Ο στόχος της ιστορίας για το Δημοτικό Σχολείο, σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σπουδών, είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης, μέσα από τη γνώση σημαντικών ιστορικών γεγονότων, η καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης των μαθητών και μαθητριών καθώς και η κατανόηση της ανθρώπινης δράσης κι επίσης η διαμόρφωση αξιών και στάσεων. Παράλληλα η διδασκαλία της ιστορίας έχει σκοπό την ενίσχυση της κριτικής σκέψης, της αυτογνωσίας, των δεξιοτήτων αλλά και την ενεργοποίηση τους συναισθήματος και της φαντασίας. Όλα αυτά συνδέονται με τον απώτερο σκοπό της εκπαίδευσης που στοχεύει στην εξέλιξη των μαθητών και μαθητριών σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, ώστε να καταστούν «ενεργοί, δημοκρατικοί, ελεύθεροι, αυτόνομοι και υπεύθυνοι πολίτες» (βλ. https://edu.klimaka.gr/mathimata/dhmotikou/3125-programma-spoudwn-istorias-dhmotikou).
Κι είναι αλήθεια ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει προσπάθειες για τη δημιουργία σύγχρονων και έγκριτων βιβλίων ιστορίας για τις τέσσερις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Ωστόσο στην έρευνα «Παιδιά και Ιστορία : Ιδέες και Αντιλήψεις των Παιδιών του Δημοτικού Σχολείου για την Ιστορία» (gri-2009-2180.pdf), παρότι περιορισμένης έκτασης, διαπιστώνονται σοβαρές ελλείψεις. Όπως δε αποδεικνύεται από τις απαντήσεις των παιδιών, ανάμεσα στ’ άλλα, επισημαίνεται η γεγονοτολογική όψη της ύλης και όπως συμπεραίνεται, δεν καλλιεργείται η κριτική σκέψη και σε μεγάλο βαθμό δεν διαφοροποιούνται οι παραδοσιακές αντιλήψεις των παιδιών.
Στο λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων που αναφέρομαι, η Στέλια Σαρικά προκειμένου να δώσει μια κάποια λύση στα προαναφερόμενα αρνητικά και χρησιμοποιώντας ένα ισχυρό υφολογικό όπλο, το χιούμορ, καταφέρνει να δώσει μια άλλη εικόνα για την έννοια της Ιστορίας και τη διδασκαλία της. Να δημιουργήσει, δηλαδή, μέσα από την αφήγησή της εκείνες τις ικανές συνθήκες, ώστε το μάθημα της ιστορίας να αποκτήσει ενδιαφέρον οξύνοντας παράλληλα την κριτική σκέψη των μαθητών και μαθητριών αναγνωστών και αναγνωστριών. Αναφέρεται στη Βυζαντινή ιστορία και συγκεκριμένα στα χρόνια του Ιουστινιανού. Ο μικρός Σωτήρης, μαθητής της Ε΄ Δημοτικού, παρά τα όσα ακούει για τα καλά της Ιστορίας, πως η γνώση του παρελθόντος βοηθάει στην κατανόηση του παρόντος και τα παρόμοια, δεν διάκειται ευνοϊκά απέναντι στο μάθημα και γενικά στην ιστορία. Μάλιστα θα ήθελε να …εξαφανίσει όλα τα βιβλία της Ιστορίας…
Όταν η δασκάλα πρότεινε να διαλέξουν τα παιδιά ένα θέμα από το Βυζάντιο για μελέτη, ο μικρός με τη βοήθεια μιας φίλης του που τη συμπαθούσε πολύ, της Θεοδώρας, διάλεξε τη Στάση του Νίκα. Κι αρχίζουν τα βήματα στη γνώση. Κι ο Σωτήρης από εκεί που νόμιζε ότι η Στάση του Νίκα δεν ήταν …στάση λεωφορείου που πήρε το όνομά της από κάποιον ονόματι Νίκα κι οι Βένετοι με τους Πράσινους δεν ήταν ποδοσφαιρικές ομάδες, με τη συμπαράσταση της φίλης του έμαθε την αλήθεια για τη Στάση και για τους αληθινούς Δήμους και τον ρόλο τους. Προχώρησε και παραπέρα. Γιατί ο κόσμος εξεγέρθηκε; Μα για τους δυσβάσταχτους φόρους.
