Η πιο πρόσφατη ποιητική συλλογή της Φωτεινής Βασιλοπούλου, που εκδόθηκε το 2024 από τις εκδόσεις «Κουκκίδα», φέρει τον τίτλο «Χειμερινό Πτηνολόγιο» και είναι εικονογραφημένη από την εξαιρετική εικαστικό Φωτεινή Χαμιδιελή με ασπρόμαυρες εικόνες εντός της και έγχρωμες σε εξώφυλλο και οπισθόφυλλο. Είναι αφιερωμένη στη Βάσω, στην Κορίνα και στη Δήμητρα Δελλή και συνολικά αποτελείται από 33 ποιήματα, τα οποία είναι μοιρασμένα σε τρεις ενότητες: «Ο κήπος των οδυνών», «Η σφαγή των χρωμάτων» και «Πτηνά αναρριχητικά». Οι ενότητες επικοινωνούν μεταξύ τους και εστιάζουν σε συναφή θέματα.
Στην πρώτη ενότητα, τον «Κήπο των οδυνών», συναντάμε 8 ποιήματα, όπου πανταχού παρών βρίσκεται ο έρωτας, ο οποίος έχει πολλά προσωπεία, που είτε φωτίζουν είτε απαλύνουν την ψυχή, αφήνοντας το περιθώριο στον αναγνώστη να ταυτιστεί με κάποιο από αυτά, ανάλογα με τις εμπειρίες που ο ίδιος διαθέτει.
Ποιήματα εμπνευσμένα από την μυθολογία, όπως οι μοίρες που κινούν τα νήματα της ζωής των ανθρώπων, παρά τις προσπάθειες που κάνουν αυτοί για αυτοσυντήρηση. Ποιήματα που μιλούν για τη ζωή και τα βάσανά της, αλλά και για την μητρική φιγούρα που θυσιάζεται και προσφέρει ανιδιοτελώς την αγάπη της στα σπλάχνα της.
Στη συλλογή έντονο είναι και το θηλυκό στοιχείο, καθώς θα συναντήσουμε τη γυναίκα που φέρνει ζωή, που ερωτεύεται, που αγαπά ανιδιοτελώς, που προδίδεται, που σπαράζει, που βιώνει την απώλεια, την γυναίκα που θρηνεί. Πολλά είναι τα γυναικεία ονόματα που αναφέρονται στα ποιήματα, ονόματα που προέρχονται είτε από την Παλαιά Διαθήκη, όπως η Λίλιθ είτε από την αρχαιότητα, όπως η Περσεφόνη, η Πηνελόπη, η Φιλομήλα ή η Αλθαία, που όταν έμαθε ότι ο γιος της Μελέαγρος φόνευσε τους αδελφούς της και θείους του, πέταξε στη φωτιά το κρυμμένο κούτσουρο, που αν καιγόταν εντελώς, σύμφωνα με τους χρησμούς, ο γιος της θα έπεφτε νεκρός. Η μητέρα, σύμφωνα με τον μύθο, όταν αντιλαμβάνεται το φρικτό αποτέλεσμα, αυτοκτονεί, ενώ η ποιήτρια στο παρακάτω ποίημα συσχετίζει -ποιητική αδεία-το μυθολογικό πρόσωπο με το ομώνυμο φαρμακευτικό φυτό, που συναντάμε στις άκρες αγρών και δρόμων.
Althaea officinalis
Η μέρα παραδίνεται στο κάλλος της.
Ο ηδονικός ύπερος
τα βαμβάκινα πέταλα
δεν προαναγγέλλουν καμιά τραγωδία.
Ούτε οι βόμβοι των εντόμων
καθώς εισχωρούν στο άνθος εκστατικά.
Μονάχα ο ψηλός μίσχος υπαινίσσεται την ανεμυαλιά
και οι πριονωτές απολήξεις στα φύλλα
που δαγκώνουν τις άκρες της νύχτας της.
Εκεί που βυθίστηκε σαν βύθισε
στη χόβολη τη ζωή του Μελέαγρου.
Έτοιμη ν’ αρπάξει σπίθες
στο πρώτο αεράκι και την τελευταία
ασυλλόγιστη θεραπαινίδα.
Τα μπουμπούκια
μισόκλειστα θα κόψει το αδέκαστο χέρι της
σύρριζα
σε μια πράξη εκδίκησης
απόγνωσης. Σχεδόν αυτοχειρίας.
Τι άνθος παράλογο!
