Στο βάθος όλων των κρίσεων, τον υπερπληθυσμό του πλανήτη, τη σπατάλη πρώτων υλών, την τρέλα της αειφόρας ανάπτυξης, την υστερία κι ανηθικότητα των αγορών, την ψευδοθρησκεία του χρήματος και του κέρδους, την αλόγιστη χρήση και εφαρμογή τεχνολογικών εφευρέσεων χωρίς μελέτη των συνεπειών και ένα στέρεο νομικό πλαίσιο κτλ. κτλ. – στο βάθος μας περιμένει η κλιματική αλλαγή. Όχι, δεν είναι αλλαγή, είναι κρίση. Κλιματικές αλλαγές πάντα υπήρχαν, αλλά ήταν σταδιακές· είχαν τον χρόνο τους, τον γεωλογικό, τον πλανητικό. Η τωρινή αλλαγή έγινε μέσα σε 150 χρόνια. Στη σκάλα του πλανητικού χρόνου αυτό είναι ούτε ένα κλάσμα δευτερολέπτου.
Προς το παρόν τσακωνόμαστε για οικόπεδα και αγροτεμάχια, στήνουμε τεράστια οπλοστάσια για μελλοντικές συρράξεις, και σε όλ’ αυτά “βοηθάει” (με αρνητικό πρόσημο) η τεχνολογία, πάντα ουδέτερη δύναμη, και σχεδόν πάντα στην υπηρεσία κάποιου κέρδους, αντί να ασχολείται με την υπερθέρμανση του πλανήτη, που είναι, όπως φαίνεται, μια διαδικασία μη αναστρέψιμη και με άγνωστη έκβαση. Πάντως, καλή δε θα είναι. Μιλάμε για το είδος και το μέγεθος των καταστροφών.
Η απρονοησία αυτή έχει σχεδόν μυθικές διαστάσεις. Εδώ και δεκαετίες φωνάζουν οι επιστήμονες και παρουσιάζουν σενάρια, που ξεπερνούν και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Αν λιώσουν οι πάγοι της Ανταρκτικής η στάθμη των ωκεανών θα ανεβεί, υπολογίζεται, για περίπου 60 m. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα λιμάνια του κόσμου θα είναι άχρηστα και πρέπει να μεταφερθούν προς την ενδοχώρα. Οι Ολλανδοί πρέπει να γίνουν πολύ εφευρετικοί, για να κρατήσουν τα σημερινά εδάφη τους. Η Βενετία θα γίνει ενάλια αρχαιολογία και οι τουρίστες να ξεναγούνται σε βαθυσκάφη με μεγάλα παράθυρα ή θα πάρουν μαθήματα κατάδυσης· πλωτά περίπτερα θα πωλούν φωτογραφίες, σουβενίρ και αναψυκτικά[1]. Ασφαλώς αυτό θα γίνει σταδιακά, αλλά έχει γίνει καμιά μελέτη προς αυτή την κατεύθυνση; Και τι ακριβώς συνέπειες θα έχει αυτό για το παγκόσμιο εμπόριο; Η σαχαροποίηση της Νότιας Ευρώπης θα αυξηθεί και θα προχωρήσει. Η Αττική θα γίνει στέπα, μόνο με χαμηλή βλάστηση· από τα δάση της ήδη το ένα μισό έχει καεί. Οι καλοκαιρινοί μήνες θα γίνουν όλο πιο ζεστοί, οι καύσωνες θα διαρκούν περισσότερο. Καλό είναι να κλείσουμε από τώρα κανένα ωραίο οικόπεδο στην Ανταρκτική (χμ, σε ποιον ανήκει αυτή;) ή και την Γροιλανδία (κάτι ξέρει ο πλανητάρχης) και η Αρκτική θα είναι (επιτέλους!) ελεύθερη για νέες γεωτρήσεις. Οι μεγάλες εταιρείες ετοιμάζονται ήδη και τα “γαλάζια οικόπεδα” μοιράζονται.
Οι ενδείξεις είναι ήδη ορατές, το πώς αυτό θα γίνει, με ποια ταχύτητα, αν θα γίνει παντού με την ίδια ένταση κτλ. αυτά ίσως να μην είναι καν προβλέψιμα. Ο πλανήτης είναι σαν ένας οργανισμός: όλα συνδέονται με όλα· όχι ακριβώς σαν κλειστό σύστημα της χημείας, αλλά πιο περίπλοκα, όπως στον ανθρώπινο οργανισμό. Γιατί οι συσσωρευμένες αλλαγές αναπτύσσουν μια δική τους αυτόνομη δυναμική, η οποία δύσκολα είναι υπολογίσιμη εξαιτίας της περιπλοκότητας των συνδέσεων και της πυκνότητας της δικτύωσης των επιμέρους παραγόντων. Όπως η ιστορία δεν είναι προβλέψιμη, όλο κάπως διαφορετικά έρχεται τελικά (θυμόσαστε το “1984” του Όργουελ; Κάποιες κεντρικές ιδέες συνέλαβε, κι όμως η συνολική εικόνα προκύπτει τώρα διαφορετική, πιο σύνθετη), όπως και οι φυσικές αλλαγές του πλανήτη.
