Μετά την αναφορά σε ποιητικές ανθολογίες μαθηματικής ποίησης στην προηγούμενη ανάρτηση, στρέφομαι τώρα σε μια μικρή επιλογή μεμονωμένων ποιητών, που όλοι τους χρησιμοποίησαν μαθηματικά στοιχεία και εικόνες και η επιρροή τους είναι αναμφισβήτητη. Αυτοί οι ποιητές και οι κριτικοί τους θέτουν ζητήματα μαθηματικής λογοτεχνικής δομής, έμφυτης μαθηματικής ποιότητας στη γλώσσα, λεκτικού φορμαλισμού, θεωρούν τα Μαθηματικά ως ντετερμινιστική αρχή τάξης για το σύμπαν και δημιουργούν την αίσθηση μιας αισθητικής που είναι μαθηματική. Στο κείμενο αυτό παρουσιάζω με συντομία τις Emily Dickinson και Gertrude Stein.
Έγραψε περίπου την ίδια εποχή με τον Mallarmé και τους Ευρωπαίους Συμβολιστές, αλλά σε ένα εντελώς διαφορετικό πολιτιστικό περιβάλλον, ήταν η Αμερικανίδα ποιήτρια και συγγραφέας Emily Dickinson (1830-1886), η οποία χρησιμοποίησε μερικές εκτενείς μαθηματικές εικόνες στα ποιήματά της. Το 2006 η Seo–Young Jennie Chu υποστήριξε ότι η Dickinson είχε αρκετά ανεπτυγμένη γνώση των Μαθηματικών, όπως άλλωστε και η ίδια, και διαπίστωσε ότι περίπου διακόσια από τα ποιήματα της Dickinson περιλαμβάνουν συγκεκριμένες μαθηματικές ιδέες.
Αναλύοντας την ακαδημαϊκή κριτική για την Dickinson, η Chu σημειώνει ότι ενώ υπάρχει μια γενική αποδοχή ότι τα Μαθηματικά είναι χαρακτηριστικό της ποίησης της Dickinson, η σημασία τους δεν εξετάζεται πάντα τόσο καλά. Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι μπορούν να διαβαστούν πάρα πολλά στις μαθηματικές αναφορές στην ποίησή της και ότι είναι, στην καλύτερη περίπτωση, υποδηλωτικές και ιμπρεσιονιστικές. Η Chu διαπιστώνει ότι οι αναφορές είναι αντίθετα πολύ ακριβείς: συζητά τη χρήση των εικόνων περιφερειών από την Dickinson για να αναπαραστήσει τόσο το άπειρο όσο και το όριο, την αναλογία τους με τις διαμέτρους (το π), τις κλίσεις των πολικών γωνιών σε έναν ορίζοντα και τις ασύμπτωτες, σε πολλά ποιήματα, υποδηλώνοντας την προσπάθεια προς ένα απρόσιτο ιδανικό. Για την Chu αυτές είναι πράγματι ακριβείς μαθηματικές έννοιες που εμπλουτίζουν την ποιητική εικόνα. Να σημειώσουμε, με απλά λόγια, ότι οι πολικές γωνίες είναι ένας τρόπος σχεδίασης σημείων σε μια απλή εναλλακτική της μεθόδου του Καρτεσιανού πλέγματος. Επίσης, μια ασύμπτωτη είναι μια ευθεία γραμμή την οποία μια καμπύλη πλησιάζει όλο και περισσότερο, αλλά ποτέ δεν φτάνει εντελώς.
Ένας μικρότερος αριθμός κριτικών αγγίζει την ικανότητα της ποιητικής γλώσσας ως μέσου έκφρασης ή αναπαράστασης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην εικόνα μιας ασύμπτωτης που υποδηλώνει, αλλά δεν φτάνει ποτέ, ένα όριο. Η Chu διαπιστώνει ότι στο σύνολό της, η ποίηση της Dickinson είναι «μια αντανάκλαση του άρρητου» και η μαθηματική γλώσσα μπορεί να βοηθήσει στην επισημοποίηση και έκφραση ορισμένων από αυτές τις άπιαστες έννοιες. Ένας άλλος μελετητής της Dickinson, ο James Guthrie, διαφωνεί, υποστηρίζοντας ότι η Dickinson βρήκε τα Μαθηματικά «απελπιστικά ανεπαρκή στο έργο της περιγραφής της συμβολικής λειτουργίας που φανταζόταν ότι εκπλήρωνε ως ποιήτρια», μια άποψη την οποία η Chu αμφισβητεί. Η Chu καταλήγει: Μέσα από την αφηρημένη γλώσσα και τις ασώματες εικόνες των Μαθηματικών, η ποίηση της Dickinson μας μιλά πέρα από τον κόσμο του χωρο-χρόνου.
Το αν τα Μαθηματικά είναι στην πραγματικότητα τόσο ασώματα και εκτός χρόνου είναι θέμα συζήτησης, αλλά ανεξάρτητα από αυτό το γεγονός, το έργο της Chu υποδηλώνει ότι για πολλούς ποιητές τα Μαθηματικά προσφέρουν μια τυπική γλώσσα ικανή να αντιπροσωπεύει αφηρημένες και καθολικές ιδέες και αρχές, με τρόπο που η συνηθισμένη γλώσσα δεν μπορεί, και η εργασία της είναι μια συναρπαστική έκθεση του εκτεταμένου πεδίου ερμηνείας που προσφέρει η μαθηματική απεικόνιση και γενικά τα μαθηματικά καλολογικά στοιχεία.
