Στο φωτογραφικό λεύκωμα Ανθρώπων Έργα, η Έβελυν Φώσκολου επιστρέφει στην Τήνο, όχι μόνο ως τόπο καταγωγής, αλλά ως τόπο μνήμης — της ύλης και της χειρωνακτικής πράξης. Καταγράφει πρόσωπα που εργάζονται πάνω στο στοιχείο, όχι απλώς με αυτό. Ο λιτός, σχεδόν βιβλικός τίτλος προεικονίζει την πρόθεση: να φωτιστούν τα ίχνη των ανθρώπων μέσα από τα έργα των χεριών τους.
Οι φωτογραφίες της λειτουργούν ως πορτραίτα με τελετουργικά στιγμιότυπα συνέχειας: μαρμαράδες, αγρότες, ζαχαροπλάστριες, ψαράδες, υφάντρες, αγγειοπλάστες, καλαθοπλέκτες, μελισσοκόμοι, γλύπτες, και άλλα — επαγγέλματα που αρχίζουν να φθίνουν. Ο καθένας μέσα στο πλαίσιο του φωτός του, στη σεμνότητα μιας πράξης που καθορίζει το σώμα του και το περιβάλλον του.
Η Φώσκολου δεν φωτογραφίζει την εργασία ως παραγωγή· τη φωτογραφίζει ως ενσώματη πνευματικότητα. Στο λεύκωμα, όταν βλέπουμε έναν τεχνίτη να γυαλίζει ένα ξύλο ή έναν γεωργό να θερίζει, δεν παρατηρούμε μόνο τα εργαλεία ή το προϊόν· βλέπουμε τον τρόπο που το σώμα αντιδρά, προσαρμόζεται, συγκεντρώνεται, κινείται με νόημα. Η φωτογραφία αποτυπώνει την ένταση της σκέψης μέσα στη δράση, την αλληλεπίδραση ιδέας και πράξης. Κάθε πρόσωπο κουβαλά το φως του νησιού, αλλά και τη σκόνη, το αλάτι, το νερό — τα στοιχεία που το σμιλεύουν. Οι εικόνες μοιάζουν να συλλαμβάνουν τη στιγμή όπου το ανθρώπινο σώμα γίνεται συνέχεια της πέτρας ή του ξύλου: δεν υπάρχει πλέον διαχωρισμός ανάμεσα σε δημιουργό και υλικό.
Αυτή η ένωση παραπέμπει σε μια παλαιά, σχεδόν αρχαιοπρεπή ηθική της δημιουργίας· εκεί όπου το έργο είναι ιερό όχι για το αποτέλεσμα που παράγει, αλλά γιατί φέρει τη σφραγίδα του ανθρώπου. Κάθε φωτογραφία είναι ένας μικρός βωμός της ύλης.
Η Φώσκολου χειρίζεται το φως με δωρικότητα. Το φυσικό φως της Τήνου γίνεται εργαλείο αποκάλυψης, οι σκιές έχουν βάρος, τα βλέμματα είναι ακίνητα, σχεδόν αγιογραφικά. Η σύνθεση είναι πάντα καθαρή, λιτή, εσωτερική· μοιάζει να έχει αφουγκραστεί τον ρυθμό της ανάσας. Δεν εξιδανικεύει ούτε απογυμνώνει· κοιτάζει με σεβασμό, σαν να ζητά άδεια να εισέλθει στον χώρο των ανθρώπων. Και αυτός ο σεβασμός είναι ίσως το πιο ουσιαστικό στοιχείο του έργου.
Στέκεται στην ίδια ευθεία με μια γενιά φωτογράφων που είδαν τον άνθρωπο ως φωτεινό κέντρο του κόσμου: Σπύρος Μελετζής, Κώστας Μπαλάφας, Στέλιος Σκοπελίτης. Όπως κι εκείνοι, προσεγγίζει τον άνθρωπο όχι ως θέμα αλλά ως φορέα ήθους. Το βλέμμα της είναι πράξη αναγνώρισης, όχι επιβολής. Το έργο των χεριών είναι για τη Φώσκολου μια μορφή προσευχής.
Και όμως, μεταφέρει αυτή την παράδοση στο παρόν με τρόπο εσωτερικό, νηφάλιο, χωρίς νοσταλγία. Δεν προσπαθεί να σώσει έναν χαμένο κόσμο· θέλει να δείξει ότι αυτός ο κόσμος επιμένει, σιωπηλά, μέσα στη ζωή και την ύλη. Σε κάθε φωτογραφία, η πέτρα, το ξύλο, το νερό μιλούν, και οι «αφανείς δημιουργοί» της Τήνου τιμώνται για το έργο τους, χωρίς κοινό, χωρίς προβολή. Σε μια εποχή όπου η παραγωγή αποϋλοποιείται — υπηρεσίες, γνώση, ψηφιακά προϊόντα — η Φώσκολου προτείνει έναν άλλο ρυθμό: τον ρυθμό του χεριού, της επανάληψης, της αφής.
