You are currently viewing Γεωργία Παπαδάκη, Μητρική γλώσσα: Σαρδόνιο γέλιο

Γεωργία Παπαδάκη, Μητρική γλώσσα: Σαρδόνιο γέλιο

 

Η έκφραση αυτή που φανερώνει χλευασμό, χαιρεκακία, αλλά και πίκρα από οργή και τάση εκδίκησης προέρχεται από ανάλογες φράσεις του αρχαίου ελληνικού λόγου· σαρδάνιον γελῶ ή ἀνακαγχάζω1 διαβάζουμε σε αρχαία κείμενα

και σαρδάνιον μείδησε, είναι η φράση που συναντούμε ήδη στην Ὀδύσσεια.

Ο τύπος «σαρδόνιος» είναι νεοελληνικός μεταπλασμός του επιθέτου σαρδάνιος, η ετυμολογία του οποίου είναι αβέβαιη. Η συνήθης εξήγηση ήταν ότι προέρχεται από το όνομα ενός φυτού (πιθανώς σαρδάνη) που ενδημούσε στη Σαρδώ, τη Σαρδηνία των αρχαίων Ελλήνων, και το οποίο προκαλούσε θανάσιμο σπασμό, διαστέλλοντας το πρόσωπο εκείνου που το έτρωγε σε σπασμωδικό γέλιο.2 Τη σχετική μαρτυρία, την οποία και παραθέτουμε παρακάτω, μας τη δίνει ο περιηγητής του 2ου αι. μ. Χ. Παυσανίας στα Φωκικά του.

Για τον Παυσανία δεν έχουμε καμία πληροφορία. Ωστόσο το γεγονός ότι γνωρίζει πολύ καλά τη Μικρά Ασία κάνει πιθανή την καταγωγή του από εκεί, ίσως από τη Λυδία, και θα ήταν εξελληνισμένος ανατολίτης. Επειδή υπήρχαν και άλλοι σύγχρονοί του άνθρωποι των γραμμάτων με το ίδιο όνομα, κατά καιρούς έγιναν μη πειστικές προσπάθειες να ταυτιστεί πότε με τον έναν και πότε με τον άλλον. Ο Παυσανίας ταξίδεψε πολύ και επισκέφτηκε πολλούς τόπους, όπως ο ίδιος αναφέρει, την Αίγυπτο, τη Συρία και Παλαιστίνη, τη Ρώμη και άλλα μέρη της Ιταλίας και περιηγήθηκε και την Ελλάδα. Καρπός των περιοδειών του είναι το σωζόμενο έργο του με τον τίτλο Ἑλλάδος περιήγησις, το οποίο διαιρείται σε 10 βιβλία.

Πρόκειται για ένα θεμελιώδους σημασίας αρχαιογνωστικό σύγγραμμα, καθώς αποτελεί πηγή πολυάριθμων και ποικίλων γνώσεων για την τοπογραφία, την τέχνη του αρχαίου ελληνικού κόσμου, την ιστορία, τη μυθολογία. Το έργο αυτό καθίσταται πολύτιμο και λόγω της αξιοπιστίας του συγγραφέα του, όπως μαρτυρούν οι αρχαιολογικές μέσω των ανασκαφών ανακαλύψεις.

Επιστρέφουμε στα Φωκικά και στο σημείο που ο περιηγητής κάνει λόγο για  το νησί της Σαρδούς και, μεταξύ των άλλων, γράφει:

πλὴν δὲ ἢ βοτάνης μιᾶς καθαρεύει καὶ ἀπὸ φαρμάκων ἡ

             νῆσος ὅσα ἐργάζεται θάνατον· ἡ πόα δὲ ἡ ὀλέθριος σελίνῳ

             μέν ἐστιν ἐμφερής, τοῖς φαγοῦσι δὲ γελῶσιν ἐπιγίνεσθαι

            τὴν τελευτὴν λέγουσιν. ἐπὶ τούτῳ δὲ Ὅμηρός τε καὶ οἱ

            ἔπειτα ἄνθρωποι τὸν ἐπὶ οὐδενὶ ὑγιεῖ Σαρδάνιον γέλωτα

            ὀνομάζουσι.

 

                                     Σε μετάφραση

 

Το νησί είναι καθαρό και από δηλητηριώδη βότανα

που προκαλούν θάνατο, εκτός από ένα χόρτο· αυτό το φαρμακερό φυτό

μοιάζει με σέλινο, και λένε πως αυτοί που το τρώνε

οδηγούνται γελώντας στο θάνατο. Γι’ αυτό και ο ΄Ομηρος

και οι μεταγενέστεροι ονομάζουν το γέλιο

που τίποτε καλό δεν κρύβει «Σαρδόνιο γέλιο».

 

1) Καγχάζωκαχάζω ( παλαιότερος τύπος): αρχαίο ρήμα, σχηματισμένο από τον αναδιπλασιασμό του επαναλαμβανόμενου φθόγγου χα-χα-χα του γέλιου.

2) Σύμφωνα με μία άλλη υπόθεση παράγεται από το ρήμα σαίρω, που σημαίνει «δείχνω τα δόντια, γελώ με διεσταλμένα χείλια».

 

Γεωργία Παπαδάκη

H Γεωργία Παπαδάκη γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου υπηρέτησε για δέκα χρόνια ως Βοηθός στον Τομέα Αρχαιολογίας και, παράλληλα, έλαβε μέρος σε διάφορες ανασκαφές. Τα τελευταία χρόνια μελετάει αρχαίους συγγραφείς και μεταφράζει αγαπημένα της κείμενα της ελληνικής γραμματείας. Από το Α΄Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας έχει παρουσιάσει παλαιότερα μια σειρά σχετικών εκπομπών με τον τίτλο « Είτε βραδιάζει είτε φέγγει, μένει λευκό το γιασεμί». ΄Εχουν εκδοθεί εξι βιβλία της: "Aνθολογία αρχαίας ελληνικής ερωτικής ποίησης", "Ο δικός μας Αριστοφάνης",  "Μούσας άγγιγμα", " Αισχύλος. Ο ποιητής του μεγαλοπρεπούς και του τιτανικού", "Σοφοκλής. Η «μέλισσα» του αρχαίου ποιητικού λόγου", "Η γυναίκα και ο γυναικείος λόγος στο έργο του Ευριπίδη".

Αφήστε μια απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.