Όλα αυτά τα διαπίστωσε ο Σωτήρης παίρνοντας το βιβλίο της Ιστορίας για να κάνει μια αρχή. Και ξαφνικά, τα συνάντησε κατά πρόσωπο και τα έμαθε όλα. Συνάντησε και τον Ιουστινιανό ο οποίος τον κεραυνοβόλησε: «Εσύ είσαι ο νεαρός που είπε ότι η Ιστορία είναι βαρετή;» Είδε, έμαθε και έζησε τόσο ζωντανά και αληθινά τα πάντα: το υγρό πυρ, τη Θεοδώρα και με οδηγό τον ίδιο τον αυτοκράτορα, ως ακόλουθός του πλέον, περιεργάστηκε την Πόλη και τους δρόμους της, τις καμάρες της, το παλάτι, γεύτηκε φαγητά, γνώρισε το σχολείο και το εκπαιδευτικό σύστημα του Βυζαντίου, τον ιππόδρομο, τους αληθινούς Βένετους και Γαλάζιους και τις διαμαρτυρίες τους ενάντια στον αυτοκράτορα. Και, βέβαια, ο Σωτήρης έσωσε την αυτοκρατορία! Πώς; Ε, δεν θα τα πούμε εδώ όλα. Θα πούμε μόνο ότι πήρε ένα μεγάλο «μπράβο» από τον ίδιο τον Ιουστινιανό και από τη Θεοδώρα που του συνέστησε να μην κάνει πίσω.
Η ώσμωση πραγματικότητας και φαντασίας αποτυπώνεται έξοχα από τη συγγραφέα. Η συνέχεια των εικόνων της Πόλης «εισχώρησε» στην τάξη με τον Σωτήρη να λέει ό,τι συνάντησε. Και δεν ξέχασε να αποδώσει εύσημα στη συμμαθήτριά του, συνώνυμη της αυτοκράτειρας, που όπως λέει ήταν η πυξίδα του. Και μεταμορφώθηκε σε έναν σπουδαίο Ιστοριοφάγο! Αγάπησε την ιστορία! Και μαζί του, είναι βέβαιο, οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες θα δουν με άλλο μάτι την Ιστορία.
Η συγγραφέας του βιβλίου, δασκάλα η ίδια, γνωρίζει πολύ καλά ότι για τη μετάδοση της γνώσης σε ένα παιδί, παίζει σημαντικό ρόλο, η ομάδα συνομιλήκων. Ο μεγάλος παιδαγωγός Lev Vygotsky, στη θέση του για τη Ζώνη Επικείμενης Εγγύτητας (βλ. Νους και Κοινωνία-Η ανάπτυξη ψυλχολογικών διαδικαιών. Μτφρ. Ά, Μπίμπου- Στ. Βοσνιάδου, Gutenberg, 2000, s. 147), δίνει μεγάλη σημασία στη συμμετοχή στην ομάδα συνομιλήκων ιδιαίτερα εκείνων που είναι πλουσιότεροι σε μορφωτικό κεφάλαιο. Ιδού λοιπόν και η συμμετοχή της φίλης του Σωτήρη. Αλλά το βιβλίο δεν πέφτει στην παγίδα του διδακτισμού. Η ζωντάνια στους διαλόγους κι ο θαυμάσιος χειρισμός της γλώσσας αποτελούν σημαίνοντα στοιχεία της αφήγησής του. Συναντάμε ξεκαρδιστικό χιούμορ, λεκτικό και καταστασιακό, αγωνία και σασπένς για να δούμε πώς σώθηκε η Πόλη με τη βοήθεια του Σωτήρη και άλλα πολλά! Ο τρόπος γραφής του μαγικού ρεαλισμού (η φαντασία είναι ισότιμη με την πραγματικότητα), μέσα σε μια βαθιά και συνάμα απλή κριτική θέαση, γίνεται παιχνίδι σε όλο το βιβλίο. Και, βέβαια, εύκολα ξεχωρίζει κανείς το φαντασιακό από το πραγματικό. Η γραμμική σκιτσογραφική εικονογράφηση αφηγείται το κείμενο με παραστατικό τρόπο.
Τελικά, μήπως τα βιβλία της Ιστορίας είναι απαραίτητο να γράφονται με αυτό τον τρόπο για να αγαπήσουν τα παιδιά την Ιστορία ως έννοια αλλά και τη διδακτική της προσέγγιση; Ή τέλος πάντων να υπήρχε σε κάθε κεφάλαιό τους και η, κατά κάποιο τρόπο, χιουμοριστική του αφήγηση μέσα από φανταστικά περιστατικά; Ας πούμε τα παιδιά αγαπούν τα ταξίδια στον χρόνο, όπως στο προαναφερόμενο βιβλίο.
Και, βέβαια, θεωρώ απαραίτητο να συμπληρώσω ότι στο τέλος του βιβλίου πέρα από το απαραίτητο γλωσσάρι με επεξηγήσεις σε έννοιες και σε πρόσωπα που αναφέρονται στην αφηγηματική λειτουργία, παρατίθεται κατάλογος βιβλίων και πηγών σχετικών με τη βυζαντινή ιστορία. Έτσι, το βιβλίο αποκτά εγκυρότητα και αξιοπιστία.
Γιάννης Σ. Παπαδάτος, συγγραφέας, κριτικός, τ. πανεπιστημιακός
