Οι άγγελοι τραγουδάνε. Και οι ερωτευμένοι επίσης.

Και η θάλασσα είναι απέραντη, τα πουλιά μυριάδες, οι ψυχές

όσες και οι συνδυασμοί που μπορούν να γεννήσουν οι ήχοι και τα λόγια,

όταν ο έρωτας και το όνειρο συμβασιλεύουν.

 

Τα Ρω του έρωτα, Οδυσσέας Ελύτης

 

Η τέταρτη συλλογή του Νίκου Παπάνα Στρογγυλές γωνίες (Εκδόσεις Ιωλκός, 2025) ανοίγει δρόμους για νέα ποιητικά ταξίδια. Γνωρίζοντας την αξία της ποίησής του στις προηγούμενες τρεις συλλογές, αφηνόμαστε να μας οδηγήσει σε κράσπεδα αγγέλων και ορίζοντες λυτρωτικούς. Στην προμετωπίδα του βιβλίου οι ρομαντικοί στίχοι του Eichendorff:

 

 (Ένα τραγούδι κοιμάται σ’ όλα τα πράγματα

που ονειρεύονται τριγύρω.)

Και κόσμος αρχίζει να τραγουδά,

Αρκεί να πετύχεις τη μαγική λέξη.

 

Με μουσικές νότες, λοιπόν, ξεκινάει ο ποιητής το νέο του βιβλίο, συνταιριάζοντας τη μαγεία των λέξεων στη μελωδία. Η φαντασία ξυπνά τα πλάσματα τριγύρω, δίνει άλλη διάσταση στον κόσμο, δείχνει στον άνθρωπο την ομορφιά των απλών πραγμάτων. Το συναίσθημα εξαγνίζεται, αρχίζει η καλλιτεχνική δημιουργία!

Σύμφωνα με τον τίτλο, οι γωνίες αμβλύνονται και οι αιχμές στρογγυλεύουν: έρωτες, πάθη, εντάσεις τις κατεργάζεται ο τεχνίτης ποιητής, με γοητευτική μεταμόρφωση σε εικόνες ζωγραφικής, άκουσμα βιολιού, μαγεία των λέξεων, αλαργινό όνειρο. Αυτό καθρεφτίζεται και στο εξώφυλλο της συλλογής: δύο ορθογώνια σχήματα ενώνονται σ’ έναν κύκλο, ενώ στρογγυλεύουν οι γωνίες τους που βρίσκονται σε διαδικασία προσέγγισης. Βέβαια, ο υποψιασμένος αναγνώστης δεν πείθεται πως ο Νίκος Παπάνας θα εγκαταλείψει το σφρίγος, τη δύναμη των εικόνων και την υψηλή αισθητική συγκίνηση.

Στα 28 ποιήματα της συλλογής που είναι κατανεμημένα ομοιόμορφα σε τέσσερις ενότητες βρίσκουμε πρωτότυπους συνδυασμούς λέξεων, φορτισμένα ονοματικά σύνολα, άρτιους τεχνικά στίχους, που ενεργοποιούν τις αισθήσεις, τροφοδοτούν τη σκέψη. Και αυτό είναι το χαρακτηριστικό της ποίησης του Νίκου Παπάνα: η καλλιτεχνική μεταρσίωση του συναισθήματος με πολύτιμα υλικά, ανάταση ψυχής, μέθεξη μέσω τέχνης, κάθαρση εντός της κλιμακούμενης ενάργειας.

Στην πρώτη ενότητα («ΑΚΟΥΑΡΕΛΕΣ») συγκεντρώνει την εικόνα της αγαπημένης του και την αποτυπώνει στη ζωγραφική. Χρωματίζει το βλέμμα της στην κλίμακα της πάχνης, τιθασεύει το γοργό βηματισμό της στο τελάρο, απεικονίζει το αξέχαστο δέρμα της, σχεδιάζει τους γαλαξίες των μαλλιών της:

 

Σε ζωγραφίζει

ο ουρανός

στης άνοιξης τα σέπαλα.

 

Σε κελαρύζει

η ομορφιά

στους γαλανούς της θρύλους.

 

Στη δεύτερη ενότητα («ΑΛΛΙΩΤΙΚΟ ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΟ»), ο ποιητής ξεκινά με τον ταξιδευτή Αρθούρο Ρεμπώ. Ιδρύει, διακριτικά δανειζόμενος υλικά από αυτόν, το παντοπωλείο της ποίησης. Εκεί φαίνεται πως συνωστίζονται οι άνθρωποι της τέχνης, αυτοί αποζητούν το όνειρο και τους ιριδισμούς μιας νέας αυγής.

 

Αλλιώτικο παντοπωλείο. Όμως, εδώ

απ’ τα γαλάζια ανύπαρκτα παράθυρά του

φτερουγίζοντας μπαίνουν τα όνειρα.