Πώς αλθαίνει τραύματα αλλότρια;
Πώς ψαύει αποκόμματα φίλα; (σσ. 20-21)
Η 2η ενότητα με τίτλο «Η σφαγή των χρωμάτων» περιέχει 12 ποιήματα εμπνευσμένα από πίνακες επιφανών ζωγράφων, όπως του Egon Schiele, του Pieter Brueghel του Πρεσβύτερου,
του Edvard Munch ή του Claude Monet, με του οποίου τον πίνακα «Η κίσσα» (1868) συνομιλεί το ποίημα «Η κίσσα-στιγμή».
Η κίσσα-στιγμή
Το ψύχος απλώνεται στο χωριό
βούτυρο στην καμένη φρυγανιά της μέρας.
Παγωμένο μέχρι και το κρώξιμο στο λαρύγγι της κίσσας
που καρδιοχτυπά πάνω στον φράχτη.
Θα πετάξει πριν λιώσει το χιόνι. Όπως
η άνοιξη θα φτάσει πριν φύγει ο χειμώνας
κι εμείς θα γίνουμε σιωπηλοί μάρτυρες μιας υγρής στιγμής
έτοιμης να στάξει στο τοπίο. (σ. 41)
Θέματα που αναδεικνύονται σε αυτή την ενότητα είναι η ζωή, η αντιπολεμική στάση, η αδικία και οι κοινωνικές ανισότητες, η λαχτάρα που γεννιέται από τις επιθυμίες και ξανά ο έρωτας που μπορεί να έχει αγαθά κίνητρα, μπορεί και όχι.
Στην 3η ενότητα με τίτλο «Πτηνά αναρριχητικά» περιλαμβάνονται 13 ποιήματα. Συχνά σε αυτά εκφράζεται η διάθεση του νου να ξεπεράσει τα όρια και να κυνηγήσει κάτι άπιαστο, ακατόρθωτο. Πρόκειται για ποιήματα που μιλούν για την απώλεια, τόσο την δική μας για τους άλλους, όσο και των άλλων για εμάς, ενώ πολλά θέματα συνδέονται, είτε με αναφορές είτε ως αφιερώσεις, με ποιήτριες, με τις οποίες η δική μας ποιήτρια συνομιλεί μέσω των ποιημάτων της, αφού εκείνες δε βρίσκονται πια ανάμεσά μας, όπως η Άννα Αχμάτοβα, η Μαρίνα Τσβετάγιεβα, η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ ή η μεσσήνια ποιήτρια Γιώτα Αργυροπούλου. Χαρακτηριστική η συνομιλία της Φωτεινής Βασιλοπούλου με την Αμερικανίδα ποιήτρια Έμιλυ Ντίκινσον στο παρακάτω ποίημα.
Δαντέλα
Η Έμιλυ αποτίλλει
ένα-ένα τα πούπουλα απ’ το στήθος.
Γεμίζει μαξιλάρι σιωπής
ν’ απιθώσει αφράτα τα όνειρά της.
Μαθαίνει τη χαρά
απ’ την πληγή
στο στέρνο του πουλιού.
Απ’ τη βαθιά ανάσα την αγρύπνια.
Κάθε πρωί
ρίχνει πέντε σταγόνες
δηλητήριο στο γάλα.
Τα γυάλινα τείχη μέσα κι έξω της
όλο και δυναμώνουν.
Μετατρέπει τους μικρούς αναστεναγμούς
σε υαλόμαζα.
Κεντά πολυπρισματικούς ιστούς αράχνης.
Τους φέρνει μπρος στα μάτια.
Ο πολύπλοκος κόσμος γίνεται εύθραυστος.
Εύθρυπτος.
Διάφανος.
Αρκεί ο βόμβος μίας μέλισσας
ν’ αποκαλυφθούν μεμιάς τα μυστικά
της σιωπής. (σσ. 60-61)
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε στην αρχική έκπληξη που μας προκάλεσε ο τίτλος της τρίτης ενότητας «Πτηνά αναρριχητικά» γιατί σχετίζουμε τα φυτά και όχι τα πτηνά με τη λέξη «αναρριχητικά». Εδώ, λοιπόν, καθώς επιχειρείται μία σύνδεση ανάμεσα στις δύο κατηγορίες της φύσης, κατανοούμε κι άλλη μια χρήση της λέξης, τον επιστημονικό όρο «Πτηνά αναρριχητικά», που αποτελούν με τις παραλλαγές και τις μεταλλάξεις τους βασικά στοιχεία της ποιητικής συλλογής με τον παράξενο τίτλο «Χειμερινό Πτηνολόγιο».
Παναγιώτα Κωνσταντοπούλου
