Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο! Τι ξεχωριστό έχει ο δικός σας γλωσσολόγος;
Ο Γλωσσολόγος…παράξενος τίτλος για ποιητική σύνθεση. Παραπέμπει στον επιστήμονα της γλώσσας, στον άνθρωπο που προσφέρει απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με τη φύση και τη δομή της γλώσσας, τη σχέση της με την ανθρώπινη νόηση αλλά και την κοινωνία, με την εξέλιξη της γλώσσας και τις ποικίλες διαφοροποιήσεις της εν τόπω και χρόνω…, με τις ιδιαίτερες γλώσσες, με τις «ιδιωτικές» γλώσσες. Το έργο του ωστόσο περιορισμένο στην περιγραφή της γλώσσας και την ερμηνεία των γλωσσικών φαινομένων, δεν παρεμβαίνει στη γλώσσα, δεν διαμορφώνει το «ταξίδι» της.
Αντίθετα, ο δικός μας Γλωσσολόγος αποτελεί μια παράξενη μορφή, μεταξύ φυσικής και υπερβατικής οντότητας, ένας επιστήμονας των λέξεων, δάσκαλος, προφήτης, μάντης, ποιητής που καταφτάνει σε ένα γήινο τοπίο χαλασμένων λέξεων με μιαν αποστολή: να αποκαταστήσει τη χαμένη αθωότητα και την αλήθεια των λέξεων, που οι Χαλαστές της έχουν διαστρέψει. Όλο το έργο «παίζεται» ανάμεσα στους Χαλαστές των Λέξεων, στις ίδιες τις ενσυναίσθητες λέξεις και τους φορείς τους και στον εξαγνιστικό ρόλο του Γλωσσολόγου.
2) Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή ή για μια ολιστική ποιητική σύνθεση; Πού συνίσταται ο ενιαίος χαρακτήρας του βιβλίου;
«Ο Γλωσσολόγος» είναι μια ποιητική σύνθεση. Με την έννοια ότι το έργο ανελίσσεται ως μια ενιαία «ποιητική μυθοπλασία», που κάθε της όμως μικρή ή μεγαλύτερη ενότητα διατηρεί την αυτοτέλειά της: μπορεί δηλαδή να διαβαστεί και σαν ανεξάρτητο ποίημα. Πρόσωπα, «μύθος», δράση, ανατροπές, συγκρούσεις, θεατρικότητα -όλη η δομή του έργου και η σκηνοθεσία του συγκροτούν τον ενιαίο του χαρακτήρα.
- Πρόκειται για ένα ξεχωριστό έργο! Ποια η έμπνευσή του;
Ο Γλωσσολόγος δεν ήταν η αιφνίδια έλλαμψη μιας στιγμιαίας έμπνευσης. Μακράς κυοφορίας έργο και διασταυρώσεις εμπειριών της πραγματικής ζωής με τις ποικίλες αναγνώσεις μου, έψαχναν τρόπους ώστε τα βασικά ερωτήματα του έργου να χωρέσουν σε μια ποιητική αφήγηση. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτή την έννοια της διάστροφης χρήσης τον λέξεων είχε επισημάνει πρώτος ο Θουκυδίδης, στην «Παθολογία Πολέμου», αναφερόμενος στη βία που ασκήθηκε ακόμα και σ’αυτές (στις λέξεις), στη διάρκεια του κερκυραϊκού εμφυλίου πολέμου της εποχής του-και βέβαια σε κάθε πόλεμο. Μια δικαιολογία της «ανομίας»-με την όποια σημασία της-είναι η διάστροφη χρήση των λέξεων, που δικαιολογεί τις πράξεις μας αποκομίζοντας οφέλη στον χαλαστή τους.
Το έργο «Ο Γλωσσολόγος» μετατρέπεται έτσι σε ένα πελώριο καθολικό κάτοπτρο αυτογνωσίας των πάντων και αναμέτρησης με την «αλήθεια» τους, χωρίς όρια τόπου ή χρόνου.