Προχωρώντας στον εικοστό αιώνα, η Αμερικανίδα μοντερνίστρια μυθιστοριογράφος και ποιήτρια Gertrude Stein (1874-1946), με έδρα το Παρίσι, ισχυρίστηκε ότι η ποίησή της είχε μια «μαθηματική αισθητική», μια δήλωση με την οποία συμφωνεί η ακαδημαϊκός λογοτεχνικών σπουδών Ann K. Hoff. Εκτός από τις άμεσες μαθηματικές αναφορές στην ποίησή της, τα χαρακτηριστικά αυτής της αισθητικής είναι, σύμφωνα με την Hoff, το λογικό, ακριβές ύφος της Stein, στο οποίο χρησιμοποίησε την επανάληψη, τη σειρά, την εστίαση στον τύπο και το μοτίβο, την αφαίρεση του συγκεκριμένου και της αίσθησης του χρόνου, συνδυάζοντας το παρελθόν και το παρόν.
Επιπλέον, η Hoff παρατηρεί τον θαυμασμό της Stein για τον Whitehead, ιδίως τη συνεργασία του με τον Russell στην αρχική έκδοση του 1910 του Principia Mathematica, με σκοπό να χρησιμοποιήσει έναν «συμβολισμό διαφορετικό από αυτόν των λέξεων», ο οποίος θα έφτανε σε μια αφαίρεση πέρα από την ικανότητα της τρέχουσας γλώσσας. Ο Whitehead και ο Russell χώρισαν μετά την πρώτη έκδοση του Principia Mathematica και ο Whitehead συνέχισε να διατυπώνει μερικές αρκετά αμφιλεγόμενες εναλλακτικές θεωρίες των Μαθηματικών και της μαθηματικής φιλοσοφίας. Επινόησε, για παράδειγμα, μια εναλλακτική Θεωρία της Σχετικότητας. Η Stein υποστήριξε ότι η ποίηση πέτυχε επίσης αυτούς τους σκοπούς, μέσω της αφαίρεσης και –στην περίπτωσή της– της ακρίβειας. Αυτές οι απόψεις για τα Μαθηματικά φυσικά μπορούν να αμφισβητηθούν. Επίσης αμφισβητείται αν η ποίηση της Stein φέρει πραγματικά αυτά τα χαρακτηριστικά με οποιονδήποτε τρόπο πιο έντονα από τις περισσότερες άλλες ποιήσεις. Η Hoff αναγνωρίζει τον τελευταίο ισχυρισμό, αλλά η ίδια φαίνεται λίγο πολύ να συμφωνεί με την αξιολόγηση της ίδιας της Stein.
Σε διάλεξή της το 1935, «Poetry and Grammar», η Stein υποστήριξε ότι η ποίηση θα μπορούσε να διαφοροποιηθεί από την πεζογραφία, καθώς η πεζογραφία τείνει περισσότερο προς τα ρήματα και η ποίηση προς τα ουσιαστικά. Αυτό είναι ενδιαφέρον, καθώς τα ίδια τα ουσιαστικά είναι αναμφισβήτητα το πιο σημαντικό στη μαθηματική ποίηση, σε σύγκριση με, ας πούμε, τα πιο λυρικά έργα. Αλλά την ίδια στιγμή, μαθηματικοί-ποιητές και Συμβολιστές έχουν δώσει έμφαση στις σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων και οι σχέσεις μπορούν να προτείνουν ρήματα κατά προτίμηση σε υποκείμενα και αντικείμενα που είναι ουσιαστικά. Η Hoff στο έργο της “The Stein Differential” δεν εξηγεί τη χρήση του όρου ‘διαφορικό’, αλλά φαίνεται να αναφέρεται στην έννοια αυτής της διάκρισης μεταξύ πεζογραφίας και ποίησης, και όχι σε κάποια συγκεκριμένη μαθηματική χρήση, αν και η Hoff μπορεί επίσης να είχε σκοπό να αυξήσει το μαθηματικό νόημα στον νου του αναγνώστη.
Κλείνουμε αυτό το κείμενο με το γνωστό ποίημα της Emily Dickinson CXXVI (THE BRAIN)
THE BRAIN is wider than the sky,
For, put them side by side,
The one the other will include
With ease, and you beside.
The brain is deeper than the sea,
For, hold them, blue to blue,
The one the other will absorb,
As sponges, buckets do.
The brain is just the weight of God,
For, lift them, pound for pound,
And they will differ, if they do,
As syllable from sound.
Πηγές Πληροφορίας
Kempthorne, Loveday Jane Anastasia. Relations between Modern Mathematics and Poetry: Czesław Miłosz; Zbigniew Herbert; Ion Barbu/ Dan Barbilian. PhD thesis, Victoria University of Wellington, 2015.
Chu, Seo-Young Jennie. “Dickinson and Mathematics”. The Emily Dickinson Journal 15 (2006): 35–54.
Hoff, Ann K. “The Stein Differential: Gertrude Stein’s Mathematical Aesthetic.” Mosaic : A Journal for the Interdisciplinary Study of Literature 43 (2010): 1–17.
Σημείωση
Ειδικά για την Emily Dickinson μπορεί να δει κάποιος την ανάρτηση:
Η Emily Dickinson και ο Όρος ‘Περιφέρεια’, 26 Απριλίου 2020.
