίχος είναι κοφτός, ελεγμένος, σχεδόν αρχιτεκτονικός στη λιτότητά του. Η ποιήτρια δεν παραδίδεται στον πειρασμό του λυρισμού· προτιμά να αφήνει τον χώρο άδειο, για να τον κατοικήσει ο αναγνώστης με τις δικές του προβολές.

Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ο τρόπος με τον οποίο το καθημερινό συναντά το κοσμικό. Ένα αντικείμενο, μια ανάμνηση, ακόμη και μια κίνηση μπορούν να αποκτήσουν το βάρος ουράνιου σώματος. Το απλό γίνεται πλανήτης· το ταπεινό, γαλαξίας. Η μεταφορά δεν λειτουργεί ως διακοσμητικό τέχνασμα, αλλά ως αναγκαία γλώσσα για να εκφραστεί μια εμπειρία που διαφορετικά θα έμενε ανείπωτη.

Η Εγκυκλοπαίδεια Διαστημικού Προσανατολισμού είναι, με έναν τρόπο, βιβλίο αντιφατικό. Από τη μία, υπόσχεται μια εγκυκλοπαίδεια, ένα σώμα γνώσης· από την άλλη, παραδίδει μια σειρά θραυσμάτων, υπαινιγμών, ψιθύρων. Αυτή η αντίφαση, όμως, είναι και η δύναμή της. Η ποιήτρια δεν προσφέρει έναν τελειωμένο χάρτη, αλλά τα εργαλεία για να φτιάξει ο καθένας τον δικό του προσανατολισμό.

Αν κάτι μπορεί να θεωρηθεί περιορισμός, είναι η ίδια η αφαιρετικότητα: κάποιες φορές η απόσταση ανάμεσα στην εικόνα και στο συναίσθημα αφήνει τον αναγνώστη μετέωρο. Αλλά ίσως αυτό να είναι το τίμημα κάθε έργου που πειραματίζεται με το άγνωστο. Δεν είναι ποίηση που χαρίζεται· είναι ποίηση που απαιτεί ενεργή συμμετοχή.

Στο τέλος, η εμπειρία της ανάγνωσης δεν μοιάζει με περιδιάβαση σε μια εγκυκλοπαίδεια, αλλά με ταξίδι σε σκοτεινό ουρανό. Μπροστά μας δεν απλώνεται μια ταξινομημένη γνώση, αλλά μια σειρά από αστερισμούς που ζητούν να τους ενώσουμε. Και σε αυτό ακριβώς έγκειται η αξία του βιβλίου: μας μαθαίνει πως ο αληθινός προσανατολισμός ξεκινά τη στιγμή που χάνεται η πυξίδα.

ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ

Καλωσορίζουν οι πολίτες την άνοιξη

Του μυαλού η θύελλα μαίνεται

Το χάος στις πλατείες αντηχεί στα τοιχώματα

Εισιτήριο χωρίς επιστροφή για κάποιο

μακρινό σύστημα

Με θέα την μελανή του οπή, όπιο η χαρά,

λαμβάνοντάς το καθημερινά

Συζήτηση, συζήτηση, συζητούν για την επικαιρότητα

γιατί δε με χωρά, δεν ταξιδεύουν οι φράσεις;

Σταμάτησε ο χρόνος

Εγκλωβισμός στον Οκτώβρη

Ίσως η τράτα, χωριανοί, να μ’ απελευθερώσει