Οι Αδιάβροχες Λέξεις είναι το 13ο ποιητικό βιβλίο της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου, ένα βιβλίο που θεμελιώνεται στέρεα πάνω στη σύγκρουση των λέξεων με τη βροχή, στην αναμέτρηση του ποιητικού λόγου με τον κατακλυσμό της ύπαρξης και της Ιστορίας. «Σε κάθε κατακλυσμό/ εκπαιδευμένος πια/ διασώζω/ αδιάβροχες τις λέξεις μου», γράφει. Και οι λέξεις αυτές, συναρμοσμένες σε ποίηση, αν και απηχούν πειστικά το ανθρώπινο δράμα, εντέλει –όπως ο τίτλος του βιβλίου μαρτυρά– παραμένουν ανθεκτικές και «αδιάβροχες», μη διαπερατές δηλαδή από όλα όσα διαβρώνουν την πορώδη φύση του ανθρώπου.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρεις ανισομεγέθεις ενότητες: μια πρώτη, άτιτλη, αποτελούμενη από έντιτλα ποιήματα, και άλλες δύο που, αν και έντιτλες («Ημερολογιακές Καταγραφές» τιτλοφορείται η μία και «Nocturnes» η άλλη), απαρτίζονται από ποιήματα άτιτλα. Τα 65 ποιήματα της πρώτης ενότητας, ως επί το πλείστον ευμεγέθη, αποτελούν τον κορμό του βιβλίου και διακρίνονται για την άρτια δομική τους ανάπτυξη, ενώ τα 26 ποιήματα της δεύτερης ενότητας και τα 8 της τρίτης, ολιγόστιχα -πλην καίρια, αποτυπώνουν ποιητικές συλλήψεις ή εσώτερες αισθήσεις με τρόπο επιγραμματικό.
Οι Αδιάβροχές Λέξεις, η πιο προσωπική μέχρι τούδε συλλογή της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου, βρίσκεται σε στενή διασύνδεση με τις εμπειρίες και τα βιώματα της ποιήτριας, και ως εκ τούτου περιέχει ποιήματα πρωτοπρόσωπα, στα οποία διαφαίνεται η κυπριακή καταγωγή της, η επαγγελματική ενασχόλησή της με την εκπαίδευση, η ποιητική της ιδιότητα και –φυσικά– η γυναικεία της ταυτότητα.
Αίμα απότομα ανάμεσα στα πόδια
Μια γυναίκα μεγάλωνε
γεννώντας άγριες λέξεις
Πήρα την πιο αιχμηρή
Την έριξα στον τοίχο
Γύρισε σαν λεπίδα η ηχώ
Όμως κανείς δεν πέθανε
Τα πρώτα 8 ποιήματα του βιβλίου διαβάζονται ως ένα είδος ποιητικών απομνημονευμάτων, ως μια –σχεδόν γραμμική– αφήγηση του πρώιμου βίου της. Ξεκινούν από την παιδική της ηλικία (σημαδεμένη ανεξίτηλα από την τουρκική εισβολή και από τον συνακόλουθο εκπατρισμό της από την Αμμόχωστο) και συνεχίζουν με τις εμπειρίες της εφηβείας, την αναζήτηση καταφυγίου στην ποίηση, την απώλεια του πατέρα. Σύντομα, όμως, αυτή η αυτοβιογραφική καταβύθιση στο μακρινότερο παρελθόν διακόπτεται, και τα ποιήματα αρχίζουν να θυμίζουν περισσότερο αταξινόμητες ημερολογιακές αποτυπώσεις του παρόντος: στα «ημερολογιακά» αυτά ποιήματα, που είναι και τα περισσότερα, η ποιήτρια, με τη βαθιά στοχαστικότητα που παγίως την χαρακτηρίζει, άλλοτε επικεντρώνεται σε στιγμιότυπα του καθημερινού βίου της (μια διαδρομή με το αυτοκίνητο, μια ανοιχτή ομιλία ενώπιον κοινού, ένα βραδινό ντους, μια επίσκεψη στο κομμωτήριο κλπ), άλλοτε ξεκινά από τυχαία ερεθίσματα που της κινούν το ενδιαφέρον (έναν άστεγο που συναντά σε κάποιον δρόμο της Αθήνας, ένα σύνθημα σε κάποιον τοίχο) και άλλοτε αποτυπώνει σύντομες εκρήξεις του νου, του αισθήματος ή της μνήμης της.
Απόψε το φεγγάρι είναι λεπτή φωνή
Είναι σπαθί
ανάμεσα σε κυπαρίσσια
Κόβει τον θάνατο
Σαν γόρδιο δεσμό
Θεματικά, τα ποιήματα του βιβλίου καλύπτουν μια μεγάλη γκάμα ζητημάτων που εκτείνεται από την κυπριακή τραγωδία, την κοινωνική βία, την ψηφιακή πραγματικότητα και την κακοποίηση των ζώων μέχρι την προσωπική απώλεια, τη φθορά του χρόνου, τον έρωτα, τον θάνατο, τη γυναικεία φύση και την ποίηση.