Το φως της Τήνου δεν έρχεται απλώς να φωτίσει· έρχεται να αγγίξει τις μορφές, να σμιλεύσει τις σκιές, να αποκαλύψει την ύλη που κουβαλά τον χρόνο και την εμπειρία. Η σιωπή στις φωτογραφίες της δεν είναι απουσία· είναι χώρος για να αναπνεύσει η στιγμή, για να δει κανείς τον άνθρωπο μέσα στην πράξη του, χωρίς διακοπές ή παρεμβολές. Μέσα από τα πορτρέτα θέλει ο θεατής να νιώσει τον ρυθμό, την πάλη, αλλά και την τρυφερότητα που φέρνει η δημιουργία· να δει ότι κάθε χειρονομία κουβαλά ψυχή, ιστορία και φως.
Το Ανθρώπων Έργα δεν είναι απλά ένα φωτογραφικό λεύκωμα αλλά ένα μανιφέστο για την αξιοπρέπεια της πράξης. Σε 64 σελίδες φωτός και σιωπής, η Φώσκολου δεν συλλαμβάνει μονάχα πρόσωπα αλλά στιγμές όπου το χέρι γίνεται συνέχεια της πέτρας, το βλέμμα της θάλασσας, ο ιδρώτας προσευχή. Στην Τήνο, όπου το φως σμιλεύει τις μορφές και η πέτρα μιλά τη δική της γλώσσα, συνάντησα την ίδια τη φωτογράφο στο στούντιο της «Φωτογρά… φως», -στο οποίο είναι συν ιδρύτρια-παρέχοντας υπηρεσίες φωτογραφίας και βίντεο για γάμους, βαπτίσεις και εκδηλώσεις. Εκεί μιλήσαμε για το φως, τη μνήμη, τη σχέση ανθρώπου και ύλης — αλλά και για την ανάγκη να θυμόμαστε ότι κάθε έργο κουβαλά μια ψυχή.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για τα Ανθρώπων Έργα; Ήταν μια εσωτερική ανάγκη ή ένα κάλεσμα του τόπου;
Είναι μια ιδέα που έχει γεννηθεί εδώ και πολλά χρόνια. Λόγω δουλειάς έτυχε να βρίσκομαι σε διάφορους τεχνίτες και έτσι γεννήθηκε η ιδέα της καταγραφής όλων διότι έβλεπα πως δεν θα υπήρχαν στο μέλλον!
Ο τίτλος έχει μια σχεδόν βιβλική απλότητα. Πώς τον επέλεξες;
Είναι απόλυτα περιγραφικός.
Στο Ανθρώπων Έργα η εργασία δεν παρουσιάζεται ως κόπος αλλά ως μορφή αξιοπρέπειας και σιωπηλής δημιουργίας. Υπάρχει, στο φωτογραφικό βλέμμα σας, μια επιθυμία να αποκαταστήσετε τη «χαμένη τιμή» της εργασίας, να επαναφέρετε δηλαδή την εργασία ως πράξη πολιτισμού και όχι απλώς επιβίωσης;
Αυτό ακριβώς πέραν την τεχνογνωσίας μέσα από αυτά τα επαγγέλματα φαίνεται το μεράκι των ανθρώπων μιας γενιάς που χάνεται. Ο μόχθος και η προσπάθεια για απλά καθημερινά που σήμερα δεν θα μπορούσαμε ούτε καν να φανταστούμε να τα φτιάχνουμε μόνοι μας! Είμαστε η γενιά του εύκολου και γρήγορου σε όλα τα επίπεδα!
Τα τελευταία χρόνια η Τήνος έχει μετατραπεί σε έναν «glamorous» προορισμό, όπου ο τουρισμός, τα πανηγύρια και η αισθητική του design συνυπάρχουν με την παράδοση. Στο Ανθρώπων Έργα, όμως, παρουσιάζεις έναν τόπο αλλιώτικο — λιτό, σιωπηλό, εσωστρεφή. Πώς τοποθετείσαι απέναντι σε αυτή τη μεταμόρφωση της Τήνου; Θεωρείς ότι η φωτογραφία μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην εμπορευματοποίηση του τοπίου και ως τρόπος πολιτισμικής μνήμης;
Δύσκολο ως αντίβαρο αλλά σίγουρα μια άλλη ματιά σε οτι μας εχει περικυκλώσει! Έτυχε να μεγαλώσω σε ένα ευλογημένο τόπο μια εποχή που ήταν όλα τόσα αγνά ,αληθινά και ανθρώπινα. Πιστεύω πως για τον οποιοδήποτε της γενιάς μου η σημερινή κατάσταση εάν δεν υπάρξει ένα μέτρο και ένα όριο δεν είναι και πολύ ευχάριστη.