- Η εποχή μας έχει ανάγκη από έναν “Γλωσσολόγο”;
Στο έργο του «Μετά τη Βαβέλ», ο μεγάλος φιλόλογος George Steiner έγραψε ότι «η γλώσσα είναι το κύριο όργανο της άρνησης του ανθρώπου να αποδεχτεί τον κόσμο ως έχει». Και ο διακεκριμένος γλωσσολόγος και ακαδημαϊκός Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είπε σε συνέντευξή του ότι τη γλώσσα την αγαπάς πραγματικά όταν δεν την καπηλεύεσαι…»
Ο ρόλος του «Γλωσσολόγου» στην ποιητική μας σύνθεση δεν αναφέρεται-όπως έχετε καταλάβει-στα αυστηρά επιστημονικά-γλωσσικά του όρια. Είναι ένα είδος τιμητή μιας παρακμάζουσας πραγματικότητας, και οι δικαιοδοσίες του είναι να αποκαλύψει την εκούσια εκτροπή των λέξεων από την αλήθεια τους και να αποκαθάρει κοινωνικά και ηθικά την ανθρώπινη νόηση, από τη διαβρωτική, εκμεταλλευτική λειτουργία της. Αποστολή αυτής της συμβολικής μορφής είναι να παρέμβει στις αθέμιτες λειτουργίες των Χαλαστών των λέξεων και να αποκαταστήσει την καθαρότητά τους, αποκαθιστώντας ταυτόχρονα την ηθική και το δίκαιο της ανθρώπινης συνθήκης. Αν λοιπόν η εποχή μας φέρει τα συμπτώματα μιας προϊούσας εκτροπής (άλλωστε και ποια εποχή είναι άμοιρη αυτών;), μιας νόησης υποτελούς στην αδικία και τη διαφθορά, ναι, τότε ο Γλωσσολόγος έχει πολλή δουλειά. Και πράγματι την έχει…
- Η ποιητική γλώσσα έχει τη δύναμη να ανατρέψει τους σύγχρονους μηχανισμούς της παραποίησης των εννοιών;
Το αρχέτυπο τουλάχιστον του ποιητή και της ποιητικής γλώσσας είναι η πιο αποκαθαρμένη από κάθε ιδιοτέλεια συνθήκη-γλωσσική, ψυχική και ηθική. Και πάλι ο Steiner στην Απόσυρση από τη λέξη, επιφυλάσσει για τον ποιητή και τη γλώσσα του αυτόν τον ρόλο: «Οι λέξεις για τον ποιητή συγκεντρώνουν και παράγουν μια υπεύθυνη κατανόηση της αλήθειας».
- Είναι αισιόδοξη ή απαισιόδοξη σύνθεση;
Είναι αισιόδοξη η προοπτική που διανοίγει ο Γλωσσολόγος. Πρώτον, γιατί μέσα στη γενικότερη αποσύνθεση και τον χαλασμό των λέξεων, που είναι και ο γενικότερος ηθικός και αξιακός εκπεσμός των ανθρώπων, ξεφυτρώνει ο Γλωσσολόγος, ένας αναμορφωτής τους, με σκοπό να τις επαναφέρει-συμβολικά- στην Κιβωτό του των Αναγεννημένων Λέξεων. Και δεύτερον, γιατί εκείνες τελικά δεν υποτάσσονται παρά στη δική του βούληση και αρχίζουν να δραπετεύουν από το λαρύγγι των μεγάλων Χαλαστών τους με προορισμό κάποτε… (Για ασφαλέστερη απάντηση, ρωτήστε τον ίδιο τον Γλωσσολόγο…)
- Θα μάς πείτε κάποια γενικά στοιχεία για τη δομή και για τα βασικά χαρακτηριστικά του βιβλίου;
Το έργο αποτελεί ένα είδος ποιητικού σεναρίου με έκδηλα τα ειδολογικά χαρακτηριστικά της θεατρικότητας. Αξιοποιεί ποικίλες ειδολογικές κατηγορίες και λογοτεχνικές τεχνικές και τρόπους ( αφήγηση, διάλογο, περιγραφή, διήγηση, εσωτερικό μονόλογο, διακειμενικές αναφορές, χρήση μυθολογικών και εξωλογικών στοιχείων κ.λ.π.)