Μ’ αυτά πληρώνεις το εμπόρευμα.

 

Με τρυφερά περιπαικτική διάθεση, όπως δικαιούμαστε μονάχα όταν μιλούμε σε αγαπημένα πρόσωπα, μετατρέπει και το διάσημο «ΜΕΘΥΣΜΕΝΟ ΚΑΡΑΒΙ» εκείνου σε «ΞΕΜΕΘΥΣΤΟ ΚΑΡΑΒΙ»:

 

Όμως, διακριτικά η γαλανή παλίρροια

ας μπαίνει στα δωμάτιά μας.

 

Κρυφή και η λάμψη του θριάμβου μας,

όταν ─ επιτέλους ─ οι πληγές ανθίζουν.

 

Ίσως έτσι να πετύχουμε έν’ αλλιώτικο χαμόγελο,

νομίζω απέραντο και φευγαλέο,

 

και να το εγκαθιδρύσουμε

─ απρόσμενα ─ στο εσπερινό φλιτζάνι του καφέ.

 

Επίσης αναφέρεται στον δραματουργό Jean Racine, στη συγγραφέα Γλυκερία Μπασδέκη, στον ποιητή Χριστόφορο Λιοντάκη. Αγωνιά για το καλλιτεχνικό έργο ενός δημιουργού και την τύχη του. Ο τελευταίος προνόησε να παραδώσει το υλικό του σε αγαπημένα του πρόσωπα και να το αναδείξουν. Η ποιητική παραγωγή για τον Νίκο Παπάνα είναι διαδικασία τελετουργική, μέσα στην οποία ο συγγραφέας κοπιάζει, εμπνέεται δαμάζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, για να τα παραδώσει στο κοινό ως τέχνη. Μυστικά και συνυποδηλώσεις καλά κλεισμένα σε μια κόκκινη βαλίτσα είναι οι πρώτες ύλες, κάπου μακρινά φυλαγμένες.

 

Όμως, αν ξυπνήσουμε νωρίς,

ίσως και να προλάβουμε

σταγόνες αίματος στης ψυχής τ’ ανθοπέταλα,

ίσως και να προλάβουμε την τελευταία χορογραφία του

σ’ ένα ιδρωμένο υπόγειο.

 

Κι αν, επιμένοντας, αργά το βράδυ

μεγαλόφωνα διαβάσουμε τους στίχους του,

ίσως να διακρίνουμε ανάμεσά τους

τη μακρινή κι αόρατη αποβάθρα,

όπου άφησε, θαρρείς ειδικά για εμάς,

μια φθαρμένη κόκκινη βαλίτσα,

κλειδωμένη, με περιεχόμενο άγνωστο για πάντα.

 

Τα ονόματα των τραγωδιών του Ρακίνα μας θυμίζουν τα πάθη που μας μνημονεύει και τον καταστροφικό έρωτα των ηρωίδων του. Συνδεόμαστε έτσι με την απαρχή του ελληνικού δράματος, τον ενθουσιασμό, την υπέρβαση του καθημερινού, την μίμηση πράξεως σπουδαίας και τελείας. Ο ποιητής επιζητά την ομορφιά μέσω της Τέχνης, το εξωτικό, το αλλιώτικο. Το εξωλογικο στοιχείο κυριαρχεί: περπατάει στα κύματα, έχει ένα φτερό στη ραχοκοκαλιά του, αρμενίζει σε αφρισμένη θάλασσα με άλλους ναυαγούς ποιητές, ταξίδι μέθης με ονείρου βάμμα.

Δύο χαρακτηριστικά αναγεννησιακά στοιχεία δίνουν ρομαντικό τόνο στη γραφή του: η παρουσία αγγέλων (χωρίς ν’ αποκλείει τους έκπτωτους!) και το «ΜΗΛΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ» ως τίτλος ποιήματος. Σε δάσος από μηλιές αναφέρεται η αρχαία Σαπφώ, όπως το ίδιο βρίσκουμε στον γνωστό πίνακα του Botticelli La primavera. Το ποίημα συμβολίζει τη γέννηση της αγάπης και την πνευματική σύλληψή της διά της γλώσσας. Άλλωστε, σε όλη τη συλλογή έχουμε: κλίνη της χλόης/άγνωστοι κήποι, υγροί λειμώνες, κοιλάδα φέγγους, βραδινή σπονδή, ασημένιο φως, χελιδόνια μ’ ανθρώπινη φωνή, ιχνηλατούν το φεγγάρι, περιβόλι απόκρυφο. Όλες αυτές οι αναφορές είναι οικείες στον νεοκλασικισμό.

