Ξαναδιάβασα το Πόλεμος και πόλεμος, του Λάζλο Κρασναχορκάι, νομπελίστα του 2025, έξοχα μεταφρασμένο από την Ιωάννα Αβραμίδου, θέλοντας να ανανεώσω τη σχέση με το βιβλίο, και επιθυμώ να μοιραστώ τις σκέψεις που μου γεννήθηκαν, καθώς αρκετά διαφέρουν από όσα συνήθως ακούγονται σχετικά περί του σκοτεινού και περίπλοκου χαρακτήρα του έργου.

Το μυθιστόρημα, αν και δεν ανήκει στα φαντασίας δυστοπικά, και όντας άκρως ρεαλιστικό, είναι η πιο δυσοίωνη προφητεία που έχω πρόσφατα διαβάσει, ευρισκόμενο  στα όρια του βιβλικού Ιεζεκιήλ. Έχουμε μπροστά μας ένα αποκαλυπτικό «διπλό βιβλίο», αυτό του κεντρικού προσώπου, του Ούγγρου αρχειοφύλακα Κόριμ, κι εκείνο του χειρογράφου που ανακάλυψε, κρυφό, ανώνυμο, καταχωνιασμένο σε κάποιο οικογενειακό αρχείο, που φτάνει στις ΗΠΑ από μια ευρωπαϊκή ολοκληρωτική χώρα για να γίνει επιτρεπτό, και βρίσκεται ακριβώς μπροστά και σε λίγο μέσα στον αδυσώπητο Λαβύρινθο της Δύσης.  Ο άνθρωπος που το φέρνει δεν έχει κενό ύπαρξης ούτε αμφιβολίες, είναι φουλ γεμάτος από σκοπό όπως κάθε φορέας ενός σημαντικού κειμένου, δεν έχει ρούχα, μπαγκάζια ούτε άλλα περιττά, αφού έχει πουλήσει όλα τα υπάρχοντά του για να τον εκπληρώσει. Έρχεται στην Αμερική για να διαδώσει το κείμενό του, και να ανακαλύψει ότι ο πόλεμος που κάποτε γινόταν στη Μινωική Κρήτη, στη Ρώμη ή στην Ευρώπη από το Γιβραλτάρ μέχρι την κατακτημένη Βρετανία, σε οποιαδήποτε στιγμή της Ιστορίας, μπορεί να εκτυλίσσεται ακόμη πιο σκληρά σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη. Μπορεί να σημαίνει τη βία ανάμεσα σε ένα ζευγάρι προσφύγων, του διερμηνέα και της νεαρής λατινοαμερικάνας που βιάζει καθημερινά άγρια μεθυσμένος, ή να ξεσπά στο γλωσσικό ή το τεχνολογικό επίπεδο με κύριο όπλο την ακατανοησία και την ξενότητα,  το ίδιο το διαδίκτυο άλλωστε  συνιστά για τον κεντρικό ήρωα Κόριμ έναν εν εξελίξει πόλεμο, ακόμη και στην  απέραντη πολυδαίδαλη μητρόπολη και τη συγκοινωνία της, τελικώς σπαράσσοντας χώρους παράνομων οικονομικών συναλλαγών, ναρκωτικών και τα παρόμοια στους φτωχικούς δρόμους, με αιματηρά, φονικά μέσα, που ούτε καν υποψιαζόταν ο αφελής Κόριμ οδεύοντας προς τη Νέα Υόρκη.

