Μια ιστορία που προσφέρει στον αναγνώστη τη θέση του «συγγραφέα» και του «εικονογράφου»
Τα Μαθήματα σπασίματος πινιάτας είναι ένα εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά, βραχείας φόρμας, που περιέχει μια ανάλαφρη ιστορία η οποία στο βάθος της είναι έμπλεη συναισθημάτων, βαθιά παιδαγωγική και διδακτική και που δεν κομίζει ίχνος διδακτισμού. Διδάσκει, χωρίς να διδάσκει, δηλαδή, σύμφωνα με την κλασική ρήση του Γιώργου Θέμελη. Αλλά, τι είναι «πινιάτα». Αν για πολλούς ενήλικες πιθανόν το μυαλό μας να πηγαίνει, για παράδειγμα σε κάποιο μεγάλο χάλκινο δοχείο, για τα μικρά παιδιά είναι μια ελκυστική έννοια, γιατί, απλούστατα, πρόκειται για ένα χάρτινο πολύχρωμο κουτί, διαφόρων σχημάτων, το οποίο κρύβει στο εσωτερικό του γευστικά αντικείμενα όπου, τα παιδιά, σε κάποια σύναξή τους, προσπαθούν να το σπάσουν για να τα απολαύσουν. Πρέπει να πω ότι ο τίτλος μαζί με την εικονογράφηση του εξώφυλλου, που δεν δείχνει ολόκληρη την πινιάτα, με παρακίνησε, ώστε να αναζητήσω το βιβλίο. Πόσο μάλλον για τα παιδιά που έχουν τη γνώση και θα θελήσουν να δουν τι κρύβει μέσα του το βιβλίο και ίσως η πινιάτα.
Ο Δούσος, ένας δόκιμος συγγραφέας βραβευμένος και στη λογοτεχνία για ενήλικες, σε αυτό το βιβλίο βάζει στο κέντρο της αναγνωστικής διαδικασίας μια πινιάτα που περιμένει ένα παιδί για τα γενέθλιά του. Ζητάει δε τη βοήθεια από τον πατέρα του, πώς να βρει τον κατάλληλο στόχο, ώστε να τη σπάσει. Εκείνος του δείχνει διάφορους μάλλον αστείους τρόπους, ωστόσο σκοπίμως αποτυγχάνει, υπονοώντας ότι μόνο το μυαλό θα βρει τρόπους, ώστε να επιτευχθεί ο κατάλληλος στόχος. Ο γιος του, απογοητευμένος από τις αποτυχίες, προτείνει να πάνε για φαγητό. Και πώς αλλιώς, γιατί απαιτείται και χρόνος για την τέλεια προσπάθεια, από τον γιο του πια.
Και στις δύο περιπτώσεις, του ενήλικου και του παιδιού, για διαφορετικούς λόγους σημαίνουν μια συμπεριφορά, εκείνη που η Rosenblatt ονομάζει «έκκληση» (evocation). Πρόκειται για έννοια πολύ σημαντική για τη «συναλλακτική θεωρία» της, η οποία θέτει στο κέντρο του ενδιαφέροντός της τη «συνεύρεση κειμένου-αναγνώστη». Τη διαδικασία, δηλαδή, κατά την οποία ο αναγνώστης, εκκινώντας από το εξώφυλλο και προπάντων μετά την απαίτηση του παιδιού προκειμένου να μάθει πώς να σπάσει την πινιάτα, να εμπλακεί στην ανάγνωση μέσα από προσωπικούς του δρόμους που θα τον φέρουν σε μια δημιουργική επαφή συναλλαγής με το κείμενο. Έτσι, θα δημιουργήσει ένα «δοκιμαστικό πλαίσιο» μέσα στο οποίο θα ανακαλέσει την εμπειρία του και θα τη συστοιχίσει με εκείνη του κειμένου το οποίο θα διαβάσει με ενδιαφέρον, συγκεκριμένα θα το απολαύσει.(Βλ. Rosenblatt, L.M. The Reader, the Text, the Poem: The Transactional theory of the Literary Work. Carbondale, Southern Illinois University Press, 1978, σ. 11 κ.ε.)
Ένα από τα χαρακτηριστικά της έννοιας «βιβλίο» και στην έντυπή μορφή του, που το κάνουν ξεχωριστό –και για την ώρα δεν έχει «ηττηθεί» από άλλες άυλες μορφές του, είναι η υλικότητά του. Επομένως για το συγκεκριμένο βιβλίο, μιλάμε για ένα θελκτικό αντικείμενο που περιέχει την έννοια ενός παιχνιδιού της χαράς! Τι το καλύτερο, επομένως, για ένα βιβλίο και τι το καλύτερο για μια ουσιαστική φιλαναγνωστική πρακτική.
Στο τέλος της αφήγησης αφήνονται κενές σελίδες, ώστε ο αναγνώστης συνεχίζοντας δημιουργικά το κείμενο, σίγουρα θα αναφέρει και τον τρόπο σπασίματος της πινιάτας ταυτιζόμενος με τον ήρωα της ιστορίας. Ο Άγγλος καθηγητής και θεωρητικός Πήτερ Χαντ υπογραμμίζει ότι μόνο τα ανοικτά βιβλία καλλιεργούν τον ουσιαστικό αναγνώστη (βλ. Ηunt, P. Criticism, Theory and Children’s Literature. Oxford, Blackwell, 1991, σ. 81 κ.ε.).
Συνεπώς η ιστορία της πινιάτας έμπρακτα και με έξυπνο τρόπο προσφέρει στον αναγνώστη την ιδιότητα του «συγγραφέα» αλλά και του εικονογράφου. Κείμενο και εικόνες κινητοποιούν τη φαντασία του παιδιού και την ενεργοποίησή του καλλιεργώντας του την ενσυναίσθηση και μηχανισμούς εφευρετικότητας, ανακάλυψης και δημιουργικότητας.
Εν κατακλείδι, τα Μαθήματα σπασίματος πινιάτας είναι ένα ιδιαίτερο βιβλίο, που πιστεύω πως ανοίγει δημιουργικούς δρόμους.
Και μια έκπληξη: στη διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=-jxOiy-3HUo υπάρχει ένα ευχάριστο τραγούδι για το συγκεκριμένο βιβλίο.
Γιάννης Παπαδάτος