Τα πρόσωπα συγκροτούν ένα σύμπαν συμβολικών και αλληγορικών μορφών ή καταστάσεων, που εκφράζουν το εύρος των νοημάτων που θίγονται στο έργο: Ο αφηγητής, ο Χορός, η Ουτοπία, Οι Παραποιητές των Λέξεων, Οι Αμείωτοι, Οι Μισθοφόροι των Λέξεων, Ο Απροσποίητος, Ο Οικολόγος, Ο Επαίτης, Οι Αντιλήπτορες, Οι Χαλαστές-με σιωπηλά κυρίαρχη τη μορφή-εγκόσμια και υπερβατική ταυτόχρονα- του Γλωσσολόγου.
Τελικά Ο Γλωσσολόγος –το διαπιστώνω τώρα ως αναγνώστρια- διαβάζεται σαν ποίημα, σαν θεατρικό έργο, σαν μια ενδιαφέρουσα μυθοπλασία. Ακόμα και σαν κοινωνικό-φιλοσοφικό δοκίμιο γραμμένο με έναν πρωτότυπα αλληγορικό, παραβολικό τρόπο, που απευθύνεται στον κάθε αναγνώστη και του επιτρέπει να επιλέξει τη δική του ανάγνωση. Πιστεύω πως ο Γλωσσολόγος θα συναινέσει και θα τον αποζημιώσει για κάθε επιλογή του…
- Θα μοιραστείτε με τους αναγνώστες ένα μικρό απόσπασμα με την ξεχωριστή σημασία του;
Γ΄ σκηνή – Ένα τραγούδι για τον Δάσκαλο
Ο Χορός
Ω, Δάσκαλέ μου, είσαι συ που με ξετρύπωσες από την κοίτη του ποταμιού και μ’ έστησες στην όχθη να στεγνώσω… είσαι συ που με ξύπνησες πρωινό μαρτιάτικο να τραγουδήσω μαζί με τη λύρα σου. Είσαι συ… με ένα σου νεύμα αποκάλυψα τη φωνή του καλοκαιριού και το ανταριασμένο του χειμώνα λαρύγγι. Είσαι συ που πάνω στο διάσελο του φεγγαριού έδειξα τα χρυσαφένια σπλάχνα του. Είσαι συ που έστησες αυτί και άρπαξες στον αέρα τα παρθενικά μου ερωτόλογα. Είσαι συ που στα ηφαίστεια άγουρης κλίνης εραστή ανέμισες πυρωμένη την αύρα του στης αγαπημένης τα όνειρα στήθη. Κι είσαι συ που τον συριγμό άδραξες -αυτοσχέδιο μοιρολόγι μου- σαν αγνάντευα τον βαρκάρη να ποντοπορεί και να χάνεται με το λάφυρο …
Είσαι συ, Δάσκαλε, που έριξες το φανάρι σου στη μυρμηγκοφωλιά
και στο προσκλητήριό σου ένα ολόκληρο προσκύνησε βασίλειο …
Τίποτα δεν άφησες ανέγγιχτο, Δάσκαλε. Τα πάντα αιχμαλωτίστηκαν στο θαυμαστό σου βασίλειο. Ό,τι καλό και ωραίο, ό,τι κακό κι άσχημο. Πήραν το καθένα το χρώμα τη γεύση το άρωμά τους. Ξετρύπωναν οι λέξεις σου ταιριαστές στο κάθε τι δοκίμαζαν την αντοχή σου να τις μαντρώσεις στους κανόνες και τις γραμματικές σου σταύρωναν τα χέρια στο βασανισμένο θρανίο σου- χειρουργικό λευκοντυμένο κρεβάτι
Λεπτουργού ανατόμου.
Δεν διαμαρτύρονται
Δεν φοβούνται
Δεν λιποτακτούν
Ολάκερες σου παραδινόμαστε. Σώμα και πνεύμα και ψυχή. Πίστη στο έργο σου. Στην ψυχή μας να βρεις την αλήθεια
Δάσκαλε, το φως και το σκοτάδι τους ήθελες την αλήθεια τους. Ν’ αφαιρέσεις το απατηλό ήθελες ψιμύθιο των χρηστών τους τη μάσκα τα συρτάρια τους να ξεκλειδώσεις την ψευτιά ν’ αποσπάσεις
και τα στημένα δόκανα και…
Η Ουτοπία
Να, γυμνές λάμπουμε όλες μας στη σοφία σου, Δάσκαλε. Στην ξεκάθαρη των χρηστών μας αλήθεια.