Το στοιχείο που ενοποιεί νοηματικά αυτό το πολυθεματικό ποιητικό μείγμα είναι η υπαρξιακή αγωνία που διαχέεται παντού. Γιατί η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου δεν είναι πολιτική ποιήτρια, ακτιβίστρια ή αμιγώς ρεαλίστρια: γράφει ποίηση υπαρξιακή. Ως εκ τούτου, είτε αφορμάται από το συλλογικό δράμα (όπως ο Σεφέρης) είτε από την πεζή καθημερινότητα (όπως η Δημουλά) είτε από την ποιητική εμπειρία (όπως ο Καρυωτάκης), οδηγεί εντέλει τη γραφή της σε μια εσωτερική ενδοσκόπηση ή αποτίμηση. Στο ποίημα «Μεγαλώνοντας στη γειτονιά των αγοριών» λ.χ. όπου αποτυπώνονται εμπειρίες από τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς της, καταλήγει ως εξής:
Σημάδευα και σημαδεύω τα κακά
ένα προς ένα
στοχεύοντάς τα με τη γυάλινη ζωή μου
Σε επίπεδο μορφικό, την συλλογή συνέχει η ενιαία υφολογική πραγμάτευση των θεμάτων. Η ποιήτρια κατ’ αρχάς αξιοποιεί συστηματικά τον λεκτικό αιφνιδιασμό, τις αμφισημίες, την ευφάνταστη μεταφορικότητα, την αποφθεγματικότητα και την υποδόρια, πικρή ειρωνεία· τεχνικές που οφείλουν πολλά στην ποιητική γραφή της Κικής Δημουλά. Παράλληλα, όμως, οι Αδιάβροχες Λέξεις, ενσωματώνουν και ένα πυκνό διακειμενικό δίκτυο, συνομιλώντας με ένα σωρό μύθους, ιερά κείμενα, πεζογράφους και ποιητές, πράγμα που διευρύνει το σημαινόμενο των ποιημάτων και δημιουργεί ενδιαφέρουσες νοηματικές συστοιχίες.
Αξιοσημείωτη είναι, τέλος, η επιμέλεια με την οποία η ποιήτρια επιλέγει και συνθέτει τους τίτλους των ποιημάτων της· τίτλοι τόσο ιδιαίτεροι, ευρηματικοί και πολλαπλά λειτουργικοί, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ξεχωριστό αντικείμενο για φιλολογική διερεύνηση. Η Αρτεμίου σπανίως τιτλοφορεί με τρόπο προβλέψιμο τα ποιήματά της και προτιμά συχνά τους εκτεταμένους, πολυλεκτικούς τίτλους, που, πέραν της γλωσσικής τους ευρηματικότητας, είναι πολυδιάστατα λειτουργικοί: άλλοτε βοηθούν τον αναγνώστη να εστιάσει στο θέμα του ποιήματος («Απωθημένα», «Αποικιοκρατία») άλλοτε βαθαίνουν το ποιητικό σημαινόμενο με τις διακειμενικές τους αναφορές (π.χ. «Ίσως και να με λένε Γιόζεφ Κ.», «Ο Τομ Σόγιερ αγαπά την εποχή μου» κλπ) και άλλοτε διακρίνονται από μια αμφισημία η αντιφατικότητα, που αναγκάζει τον αναγνώστη να ξαναδιαβάσει το ποίημα από διαφορετική σκοπιά («Μονίμως Εισβολέας», «Κι εγώ μια γυναίκα του Λωτ»). Πρόκειται με λίγα λόγια για τίτλους που οι αναγνώστες του βιβλίου καλούνται να εξετάσουν προσεκτικά, αν θέλουν να κατανοήσουν τα ποιήματα σε όλο τους το εύρος.
Οι Αδιάβροχες Λέξεις της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου είναι μια ώριμη ποιητική κατάθεση, αυστηρά βιωματική, που συνδυάζει τη προσωπική μαρτυρία με την πανανθρώπινη αλήθεια, τη συγκίνηση με τον στοχασμό. Ο αναγνώστης θέλγεται από τις σκοτεινές αποχρώσεις τους, που εκκινούν από τραγικά βάθη, και εκπλήσσεται από τη λεκτική τους ευρηματικότητα, που μοιάζει να ξεπηδά από μια πηγή αστείρευτης έμπνευσης. Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως είναι η καθαρτήρια δυναμική τους, αυτή η ηρακλείτεια αίσθηση της αρμονίας των αντιθέτων που διαρρέει μυστικά κάθε ποίημα, για να εκβάλει με τρόπο εύγλωττο και λυτρωτικό στο τέλος του βιβλίου και να θέσει υπό αίρεση κάθε μονομερή θέαση του κόσμου και της ύπαρξης:
Και πόσο φως θα ήταν πάντα το φεγγάρι
αν πίσω του δεν έστρωνε
μαύρο κιλίμι η νύχτα.
Στις Αδιάβροχες Λέξεις, όπως και στον φυσικό κόσμο, το φως και το σκοτάδι αποτελούν τόξα του ίδιου κύκλου. Και εμείς με επίγνωση καλούμαστε να αποδεχτούμε αυτό το κοσμικό αξίωμα και έτσι να πορευτούμε.
