Τίποτα συγκρίσιμο με την εμπειρία του θεατή μέσα στην σκηνική παράσταση. Οιαδήποτε αναμετάδοση μέσω της Τεχνολογίας περιορίζει την πολυδιάστατη εμπειρία σε δισδιάστατο αξιοπερίεργο. Μέσα στο θέατρο, την ώρα του θεατρικού γίγνεσθαι, εκτός από τις τρεις διαστάσεις του χώρου και την τέταρτη διάσταση του χρόνου, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο του απρόβλεπτου. Κι αν όχι του θεατρικού σκανδάλου, οπωσδήποτε οι αντιδράσεις θεατών και συντελεστών, ακόμα και η σιωπή τους σημαίνει κάτι. Στην εικονική αναμετάδοση ο χρόνος διαστέλλεται, είναι ελέγξιμος από τον θεατή, επομένως χάνει κάτι από την εκφοβιστική δράση του. Από την εποχή των σπηλαίων μέχρι σήμερα, είτε πρόκειται για τις βραχογραφίες είτε για τις διαδικτυακές εικονογραφίες, η αφήγηση παραμένει κυρίαρχο desideratum, που καλύπτει τα άγχη, τις αγωνίες και τις ανασφάλειες του ανθρωπίνου είδους. Μετάδοση πληροφορίας, μεταλαμπάδευση γνώσης, παιδεία με την γενικότερη έννοια, μόρφωση, διαμεσολαβημένη εμπειρία, διαδραστική μαθησιακή διαδικασία, συνεργατική εξαγωγή συμπερασμάτων και ηθικών διδαγμάτων… Αυτές είναι μόνον μερικές από τις λειτουργίες που καλύπτει το παραστασιακό δραματικό γεγονός. Οι σύγχρονες Νευροεπιστήμες, μετεξέλιξη του κλάδου των Επιστημών του Ανθρώπου, διερευνούν την ατομική και συλλογική μνήμη με γλωσσικά αλλά και άλλα κριτήρια.
Το θέατρο είναι ο χωροχρόνος εκείνος όπου γλωσσικοί και παραγλωσσικοί κώδικες συνδυάζονται έτσι ώστε να δημιουργείται ένα τόσο πολύπλοκο πλαίσιο γεγονότων που δεν γίνεται να αποκωδικοποιηθούν, να αναλυθούν και να κατανοηθούν επί τόπου. Γι’ αυτό χρειάζεται κάποιου είδους «σουβενίρ», όπως η βιντεοσκόπηση, είτε ζωντανά παρουσία θεατών είτε στο «στούντιο», που μπορεί να είναι και ο ίδιος ο χώρος αλλά με αλλαγμένες τις χωροχρονικές συνθήκες, αφού επιτρέπονται ενδεχομένως παύσεις, τομές, σιωπές, επαναλήψεις, πολλαπλές λήψεις κι αλλάζει έτσι η οπτική γωνία. Από τον μεμονωμένο θεατή και τον περιορισμένον (άλλον κάθε φορά και για κάθε έναν) οπτικό του ορίζοντα περνάμε στο «τρικάμερο» ή και πολυκάμερο παράλληλο γεγονός της μαγνητοσκόπησης, που επιδέχεται μοντάζ και ηχητικών ή οπτικών διορθώσεων.
Έτσι αναδημιουργείται ένα άλλο, μεταπαραστασιακό αφήγημα, που θεμελιώνεται πάνω στη «ζωντανή» παράσταση, την υπερβαίνει όμως. Ας θυμηθούμε τις κινηματογραφημένες παραστάσεις κλασικών έργων του εικοστού αιώνα, το θέατρο στο ραδιόφωνο. Φυσικά, απαιτείται μια άλλου είδους «σκηνοθεσία», η ραδιοφωνική ή η κινηματογραφική. Ενδέχεται να περικοπεί ή και να διασκευαστεί το αρχικό «κείμενο». Όμως σε όλες τις περιπτώσεις δεν πρόκειται για ταυτόσημες εμπειρίες.
Απόλαυσα λοιπόν τις διαδικτυακές «Κούκλες» που είχα δει στον πάνω χώρο του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και είχα την ευκαιρία να εξαγάγω ορισμένα συμπεράσματα. Κατ’ αρχήν, στο πρώτο μέρος μπερδευόμουνα με τους ήχους, γιατί δεν ήμουνα μέσα στον τρισδιάστατο «σκηνικό» χώρο, αλλά απέναντι από μια δισδιάστατη οθόνη. Η αρχική σύγχυση μετεξελίχθηκε σε πλεονέκτημα, όταν αργότερα έπεσαν οι ρυθμοί και μπορούσα να απολαμβάνω τα ομιλώντα ή δρώντα πρόσωπα σε «γκρο-πλαν». Μετά κάτι πάλι χάθηκε από την κοινή δράση. Η συνεκδοχή των μεμονωμένων πλάνων αφαιρούσε από την συλλογική εικόνα την απαιτούμενη «σφαιρικότητα». Κι αυτό δεν οφειλόταν – κατά τη γνώμη μου – σε κάποια ατέλεια της τηλεσκηνοθεσίας, αλλά μάλλον στην εξ ορισμού δυσχέρεια να μεταδοθεί το πολύχρωμο και πολύφωνο ακρόαμα-θέαμα σε όλη του την μεγαλοπρέπεια.
