Δεν πρέπει να θεοποιούμε ή να ηρωοποιούμε τους ποιητές, όσο κι αν τους θαυμάζουμε και όσο μεγάλοι δημιουργοί κι αν είναι. Άνθρωποι είναι κι αυτοί και πέφτουν συχνά σε λάθη κοινής λογικής, όπως τόσοι και τόσοι άνθρωποι. Ο Ρίτσος, για παράδειγμα, θαύμαζε τον Στάλιν, ο Πάουντ τον φασισμό του Μουσολίνι και ο μεγάλος Ιρλανδός ποιητής, ο Γέιτς, έγραψε τον ύμνο των φασιστών της χώρας του. Αφορμή γι’ αυτές τις σκέψεις μού έδωσε το κείμενο του Χρήστου Αντωνίου που δημοσιεύτηκε στο ΠΕΡΙ ΟΥ με τίτλο Σεφέρης και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (Α΄ μέρος ). Εκεί μεταξύ άλλων ο εκλεκτός συνεργάτης του περιοδικού λέει: « Και παρά το γεγονός ότι είναι ανώτερος υπάλληλος στο Υπουργείο Εξωτερικών η στάση του απέναντι στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου εμφανίζεται μέσα στο προσωπικό του Ημερολόγιο τελείως αρνητική, ιδίως αναφορικά με τους στυλοβάτες του καθεστώτος γερμανόφιλους διπλωμάτες της εποχής: Αλέξη Κύρου, Λέοντα Μελά και Βασίλη Παπαδάκη. Για τον ίδιο τον Μεταξά δεν υπάρχουν πληροφορίες μέσα στο Ημερολόγιο παρά μόνο, όταν πέθανε, ένα σχόλιο: « Πέθανε ο Μεταξάς και μας άφησε την κοπριά του».
Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι ο Σεφέρης είναι ένας από τους κορυφαίους ποιητές μας. Όμως όσο κι αν ψάχνουμε στα προσωπικά του ημερολόγια και στο συρτάρι του γραφείου του, εκεί δηλαδή που δεν φτάνει ούτε ο ήλιος ούτε και το φως της δημοσιότητας, η αλήθεια, θέλουμε δε θέλουμε, είναι μία: δεν ήταν ο τύπος του επαναστάτη ποιητή. Πάντα στη σκέψη του την πρώτη θέση την είχε η δουλειά του και η οικογενειακή του γαλήνη, όταν η χώρα ήταν σε κίνδυνο ή κάτω από δικτατορικό καθεστώς. Μπορεί να μην ήταν γερμανόφιλος και οπαδός του μεταξικού καθεστώτος όπως οι συνάδελφοί του Κύρου, Μελάς και Παπαδάκης, δεν έπαυε όμως ως ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Εξωτερικών να είναι για τον λαό ένας από αυτούς που εκφράζουν αυτό το καθεστώς. Ήξερε καλά πως αν άνοιγε το στόμα του και εκδήλωνε την αντίθεσή του προς το καθεστώς, θα έχανε τη δουλειά του, αν όχι και την ελευθερία του. Η σύνεση του συντηρητικού δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Και λέγοντας αυτά δεν ξεχνώ ότι στη δικτατορία των συνταγματαρχών πήρε την απόφαση, έστω και κάπως αργά, να μιλήσει. Πίσω από αυτή την απόφαση, όμως, κρύβεται ένας αριστερός, ο Τσίρκας, ο οποίος τον έπεισε ότι ως κορυφαίος ποιητής της χώρας έπρεπε κάποτε να σπάσει τη σιωπή του και να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Έξυπνος άνθρωπος και διορατικός καθώς ήταν, γρήγορα κατάλαβε πως το Νόμπελ και η προχωρημένη του ηλικία τον καθιστούσαν ιερό και απαραβίαστο, ενώ οι συνταγματάρχες από τη δική τους πλευρά έβλεπαν ότι πιο επικίνδυνος ήταν αν τον αγγίζαν, παρά αν τον άφηναν να πεθάνει σπίτι του. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τα 18 Κείμενα, που εκδόθηκαν από αριστερό εκδοτικό οίκο. Και σ’αυτή την περίπτωση κρύβεται πάλι ο Τσίρκας, που εκτιμούσε και θαύμαζε ως ποιητή τον Σεφέρη. Δεν του έφτανε που ήταν ο κορυφαίος εν ζωή ποιητής, ήθελε να τον κάνει, καλά και σώνει, ήρωα της αντίστασης. Και είναι αλήθεια ότι ήρωα δεν τον έκανε, έκλεισε όμως τα στόματα εκείνων που ήταν έτοιμοι, για τη σιωπή του, να του κρεμάσουν την ετικέτα του χουντικού.
Δεν θέλω με όλα αυτά να μειώσω τον ποιητή. Τη μεγαλοσύνη του, άλλωστε, δεν την οφείλει σε ηρωισμούς, αλλά στη μεγαλόπνοη ποίηση που μας άφησε. Όπως είπα και πιο πάνω, δεν ήταν ο τύπος του επαναστάτη ποιητή. Ας μην του ζητάμε, λοιπόν, πράγματα που ήταν έξω από τη φύση του και έξω από τη ρεπούμπλικα, που φορούσε σε όλη του τη ζωή και σκέπαζε τις επαναστατικές ιδέες που είχε στο κεφάλι του. Με το κείμενο αυτό, όμως, θέλω να δώσω μια απάντηση σ’ ένα πικρό του σχόλιο για έναν άνθρωπο, που, αν και αδίκησε τη χώρα του δυναστεύοντάς τη, την έκανε πιο μεγάλη. Τόσο καιρό που εκείνος ζούσε ο ποιητής δεν μίλαγε… Φοβόταν το βλέμμα του μη φτάσει μες στο συρτάρι του και στα χαρτιά του… Μόλις όμως πέθανε, ξύπνησε μέσα του ο αντιστασιακός Σεφέρης και έριξε, σαν άλλος Δίας, τον κεραυνό του: « Πέθανε ο Μεταξάς και μας άφησε την κοπριά του». Βιάστηκες, ποιητή, και έπεσες έξω… Δεν είναι ‘’κοπριά’’ τα Δωδεκάνησα!
