Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος: Ντον Ντελίλο, προφήτης της ψυχροπολεμικής παράνοιας

«Ο καλλιτέχνης αφομοιώνεται, ο τρελός στον δρόμο αφομοιώνεται, γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας κι ενσωματώνεται. Δώσ’ του ένα δολάριο, βάλε τον σε μια διαφήμιση στην τηλεόραση. Μόνο ο τρομοκράτης μένει απέξω. Ο πολιτισμός δεν έχει βρει τον τρόπο να τον αφομοιώσει».

«Ο “Λευκός θόρυβος” σήμερα θα μπορούσε να ονομαστεί “Όλα είναι θόρυβος”, προφορικός, γραπτός, ψηφιοποιημένος και ό,τι έπεται».

Ντον Ντελίλο

Δύο άντρες της Μυστικής Υπηρεσίας… ο Κυβερνήτης η σύζυγός του, το ζεύγος Κένεντι πίσω.Ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο που κινηματογραφήθηκε καρέ καρέ για να περάσει στην ιστορική περιδίνηση και τα παρεπόμενά της.

Ακολουθούσε ο ετερόκλητος συρμός –παρέλαση αυτών που συνήθως δεν παρελαύνουν αλλά ζητωκραυγάζουν. Στέισον βάγκον, μεγάλα σεντάν, συνοδευτικά της Μυστικής Υπηρεσίας, αυτοκίνητα επικοινωνίας, λεωφορεία, μοτοσυκλέτες, εφεδρικές Chevy, βουλευτές, σύμβουλοι, σύζυγοι, άνθρωποι με Nikon, κάμερες ειδησεογραφικών πρακτορείων, ραδιοτηλέφωνα, αυτόματα τουφέκια, καραμπίνες, περίστροφα και ο κωδικός για την εκτόξευση πυρηνικού πλήγματος.

Όλο αυτό το πανηγυρικό κλίμα κάτι μεταξύ ασφάλειας και επικινδυνότητας, ένα απίστευτο συνονθύλευμα για να δει και να θαυμάσει ο κόσμος τον λαοφίλητο ή ανεπιθύμητο ηγέτη που επισκεπτόταν την πόλη τους και είχε εκστρατεύσει ενάντια στον κομμουνιστικό κίνδυνο, το Βιετνάμ, την Σοβιετική Ένωση και κυρίως τον Κάστρο, ανεπιθύμητο ηγέτη που βρισκόταν στο μαλακό υπογάστριο της γιγάντιας χώρας των ΗΠΑ.

Γιορτινή ατμόσφαιρα, αυθόρμητος ενθουσιασμός από ένα εκστασιασμένο πλήθος που ζητωκραύγαζε.

Το μυθιστόρημα κι ο ήρωάς του στο ζώδιο του Ζυγού που αντί να κλείνει προς τη σύνεση βουτάει αργά αλλά σταθερά στην αστάθεια, στα αδιέξοδα της ιστορίας, εκτινάσσεται έξω από την περιδίνησή της.

Ήρωάς του ο Λι Χάρβεϋ Όσβαλντ, πράκτορας, αρχισυνομώτης, τρομοκράτης, δολοφόνος, τον οποίο το σύστημα προσπαθεί να τον ενσωματώσει χρησιμοποιώντας τον, χειραγωγώντας τον αλλά αυτός με κάποιο τρόπο διαφεύγει.

Η χώρα έχοντας βγει από την κρίση του Κόλπου των Χοίρων είναι βαθιά διαιρεμένη ενώ ο επισκέπτης ηγέτης προσπαθεί να συνδιαλαγεί με τα διεστώτα άκρα. Μια ακροδεξιά φυλλάδα έβαλε μαύρο πλαίσιο στο κύριο άρθρο σαν να επρόκειτο να αναγγείλει τον θάνατο, την κατάρρευση, τη δολοφονία του Κένεντι λίγο πριν συμβεί στ’ αλήθεια, βυθίζοντας τη χώρα σε νέα μεγάλη κρίση.

Πλήθος καταιγιστικό σε έξαψη. Στο περιθώριο το μουγκρητό των μοτοσυκλετών κι ενώ τα σώματα πιέζονταν από τον συνωστισμό καταλάβαιναν γιατί ήταν εκεί και ποιος ήταν ο σκοπός τους. Να αρθρώσουν μια μυριόστομη κραυγή ενάντια στο φόβο, την καχυποψία και την επιφυλακτικότητα. Να προλάβουν το κακό.

Το γεγονός έχει συμβεί. Ο συγγραφέας το έχει ζήσει, το έχει μελετήσει σε εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες, ωστόσο επιμένει να σέρνει το χορό του πλήθους που ξεφάντωσε με τις λέξεις που διαθέτει με παρατακτικές φράσεις, μακρόσυρτες προτάσεις με ετερόκλητα εν τέλει υλικά που του προσφέρει το γεγονός και η αναπαράστασή του.

Πλησμονή της περιγραφής, γενναιοδωρία της λέξης.