Εκεί όπου η παλαιότερη γενιά φωτογράφων αναζητούσε τη μνήμη ενός λαού, εσύ φαίνεται να εστιάζεις στη συνέχεια του βλέμματος, στο παρόν του τόπου. Είναι για σένα αυτή η επιλογή μια απόπειρα να ξεφύγεις από τη νοσταλγία και να δείξεις έναν σύγχρονο τρόπο να «ανήκουμε» σε έναν τόπο;
Είναι ο τόπος μου, τα στέκια μου, οι αναμνήσεις και οι μυρωδιές που είτε θέλουμε είτε όχι δεν φεύγουν ποτέ από μέσα μας
Στις φωτογραφίες σου το φως μοιάζει να λειτουργεί όχι απλώς ως αισθητικό εργαλείο, αλλά ως στάση απέναντι στον κόσμο, σχεδόν σαν μια μορφή ηθικής. Θα έλεγες ότι υπάρχει για σένα μια «ηθική του φωτός»; Τι σημαίνει να φωτίζεις τον άνθρωπο χωρίς να τον εκθέτεις;
Το φως στην τεχνη της φωτογραφίας είναι πιο σημαντικό ακόμα και από το βασικο θεμα της φωτογραφίας! Καθοριστικό το φως περισσότερο για το βλέμμα και μη ολων των πορτραίτων!
Αν μπορούσες να διαλέξεις μία φωτογραφία ως «πυρήνα» του έργου, ποια θα ήταν και γιατί;
Ο Αχιλλέας ο τσαγκάρης! Ήταν το πρώτο πορτραίτο που έκανα και από εκείνον γεννήθηκε η ιδέα της συλλογής πορτρέτων!
Στα φωτογραφικά λευκώματα που βλέπουμε σήμερα στα βιβλιοπωλεία, η επιστροφή στις ρίζες συχνά συνοδεύεται από την ανάγκη καταγραφής της ανθρώπινης παρουσίας. Πιστεύεις ότι η φωτογραφία μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο μνήμης και επανασύνδεσης με τις ρίζες;
Μεγαλώνοντας βλέπω όλο και περισσοτέρους να αναζητούν τις ρίζες τους! Η φωτογραφία όπως και όλες οι μορφές τέχνης σίγουρα συμβάλουν σε αυτήν την επανασύνδεση !
Αν η φωτογραφία έχει δύναμη να αλλάξει κάτι, ποιο θα ήταν αυτό;
Η φωτογραφία έχει τεράστια δύναμη! Θα μπορούσε να αλλάξει ακόμα τον κόσμο ολόκληρο εάν χρησιμοποιούνταν σωστά (πολιτικό και πολεμικό ρεπορταζ)
Σκέφτεσαι να συνεχίσεις κάποια στιγμή με την έκδοση ενός νέου λευκώματος με άλλη θεματική;
Ναι σίγουρα η ανταπόκριση του κόσμου ηταν εντυπωσιακή και στο μέλλον θα γίνει μια ακόμα έκδοση με θεματολογία από την αγαπημένη και χειροποίητη Τήνο.
Η Έβελυν Φώσκολου μιλά με τον τρόπο που φωτογραφίζει: χωρίς στόμφο, με σεβασμό, με μια βαθιά αίσθηση παρουσίας. Κι έτσι, μέσα από τα «έργα των ανθρώπων», αναδύεται αυτό που σπάνια συλλαμβάνει ο φακός: η αξιοπρέπεια του να είσαι παρών. Καλοτάξιδο να είναι!
Βιογραφικό σημείωμα
Η Έβελυν Φώσκολου είναι φωτογράφος με ιδιαίτερη προσήλωση στην καταγραφή της καθημερινής ζωής και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Τήνου. Με σπουδές στη φωτογραφία στην Ελλάδα και στο Μάντσεστερ, έχει αναπτύξει ένα έργο που συνδυάζει την τεχνική αρτιότητα με την ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Η δουλειά της έχει παρουσιαστεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, εστιάζοντας σε θέματα όπως η τοπική παράδοση, οι παραδοσιακοί τεχνίτες και οι καθημερινές πρακτικές που διαμορφώνουν την ταυτότητα του τόπου. Το παρόν λεύκωμα είναι το πρώτο της εκδοτικό δημιούργημα.