Η τρίτη ενότητα έχει τον τίτλο «ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟ». Εδώ το ύφος είναι περιπαικτικό. Ο γνωστός αυτοσαρκασμός του Νίκου Παπάνα για τον καθωσπρεπισμό, την υπερανάλυση, την διαλεκτική του φαίνεσθαι και του είναι, τα δάκρυα και τους αναστεναγμούς των λυρικών ποιητών. Αυτοί τελικά μπορούν αγέρωχοι ν’ απογειώνονται και να χάνονται στο διάστημα ξεχωρίζοντας στην καμπύλη του ουράνιου τόξου τους ιριδισμούς του έρωτα. Χαριτολογώντας και αποστασιοποιημένος, περιγράφει τη ματαίωση του έρωτά του, σχολιάζει κέρδη και ζημίες, κάνει λόγο για τη χρεοκοπία του, για να εξυψώσει μέσα από τη νομισματική πολιτική του την ομορφιά ως ανώτερη σταθερά αξιολόγησης. Στο τελευταίο ποίημα «ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ» προτρέπει την αγαπημένη του (πρόσωπο αλλά και έγκλιση ταυτόχρονα) να τον πλησιάσει. Διακριτικά περνάει από την αίσθηση του εμείς/ναυαγοί ποιητές, απογοητευμένοι ερωτευμένοι στην αίσθηση του εγώ:

 

Να έλθεις, λοιπόν, ανυπότακτη,

ανοίγοντας την καγκελόπορτα του ανέμου.

 

Να ξεδιπλώσεις των φιλιών το φλάμπουρο,

να πλεύσεις ριγηλά στη θάλασσα του δέρματός μας.

 

Κι έτσι αλλάζει το ύφος στην τελευταία ενότητα «ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ» με το ομώνυμο ποίημα. Η αγαπημένη του, εξιδανικευμένη πια, παίρνει θέση στο εικονοστάσι. «ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΤΥΠΩΝ» και «ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΑΥΑΓΩΝ»: σ’ αυτά τα δύο σονέτα αγωνιά για τη μοίρα και την πολτοποίηση των βιβλίων. Ίσως, γιατί θεωρεί πως το παιχνίδι με τις λέξεις δεν είναι παρά ένα προσωπείο του ποιητή, σαν πικρόχολη βεντάλια που κρύβει το πρόσωπό μας.

Δεν θα τον δούμε να αστεΐζεται εν ου παικτοίς. Μιλάει για την ιδιωτική του αγωνία. Η ατμόσφαιρα των ποιημάτων του γίνεται βαριά. Σκεπτικός αναστοχάζεται τον αδυσώπητο πόθο, την εξέλιξη των πραγμάτων, απευθύνεται σε Εκείνη σε πτώση κλητική, σε δεύτερο πρόσωπο, όπως αρχίζει με το πρώτο ποίημα. Μια πορεία κυκλική από τον θαυμασμό της αγαπημένης του ως την εξιδανίκευσή της. Ο τίτλος της τελευταίας ενότητας («ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ») κλείνει την ποιητική συλλογή με εικόνες φωτός, καθώς η γυναικεία μορφή γίνεται οπτασία που εμφανίζεται στον ποιητή στο ξύπνημά του. Καθρέφτισμα φωτιάς, αστραπόβροντο της μελωδίας, φως αναπάντεχο στην αγκαλιά του, μέχρι που μετατρέπεται σε ποίημα και γράφεται στον ουρανό. Στο ενδιάμεσο, η αναζήτηση του ύπουλου πάθους, περιπέτειες, δυσκολίες, ναυάγια. Ο αρχιτεχνίτης άνεμος, η γαλανή παλίρροια κι όπως φυσάει, η αφρισμένη θάλασσα λειαίνει τις ακίδες των πραγμάτων, γίνεται γλύπτης των ανθρώπων παράφορος, όπως μάθαμε από τον Ελύτη. Το ταξίδι του ποιητή έλαβε τέλος.

Στη γήινή του πραγματικότητα ξετυλίγει το κουβάρι του παρελθόντος. Ακούει το La follia του Vivaldi στη διαπασών, ανακαλεί το Tender is the night που είχε διαβάσει παλιά, καταλήγοντας σκεπτικός για την υπαρξιακή διάσταση του έρωτα και της ποίησης:

 

Ατίθαση και μακρινή, αθέατη,

ανάερων βιολιών δαντέλα

με νότες απουσίας φιλοτεχνημένη.

έτσι όλο μένεις.

 

Και, στο καταληκτήριο ποίημα, επιστρέφει στο θέμα που εισήγαγε με την προμετωπίδα. Στοχάζεται για τη δύναμη της ποίησης και για την υπέρτατη ομορφιά:

 

Κι από τη λάμψη της φωνής σου, απ’ τη θρησκεία

του βλέμματός σου, απ’ των μαλλιών σου το βασίλειο

κατώτεροι μένουν οι άδοξοί μου στίχοι.

 

 

 

 

 

Γεωργία Κοκκινογένη