Η Μετουσίωση της Αλγηδόνας: Η Ποιητική της Βίκυς Κατσαρού
H Μόρα – Το σημάδι της Σάρας είναι η τέταρτη συλλογή της ποιήτριας Βίκυς Κατσαρού. Από το πρώτο της βιβλίο η Κατσαρού έχει βρει μια ξεκάθαρη ποιητική φωνή. Σε κάθε πόνημά της, η φωνή αυτή δυναμώνει. Στη Μόρα – Το σημάδι της Σάρας η φωνή αυτή γίνεται πλέον εκκωφαντική. Η γραφή της Κατσαρού είναι εύκολα αναγνωρίσιμη, με έντονο προσωπικό ύφος και μια σειρά θεματικών που συγγενεύουν και αναπτύσσονται κατά τη συγγραφική πορεία της.
Η συλλογή αυτή είναι ένα πολυσύνθετο έργο, εννοιολογικά και φορμαλιστικά. Πιστή στις προηγούμενες θεματικές, η Κατσαρού πραγματεύεται το τραύμα και τις διάφορες εκφάνσεις του, παράλληλα με την έμφυλη επιτέλεση και ταυτότητα.
Όσον αφορά τη φόρμα, ένα ποιητικό έργο μπορεί να εξισωθεί με μια μουσική παρτιτούρα. Ο γλωσσικός κώδικας, η τοποθέτηση των λέξεων στο χαρτί, η στίξη και ο στίχος, είναι επιταγές για την ανάγνωση, με τον ίδιο τρόπο που οι νότες και οι παύσεις υπαγορεύουν το ρυθμό και την ένταση ενός μουσικού κομματιού. Η μετάβαση της φορμαλιστικής στρουκτούρας του έργου, από τη Μόρα, στο σημάδι της Σάρας, είναι μια συνειδητή, καινοτόμος και τολμηρή απόφαση. Ο ρυθμός του έργου μεταλλάσσεται ακολουθώντας το εννοιολογικό πλαίσιο. Η μετάβαση από τον υπέροχα δομημένο στίχο στην καταιγιστική πεζή ποίηση, αλλάζει τον παλμό της ανάγνωσης και τον τρόπο που βιώνει το έργο ο αναγνώστης. Έχοντας γνωρίσει και αφομοιώσει ένα τέμπο, ορισμένο από τον ελεύθερο στίχο του πρώτου μέρους του ποιήματος, ξαφνικά είναι αναγκασμένος να ακολουθήσει και να αφεθεί στο κρεσέντο της πεζής φόρμας. Το εγχείρημα αυτό λειτουργεί αβίαστα. Η Κατσαρού τολμά και ανατρέπει εδραία στερεότυπα, ισορροπώντας ελεύθερη πάνω από την τεχνοκρατική τυπολατρία.
Το τραύμα και η θρησκεία είναι εξ ορισμού αλληλένδετες έννοιες και αναπόσπαστα κομμάτια της ποίησης της Κατσαρού. Στην ποίησή της υπάρχουν έντονες αναφορές που επεκτείνονται από τον χριστιανισμό ως το Σαίξπηρ. Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι αναφορές αφομοιώνονται παντελώς και η ποιητική φωνή είναι κρυστάλλινη και καθάρια. Μόνο στον εννοιολογικό χάρτη της συλλογής αποτελούν σημεία διερεύνησης και κλειδιά αποκρυπτογράφησης του πολυεπίπεδου εννοιολογικά έργου.
Τα τρία πρόσωπα, η Σάρα, η Μύριαμ και η Ελσινόρη, τρεις εκδηλώσεις του τραύματος, οι τρεις επιτελέσεις της γυναικείας φύσης είναι υποκείμενα εσαεί υπαρκτά στο χωροχρονικό συνεχές του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι. Το τραύμα σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση διαμορφώνει και ορίζει τη διαδράση με τους εξωτερικούς παράγοντες και οδηγεί οχι μόνο στο άλγος αλλά και στη δράση, ως αντίδραση στην καταστροφή και εντέλει στην κάθαρση. Οι ηρωίδες, ως μια αλυσιδωτή αντίδραση, οδηγούν η μια την άλλη σε ένα ρεβιζιονισμό της έμφυλης ισορροπίας. Η Κατσαρού τολμά και πραγματεύεται τη βία ως απόρροια της καταπίεσης, ως δικαίωμα του καταπιεσμένου, ως αναλγητικό κάποιου που βάλλεται λόγω του αυτοπροσδιορισμού του, χωρίς να υποπέσει ποτέ στο σφάλμα να τη θεωρήσει λύση. Και δε σταματά εκεί. Θίγει το θέμα της ενδοκινηματικής σύγκρουσης στο φεμινιστικό κίνημα. Δεν βρίσκεται η γυναικεία υπόσταση αντιμέτωπη μονάχα με τον καταπιεστή της, αλλά χάνει τους συμμάχους της καθώς εμπλέκεται σε μια εξτρεμιστική, ας είναι με ένα επιτελεστικό έρεισμα, αντίδραση. Με μια χειρουργική λεπτότητα αγγίζει τόσο ευαίσθητα θέματα, καταλήγοντας στη λύση της συνύπαρξης και της οριοθέτησης.
Ένα άλλο σημαντικό εννοιολογικό κομμάτι της συλλογής είναι η μητρότητα ως επιτελεστικό δικαίωμα κάθε θηλυκότητας. Η γέννηση είναι ένας όρος ανοιχτός σε πολλαπλές γωνίες θέασης και η μητρική συμπεριφορά δεν υπόκειται σε εξ αίματος περιορισμούς. Το αναπόσπαστο κομμάτι της γυναικείας φύσης, μέσα από την ποίηση της Κατσαρού σπάει το φονταμενταλιστικό και πυρηνικό καθεστώς και ορίζεται ξανά από την ίδια τη γυναικα, από την πρέπουσα αρχή. Η Κατσαρού κυοφορεί την ποίηση, γεννά τις ηρωίδες της και αυτές με τη σειρά τους διαδρούν σε ένα μητρικό συγκείμενο.
Είναι αξιοσημείωτο ότι μια συλλογή με τόσο πλούσια εννοιολογία, με τόσο πολλές συνιστώσες, δε χάνει ούτε στιγμή την ποιητική της αξία. Η γραφή της Κατσαρού αποπνέει ενα μυστικισμό, μια κρυπτική διάθεση που δημιουργεί ένα συναίσθημα κατάνυξης στον αναγνώστη. Με εξαιρετική μαεστρία εντάσσει και το ιερό στο βλάσφημο, κάνοντας το αμάλγαμα αυτό κτήμα της καθώς οι στίχοι ξεχύνονται σαν ξόρκια, σε μια μυσταγωγική ατμόσφαιρα.
Το βιβλίο Μόρα – Το σημάδι της Σάρας είναι ένα έργο βαθύ, που χρήζει πολλών αναγνώσεων, είναι μια ποιητική κραυγή που η χροιά της, καθάρια και πρωτότυπη, εξευγενίζει το μαρτύριο της ύπαρξης. Είναι η μετουσίωση της αλγηδόνας σε ποιητικό λόγο.