Στο τέλος όμως, όταν είδαμε την κινηματογραφημένη Ράνια Οικονομίδου σε πολύ κοντινή λήψη με τη φωνή της να ακούγεται σαν ηχητική ανάμνηση, τότε και μόνον τότε δημιουργήθηκε εκείνη η απαιτούμενη εκφραστική προοπτική όπου το «θέατρο εν θεάτρω» έγινε «μνημονικό ίχνος» μέσα στο μνημονικό ίχνος και τότε όλα πήραν την γνωστή αισθητική τους απόλαυση, από εποχές προγενέστερες της μεταμοντέρνας φασαρίας μας.
Πολύ επιτυχημένη η παράσταση, σαν «reality show χειραφέτησης», όπως αναφέρεται στο Δελτίο Τύπου. Ακόμα πιο ενδιαφέρουσα όμως η «κινηματογραφική» μεταφορά της, που δεν προκαλεί κορεσμό, αλλά σε κινητοποιεί να αναζητήσεις και να δεις το «ζωντανό» θέαμα. Ακριβώς όπως λειτουργούν τα σουβενίρ από ανεξάντλητους τουριστικούς προορισμούς, που δεν σε αφήνουν να τα τοποθετήσεις στα ντουλαπάκια της μνήμης σου, αλλά σε καλούν διαρκώς σε καινούργιες εξερευνήσεις.
Ένα πολυπρόσωπο σκηνικό θέαμα που δεν εξαντλείται στην παραδοσιακή γραμμική αφήγηση (δίκην αστυνομικού μυθιστορήματος) είναι μια τόσο πολύπλοκη διαφορική εξίσωση με πάμπολλες μεταβλητές που δεν έχει μία και μοναδική «λύση», αλλά πολλές κβαντικές εκδοχές κάθε φορά. Αυτή η παραλληλία της λεγομένης «υπερβολικής γεωμετρίας» προσεγγίζει τα μάλα τη σύγχρονη θεατρική πρακτική στα χρόνια της μετανεωτερικότητας και προσδίδει άλλο βάθος στη γνωσιακή μας δυνατότητα.
Από αυτή την άποψη, το διεσταλμένο ιψενικό «Κουκλόσπιτο» και οι ανόμοιες επαναστατημένες «Νόρες» δημιουργούν μία απειρία κατόπτρων (όχι αναγκαστικά παράλληλων) που αντανακλούν είδωλα ειδώλων και μιμήσεις μιμήσεων. Ο άνθρωπος παύει να είναι «όναρ σκιάς» και γίνεται ταυτόχρονα ονειρευτής και συνειδητό (ή ασυνείδητο) ονείρεμα.
Στις «Κούκλες» ο Ευριπίδης συναντάει τον Ίψεν και η Μήδεια την Νόρα Χέλμερ.
Αξιέπαινοι όλοι οι συντελεστές:
Δραματουργία-σκηνοθεσία: Νικόλας Ανδρουλάκης.
Παίζουν: Άννα-Μαρία Βέλλη, Ναταλία Δήμου, Εύη Δόβελου, Άλκηστις Ζιρώ, Ειρήνη Καζαριάν, Αγγελική-Ζωή Καραγκούνη, Έλενα Μεγγρέλη, Έμιλυ Νικόλα, Ζαϊρα Νικολακοπούλου, Αναστασία Παντούση, Χριστίνα-Άρτεμις Παπατριανταφύλλου, Δώρα Σαμψώνα,Βίνα Σέργη, Αγγέλικα Σταυροπούλου, Αντιγόνη Σταυροπούλου, Ιώβη Φραγκάτου και η Ράνια Οικονομίδου.
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Μιχάλης Δημητρίου.
Μοντάζ: Σταύρος Συμεωνίδης.
Κοστούμια: Ελένη Καββάδα.
Σκηνικά: Δημήτρης Κωνσταντάρας.
Επιστημονική συνεργάτης: Αναστασία Τοπαλτζίκη.
Βοηθοί σκηνοθέτη: Γιάννης Αξιώτης, Νάσος Τόλιας.
Ελεύθερα και δωρεάν στο Vimeo από τις 15 ως τις 30 Μαΐου
Τρία χρόνια συνδυασμένου κόπου τόσων σημαντικών επαγγελματιών. Πέρα από την όποια αισθητική απόλαυση, ακόμα κι αν την δείτε ως πείραμα, ως δείγμα ίσως, η διαδικτυακή αυτή ελεύθερη προβολή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρωτόγνωρη κινηματογραφική εμπειρία. Αναζητείστε όμως την παράσταση.
Ο Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας είναι Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ και ποιητής
www.konstantinosbouras.gr
135