Να, δεν βλέπεις Δάσκαλε
Απατεώνες κι Επίορκοι, Άτιμοι και Παράνομοι έμποροι της νύχτας μαζί με τους Τίμιους και τους Αγαθούς τους Αμόλευτους και τους Σύννομους τους Ενδιάμεσους
Να, γιορτάζουμε της Καθαρότητας τη Μεγάλη Γιορτή. Ο καθείς και οι λέξεις του. Ο καθείς και ο ρόλος του. Ο καθείς και το «κράτος» του
Μιαν Αποκάλυψη. Αυτό ήθελες… Ιδού η αποστολή σου!
……………………………………………………………
Ο Αφηγητής
Αταλάντευτη η υπόκωφη φωνή από τα μικρόφωνα. Τα μεγάλα σκαλιστά έδρανα τρίζουν. Τα κόκκαλα του επαίτη τρίζουν περισσότερο. Τα μικρόφωνα πολλαπλασιάζουν τους τριγμούς των οστών του. Σε λίγο πέφτει καταγής στο λερό πεζοδρόμιο. Η μύτη του αγγίζει τη λάσπη. Κοχλάζει η λάσπη δίνες λάσπης βουΐζουν στα μικρόφωνα. Δυναμώνουν οι ήχοι των ρύπων. Στα μικρόφωνα. Οι Αντιλήπτορες ορκίζονται. Λόγω τιμής… ορκίζονται και σε κοιτούν αναιδώς στα μάτια. Η πατρίδα δεν προδίδει. Ο Επαίτης εκείνος ο πάλαι ποτέ πολίτης εκείνος πρώτο μας μέλημα καθήκον και ευθύνη μας… Η μύτη του Επαίτη βαθύτερα στη λάσπη. Διαπερνά το λαρύγγι του, πνίγει το βογγητό του, διαπερνά τα πνευμόνια του λάσπη αντί για αίμα τώρα στα πνευμόνια του μύτη και μάτια και ψυχή τώρα. όλα παραδομένα στο έλεος της πηχτής λάσπης, στο παγωμένο αίμα που σπάει τις φλέβες του. Αναμονή.
Αλλά ἐν ταῖς ἀναβολαῖς τῶν κακῶν ἔνεστ᾽ ἄκη.
Και τα αυτοκίνητα περνούν δίπλα του, πάνω του, κορνάρουν εκκωφαντικά σαν σε συνοδεία χαράς. Ο Χορός στο πεζοδρόμιο. Περαστικοί άλλοι ζητούν τη βεβαιότητα. Μπορεί να είναι μέσα στο παιχνίδι. Τα καμώματα είναι στρατηγικές του επαγγέλματος. Ώρα για χασομέρι δεν είναι. Ένα μονάχα σκυλί, αδέσποτο αυτό, μυρίζει τον επαίτη… Κατάλαβε. Είναι το μόνο ζωντανό που κατάλαβε. Το μόνο που δεν έχει χαλασμένο κεφάλι. Το άλλο ντυμένο με τα φιογκάκια στον λαιμό γραπώνεται φοβισμένο από τον ώμο του χαλασμένου πολιτισμού. Φοβάται. Μπορεί και να σιχαίνεται.
Αδέσποτα και δεσποζόμενα. Το ίδιο, όπως Αδέσποτοι και Δεσποζόμενοι…
Ο φόβος. Η αρρώστια της εποχής. Όλοι τρέμουν. Μήπως και χάσουν. Τι; Οτιδήποτε. Ακόμα κι έναν σκουριασμένο κρίκο από τις αλυσίδες τους.