Το Πόλεμος και πόλεμος, είναι μια μελέτη του συγκρουσιακού χαρακτήρα των ανθρώπινων κοινωνιών και των ανθρώπων που επιδιώκουν την ισχύ από καταβολής μέχρι σήμερα, ακριβώς όπως λέει και το όνομά του, όσο και της βαθιάς λαχτάρας των ειρηνικών, δημιουργικών ανθρώπων για αγάπη, επικοινωνία και διάσωση κάποιων βασικών αξιών- από τον κεντρικό αφηγητή Κόριμ και τους τέσσερεις «αγγέλους» του χειρογράφου που μεταπηδούν σε κάθε εποχή διασώζοντας ό,τι μπορούν, μέχρι την ταπεινή αλλοδαπή μαγείρισσα που προσέχει τα κατσαρόλια της σιωπηλή, και είναι η μόνη ανθρώπινη παρουσία στη ζωή του στη Νέα Υόρκη. Εδώ βρίσκεται η φιλοσοφική αιχμή του έργου, στο Ηρακλείτειο «Πόλεμος πάντων πατήρ..», που αγωνίζεται να κατανοήσει ο Κόριμ όσο και ο συγγραφέας, πλην ματαίως. Είναι εκ παραλλήλου μια μικρή πλην ορατή σε επίπεδο τίτλου και περιεχομένου σύγκρουση με το Τολστοϊκό Πόλεμος και ειρήνη, μιας άλλης εποχής, μιας άλλης τάξης ελπίδων, αισθημάτων ή αφηγήσεων, αυτής του 19^ου αι.  Τα σκηνικά του στην Κρήτη με τον σεισμό, στο Γιβραλτάρ με τα ακίνητα πλοία, γαλιόνια και άλλα, στη Γένοβα, στη λαμπρή αυτοκρατορική Ρώμη του Αδριανού, την Κολωνία του μεσαίωνα, και τη σύγχρονη Ελβετία είναι απαράμιλλα, αποκαλυπτικά, οι ήρωες του πολύτιμου χειρογράφου, αγγελικοί ή δαιμονικοί, θετικοί ή αρνητικοί, είναι εμβληματικοί. Τα κυρίαρχα σύμβολα των μινωικών ταύρων, του Τείχους του Αδριανού, του ατελείωτου Καθεδρικού ναού, της Βαβέλ, του άυλου σχεδόν γυάλινου γλυπτού και του ρεβόλβερ είναι εξόχως εύγλωττα.

Όλα αυτά δικαιολογούν απολύτως ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας, ιδίως όταν εκτυλίσσονται τόσο απλά, φυσικά και αβίαστα, σαν την ανάσα του συγγραφέα, στον μακροπερίοδο αλλά πεντακάθαρο, απλό  του λόγο, που καταγγέλλει αλύπητα τη διαστροφή και τη διαφθορά των πάντων, τη σκληρότητα, τη βία και τον φόνο, καταστάσεις κυρίαρχες στο σήμερα, όσο και στο ιστορικό χθες από την προϊστορία μέχρι τον Μεσαίωνα και την εποχή του Κολόμβου. Μόνο θολός και περίπλοκος δεν είναι ο Κρασναχορκάι, πολύ κακώς διατυπώνεται αυτή η άποψη, από ανθρώπους που μάλλον βαρέθηκαν να διαβάσουν όλο το  βιβλίο ή αγαπούν τα εύκολα, σύντομα και αναμενόμενα.

Ο Λάζλο Κρασναχορκάι, θαυμάσιος σεναριογράφος του Μπέλα Ταρ, και φίλος κάθε αναγνώστη με απαιτήσεις, έρχεται πανηγυρικά στο προσκήνιο της ανάγνωσης σε όλο τον κόσμο για να πει με τη μεγαλύτερη δυνατή ένταση κάτι που αφορά όλο τον κόσμο: το όχι του στον πόλεμο, την απουσία ελευθερίας και το κακό, όπως εκδηλώνονται ακόμα και εκδηλώθηκαν μέσα στους αιώνες, παρά τα όποια φωτεινά τους διαλείμματα, και κάτι ακόμα πιο φρικτό, την απειλή της γενίκευσής τους. Το τέλος πικρό και αναμενόμενο δηλώνει τα πάντα, αλλά περί αυτού ας μη πούμε πολλά, ίσως μπορεί ακόμα να διαψευσθεί.

Μ. Παπουτσοπούλου 11-11-2025