Για τον συγγραφέα το γεγονός της εν πολλοίς ανεξιχνίαστης δολοφονίας Κένεντι είναι η μεγάλη «αμερικανική τραγωδία».

«Παίζει τεράστιο ρόλο η οπτική δύναμη των λέξεων. Ο τρόπος που τοποθετούνται τα φωνήεντα και τα σύμφωνα σε μια λέξη, ο τρόπος που επαναλαμβάνονται, αποκαλύπτει τη δική τους ομορφιά, είναι ένα εικαστικό δρώμενο αν το καλοσκεφτείς».

«Δεν ξέρω αν μπορεί να ξεφύγει κανείς από τις λέξεις. Και η αλήθεια είναι ότι τις ψάχνω από κάθε άποψη, για μένα έχουν μια γλυπτική ικανότητα που εκδηλώνεται μέσα από την εικόνα και τους ήχους. Παίζει τεράστιο ρόλο η οπτική δύναμη των λέξεων, γι’ αυτό πάντα λέω ότι είμαι οπτικός συγγραφέας που ακολουθεί τον οπτικό ρυθμό».

Ο Ντον Ντελίλο, ξέρει πως πίσω από τους αποσπασμένους κόσμους και τα φρενήρη σύμπαντα κρύβεται μια αδηφάγος ανθρώπινη ματιά που θέλει να «ικανοποιεί κάθε παιδική περιέργεια, κάθε βουβή επιθυμία, το όποιο στοιχείο ενυπάρχει μέσα του από τον επιστήμονα, τον ποιητή, τον πρωτόγονο μάντη, τον παρατηρητή πυρκαγιών».

Γι αυτό δίνει τροφή με το Ζυγό [1988] για το μεγάλο έπος της δολοφονίας του JFK το 1963 στο Ντάλας του Τέξας επιστρατεύοντας συνομωσιολογικά χαρακτηριστικά ανακατεύοντας πραγματικά και φανταστικά δεδομένα μιας ανεξιχνίαστης δολοφονίας. Το ίδιο κάνει με την 11/9 και με άλλα ιστορικά γεγονότα, συμβάντα και πρόσωπα δημιουργώντας την προσωπική του συγγραφική μυθολογία.

Ανάμεσα σε άλλα μερικά από τα μυθιστορήματά του:

Λευκός Θόρυβος (1985)

Libra (1988)

Μάο II (1991)

Υπόγειος Κόσμος (1997)

Κοσμόπολις (2003)

Άνθρωπος σε Πτώση (2007)

Σημείο Ωμέγα (2010).

Ο Ντελίλο γεννιέται το 1936 στο Μπρονξ της Ν. Υόρκης μεγαλώνει σε μια ιταλοαμερικανική γειτονιά. Η παιδική του ηλικία χαρούμενη κι ανέμελη. Η καθολική του ανατροφή θα τον φέρει σε επαφή με τις τέχνες.

Πιάνει δουλειά σαν παρκαδόρος το καλοκαίρι του 1954 και στον άπλετο ελεύθερο χρόνο του διαβάζει Χέμινγουέη, το Καθώς Ψυχορραγώ και το Φως στον Αύγουστο του Φώκνερ, το Πορτραίτο του Καλλιτέχνη του Τζόυς. «Κάθε λέξη έχει τη δική της ζωή», λέει για το τελευταίο που τον συνεπαίρνει.

Ενώ τελειώνει το Πανεπιστήμιο βλέπει εκθέσεις ζωγραφικής, βλέπει σινεμά. Ξεχωρίζει τον Φελίνι και τον Γκοντάρ. Επηρεάζεται από τη τζαζ και τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό.

Φτάνοντας στα 1973 γράφει με έμπνευση και αμείωτους ρυθμούς.

Μετά από ένα ταξίδι στην Αθήνα το 1982 εκδίδει τα Ονόματα ένα μυθιστόρημα αστραφτερής πρόζας που ομολογεί πως οφειλόταν στην αθηναϊκή ατμόσφαιρα.

Το 1987 ανεβαίνει ένα θεατρικό έργο του με λοβοτομημένους διαλόγους στα πρότυπα των έργων του Μπέκετ.

Με τον Ζυγό καταφέρνει να ξεπεράσει ακόμη και τον νάρκισσο εγωιστή Τζέημς Ελρόυ με το Αμερικάνικο ταμπλόιντ που είναι γραμμένο για το ίδιο θέμα.

Με το ΜάοII [1991] προλέγει αυτά που θα γίνουν με τους Ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα μια δεκαετία αργότερα.

το magnum opus Υπόγειος Κόσμος.

Το πιο ανθρώπινο από όλα τα μυθιστορήματά του. Μια τοιχογραφία της σύγχρονης Αμερικής, ένα πολυεπίπεδο φρέσκο που συνοψίζεται εντέλει στη ζωή μιας αμερικάνικης οικογένειας και στον αντιπροσωπευτικό τρόπο ζωής της.