Οι Αντιλήπτορες όμως συνεδριάζουν. Νομοθετούν. Εκφέρουν λόγους. Τα μικρόφωνα τρίζουν. Τα δόντια τρίζουν επίσης. Περισσότερο τίνος; Όχι βιασύνες. Θα το μάθετε. Κι αν όχι -γιατί όλα δεν λέγονται στις ειδήσεις- θα το καταλάβετε. Πρέπει να το καταλάβετε. Αλλά πρέπει επίσης να κοπιάσετε. Να κοπιάσει το μυαλό σας, η ψυχή σας να πονέσει…
Εκτός κι αν…
9) Οδηγούμαστε τελικά στην κάθαρση;
Εύστοχα χρησιμοποιείτε και εδώ την έννοια της αριστοτελικής κάθαρσης στην τραγωδία. Τον Γλωσσολόγο μπορούμε να τον προσεγγίσουμε και σαν ένα ποιητικό δράμα. Με τη διαφορά ότι ο Γλωσσολόγος, ο κεντρικός «ήρωας» του δράματος, δεν είναι εκείνος που πράττει καθ’υπέρβασιν και υφίσταται γι’αυτό τη σκληρή ποινικοποίηση των πράξεών του, όπως στην αρχαία τραγωδία. Ο Γλωσσολόγος είναι αυτός που θα φέρει την κάθαρση, όχι μόνο των παθών, αλλά και της ανθρώπινης πραγματικότητας που νοσεί ηθικά.
Η «ανομία» εξυφαίνεται μέσα από ένα ομαδικό πορτρέτο-αυτό των Χαλαστών των Λέξεων- που ως εξαπατητές των λέξεων υπερβαίνουν τα όρια της ηθικής τάξης και διαταράσσουν την ηθική πορεία της ανθρώπινης κοινωνίας. Μέσα σ’ αυτή την απόκλιση, υπάρχει ευδιάκριτη και η διατάραξη φύσης και ιστορίας-κάτι που και ο σχετικισμός της αρχαίας σοφιστικής σεβάστηκε ως απόλυτο μέγεθος.
Ο Γλωσσολόγος εμφανίζεται λοιπόν ως ο ρυθμιστής της αλήθειας των λέξεων, της δίκαιης διαχείρισής τους, γεγονός που σηματοδοτεί και την ίδια την ηθική αποκατάσταση των ανθρώπινων κοινωνιών. Ο τρόπος με τον οποίο το έργο μάς καθοδηγεί προς την κατάκτηση μιας ανώτερης ηθικής πραγματικότητας-η στόχευση ατομική και συλλογική, φιλοσοφική και αξιακή, κοινωνική και πολιτική-προκαλεί κορύφωση συναισθηματική και τελικά συναισθηματική εκτόνωση και γαλήνη για τον δρόμο της έλλογης πορείας που ανοίγει ο Γλωσσολόγος και την εγκαθιστά στη συνείδησή μας. Πάντα το όραμα αναδύεται ακόμα και μέσα από τον ακραίο πεσσιμισμό της πραγματικότητας…
Σας ευχαριστώ για την ποιότητα των ερωτήσεων
Από την πλευρά μου σας εύχομαι να είστε πάντα δημιουργική, ευχαριστούμε πάρα πολύ! Καλοτάξιδο το νέο βιβλίο σας!
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η Βιβή Κοψιδά-Βρεττού, συγγραφέας και ποιήτρια, είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει πολλά βιβλία, μελέτες, δοκίμια, ερευνητικές εργασίες, βιβλιοκρισίες και επτά ποιητικές συλλογές. Ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε ανθολογίες, συλλογικούς θεματικούς τόμους, λογοτεχνικά περιοδικά και έχουν μεταφραστεί σε διάφορες ξένες γλώσσες. Για το πολυσχιδές έργο της έχει αποσπάσει βραβεία και τιμητικές διακρίσεις. Είναι μέλος επιστημονικών και λογοτεχνικών φορέων (Κύκλος Ποιητών, Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών…) και συνεργάζεται με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά. Είναι επίσης Πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας. Τα δύο τελευταία πρωτοποριακά ποιητικά της έργα, «Η Αλαφροΐσκιωτη Καρέκλα» (Βακχικόν, 2023) και «Ο Γλωσσολόγος» (Βακχικόν, 2025) προσκαλούν σε μιαν αναμέτρηση του αληθινού και του κάλπικου, του όμορφου και του άσχημου στην τέχνη και στη ζωή. ένα στοίχημα που, αν κερδηθεί, μπορεί τότε και ο κόσμος να γίνει καλύτερος…