Στο μεταξύ οι σύνοδοι κορυφής για την κλιματική αλλαγή αποβαίνουν στην πράξη αναποτελεσματικές, ο λιγνίτης και τα πετρέλαια καλά κρατούν, ενώ η ανάγκη για όλο περισσότερη ενέργεια αυξάνεται συνεχώς: οι μπαταρίες της ηλεκτροκίνησης αυτοκίνησης απαιτούν σπάνια μέταλλα, το υδρογόνο κίνησης έχει άλλα προβλήματα, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες δεν έχουν λύσει το πρόβλημα της ασφαλούς τοποθέτησης των ραδιενεργών αποβλήτων τους, η σύντηξη του ατομικού πυρήνα αντιμετωπίζει ακόμα δυσεπίλυτα τεχνικά προβλήματα και θα αργήσει ίσως και μερικές δεκαετίες ακόμα, και δε θα λύσει συνολικά το ενεργειακό πρόβλημα, γιατί θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα νέο δίκτυο αποθήκευσης, διάδοσης και μεταφοράς. Μένουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες, παρά τη δυναμική αύξηση τους από ιδιωτικές εταιρείες, μπορούν να καλύψουν μόνο ένα πολύ περιορισμένο τμήμα των ενεργειακών αναγκών του κόσμου.
Ο πιο ενεργοβόρος τομέας είναι βέβαια οι πόλεμοι, παλιό έθιμο του είδους, που είναι πλέον τεχνολογικοί· ένα είδος πολυτελείας, εκεί που βρισκόμαστε, πόλεμοι για παλιές θρησκείες, παλιές αυτοκρατορίες και άλλες χίμαιρες που εμπνέονται από λίγα γεροντικά μυαλά με περιορισμένη εμβέλεια, προς προάσπιση μιας εξουσίας που θα κρατήσει λίγα χρόνια ακόμα.
Οπότε η εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα συνεχιστεί και τις επόμενες δεκαετίες και η προστατευτική ικανότητα της γήινης ατμόσφαιρας για την ακτινοβολία από το διάστημα (ήλιος) θα μειωθεί κι άλλο. Τα σχετικά γραφήματα είναι παραστατικά και οι στατιστικές αμείλικτες. Τα σαραντάρια τα παίζουμε ήδη στα δάχτυλα στο κέντρο των πόλεων, που δεν είναι φτιαγμένες για τέτοιες θερμοκρασίες, πλησιάζουμε και τα πενηντάρια. Τα κλιματιστικά όμως είναι ενεργοβόρα. Και ο ανθρώπινος οργανισμός, για θερμοκρασίες πάνω από τα 37, που είναι η δική του θερμοκρασία, δεν έχει πια μηχανισμούς άμυνας (ιδρώτας) για να αντεπεξέλθει σε τέτοια “κυνικά καύματα”. Δημιουργείται λοιπόν ένας φαύλος κύκλος, καθώς η αυξανόμενη θερμοκρασία χρειάζεται περισσότερη ενέργεια απ’ ό,τι οι παγωμένοι χειμώνες. Και δεν είναι ο μόνος circulus vitiosus.
Υπάρχουν φάσεις του μυθικού ελληνικού καλοκαιριού, που η αίσθηση πως ζούμε πάνω σε ένα τηγάνι που μας τηγανίζει σαν τους γαύρους ή μέσα σε μια χορτόσουπα που κοχλάζει, είναι έκδηλη, ένα βάρος σαν τιμωρία που περιορίζει την κίνηση, δημιουργεί μια θολούρα στο κεφάλι που δεν επιτρέπει μια καθαρή σκέψη, και σε κάνει να νιώθεις κάτι σαν ενοχή, όχι για το προπατορικό αμάρτημα αλλά για το παροντικότατο, για το οποίο φταίμε εμείς (ο “πρώτος” κόσμος), αλλά θα την πληρώσει όλος ο πλανήτης (και κυρίως ο “τρίτος” κόσμος). Ο ορθός λόγος να φωτίσει τους νήπιους νόες.