Το Άνθρωπος σε πτώση [2007] αναφέρεται στην 11/9.

Ένα από τα πιο πρωτότυπα έργα του είναι η πιο πρόσφατη νουβέλα επιστημονικής φαντασίας η Σιωπή [2020].

«Τα σύνορα μοιάζουν σήμερα ορθωμένα όσο ποτέ, εκεί ακριβώς που είχαμε την αίσθηση ότι είχαν πέσει για πάντα. Μάλιστα, ορθώνονται όχι για τους εχθρούς αλλά για ανθρώπους πεινασμένους, απελπισμένους και άυπνους για μέρες. Όταν αυτό συμβαίνει στον 21ο αιώνα, εύλογα τίθεται το ερώτημα «γιατί ακριβώς τώρα»; Μάλλον επειδή υπάρχει μια τάση προς τη βία που επιδρά μαζικά στα πλήθη και σε διαφορετικές ομάδες ανθρώπων. Είναι ένα είδος βίας που διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο. Πρόκειται για ένα μαζικό, αν και πολύ πιο εσωτερικευμένο είδος βίας, ασφαλώς βέβαια και πιο εξωτερικευμένο όταν εκτοξεύονται τόσες ρουκέτες», λέει ο Ντελίλο σε συνέντευξή του στην Τίνα Μανδηλαρά στη Lifo.

Πιστός πάντα στη λογοτεχνία έχει τη γνώμη πως όσο υπάρχει η υπαρξιακή ανάγκη για καλή ποίηση ή λογοτεχνία, δεν μπορούμε να μιλάμε για το τέλος της λογοτεχνίας, ούτε καν για τον τραυματισμό της. Κι αυτό άσχετα με το αν ο συγγραφέας δουλεύει πάντα στη σκιά, στο περιθώριο και στα σκοτάδια».

Στη Σιωπή πρόσφατα μεταφρασμένο από την Ζωή Μπέλλα στα ελληνικά για πρώτη φορά μιλάει για τον πανικό που δημιουργείται από τις «ψηφιακές εισβολές», τις ασθένειες και τις «βιολογικές επιθέσεις», για τη σιωπή που προκαλεί η πραγματική και συμβολική απόσταση ανάμεσα στους ανθρώπους.

Υπήρχαν κι άλλοι στριμωγμένοι στο όχημα, δύο αεροσυνοδοί, ένας άνδρας που μιλούσε μόνος του στα γαλλικά, ένας άνδρας που μιλούσε στο τηλέφωνο, κουνώντας το, βρίζοντάς το. Άλλοι γκρίνιαζαν. Κι άλλοι, σιωπηλοί, προσπαθώντας να ξανασκεφτούν τι είχε συμβεί, ποιοι ήταν.

Ήταν μια ταλαντευόμενη μάζα από μέταλλο, γυαλί και ανθρώπινη ζωή, που έπεσε κάτω από τον ουρανό.

Κάποιος είπε, «Πέσαμε κάτω. Απίστευτο, ήταν σαν να αιωρούμασταν».

Κάποιος άλλος είπε, «Δεν ξέρω αν αιωρούμασταν. Ίσως στην αρχή. Αλλά χτυπήσαμε δυνατά».

«Χάσαμε τον αεροδιάδρομο;»«Απότομη προσγείωση. Φλόγες», είπε μια γυναίκα. «Ντεραπάραμε και κοίταξα έξω από το παράθυρο. Φωτιά στο φτερό».

Ένα ελάχιστο απόσπασμα από την εν λόγω νουβέλα, τη Σιωπή.

«Ο συγγραφέας, λέει, είναι το άτομο που στέκεται έξω από την κοινωνία, που δεν εντάσσεται κάπου και είναι ανεξάρτητο από οποιαδήποτε επιρροή. Ο συγγραφέας είναι ο άντρας ή η γυναίκα που παίρνει μια θέση αντίθετη προς την κυβέρνησή του/της. Υπάρχουν τόσοι πολλοί πειρασμοί για τους αμερικανούς συγγραφείς να γίνουν μέρος του συστήματος. Πρέπει τώρα περισσότερο από ποτέ ν’ αντισταθούμε. Οι αμερικανοί συγγραφείς πρέπει να στέκονται και να ζουν στο περιθώριο, και να είναι πιο επικίνδυνοι από ποτέ. Οι συγγραφείς στις αυταρχικές κοινωνίες θεωρούνται επικίνδυνοι. Γι αυτό τόσοι πολλοί απ’ αυτούς είναι σήμερα στη φυλακή». [από συνέντευξη του 1988].

Ο Ντελίλο με τις σπάνιες εμφανίσεις του και τις ακόμα πιο σπάνιες συνεντεύξεις του, παραμένει ένας παρατηρητής, ένας μάρτυρας της εποχής του που περιγράφει αυτό που βλέπει, αυτό που σε μας διαφεύγει, όντας σίγουρα ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή συγγραφείς του μεταμοντέρνου [σήμερα 89 ετών] που πάντα συνειδητά αντιστέκεται.