Είκοσι χρόνια πέρασαν από τότε που πρωτογνώρισα συγγραφικά τη Πασχαλία Τραυλού. Από τη “Ματζίκα της αγάπης”. Η συγγραφική της πορεία έχει μακρύ δρόμο. Το παρόν βιβλίο “Η φόνισσα των μυρμηγκιών” που εκδόθηκε φέτος από τις εκδόσεις Διόπτρα, δεν ήθελα να το αφήσω από τα χέρια μου και το τελείωσα σχετικά γρήγορα παρά τις 488 σελίδες του. Η συγγραφέας μας συστήνει την πρωταγωνίστρια της, τη Διώνη, επιτυχημένη επαγγελματικά σε δημόσιο οργανισμό και συγγραφικά, με πολλά βιβλία στο ενεργητικό της, που επιχειρεί να θέσει τέλος στη ζωή της. Λίγο πριν, τη σώζουν ο σκύλος της και η φροντίδα της συναδέλφου/σπιτονοικοκυράς της, της Γλυκερίας. Όταν η αστυνομία ανακοινώνει ότι η Διώνη είναι ύποπτη για φόνο, η Γλυκερία εισχωρεί στον υπολογιστή της Διώνης για να αποδείξει ότι «δεν ήταν ικανή να βλάψει ούτε μυρμήγκι» Μέσα από τα αδημοσίευτα κείμενα και τα κρυμμένα μυστικά της Διώνης, η Γλυκερία ανακαλύπτει τα ψυχικά τραύματα και την πολυπλοκότητα της φίλης της. Οι αποκαλύψεις διαδέχονται η μία την άλλη, σχηματίζοντας ένα συναρπαστικό πορτρέτο μιας γυναίκας που παλεύει να ισορροπήσει ανάμεσα σε αντίθετους κόσμους και πολλαπλούς ρόλους. Η Διώνη, κεντρική ηρωίδα του έργου, είναι μια γυναίκα διανοητικά χαρισματική και κοινωνικά επιτυχημένη, αλλά εσωτερικά συντετριμμένη. Η απόπειρά της να βάλει τέλος στη ζωή της δεν είναι μόνο η έναρξη της αφήγησης αλλά και η ρωγμή μέσα από την οποία ξεχύνεται όλη η καταπιεσμένη της ιστορία. Η Γλυκερία, φίλη και σπιτονοικοκυρά, γίνεται άθελά της η αρχαιολόγος του ψυχισμού της Διώνης. Μια αναγνώστρια του ψηφιακού της ημερολογίου, και μαζί η φωνή της αθωότητας και της αγάπης. Το βιβλίο είναι πλούσιο και βαθύ και για όσες/όσους γράφουμε, θα ταυτιστούμε ολοκληρωτικά με τη Διώνη. “Η ζωή είναι η τέχνη του να εκφραζόμαστε και να αγαπάμε” και “η λογοτεχνία… δεν της αρκεί ένα κομμάτι απ’ την ύπαρξή σου. Τη θέλει δική της ολόκληρη…” Συγχρόνως είναι ένα μυθιστόρημα μυστηρίου και ψυχογραφία χαρακτήρα, γεμάτο έντονο συναισθηματισμό, αστυνομική πλοκή και εξερεύνηση ανθρώπινων σχέσεων. «Μερικές ψυχές είναι τόσο εύθραυστες, που δεν αντέχουν ούτε το φως. Κρύβονται ακόμα κι απ’ την αγάπη. Κι όμως, κάποιες άλλες ψυχές επιμένουν να τις βλέπουν.» Το μυθιστόρημα φέρει έναν τίτλο σχεδόν ποιητικά παράδοξο. «Η φόνισσα των μυρμηγκιών». Από την πρώτη ματιά, ξυπνά την αίσθηση του ασήμαντου, του παραβλέψιμου. Ποια είναι η γυναίκα που δεν σκότωσε ποτέ ούτε μυρμήγκι, και γιατί βρίσκεται κατηγορούμενη για φόνο; Η συγγραφέας στήνει εδώ έναν διπλό καθρέφτη: από τη μία, την εσωτερική φωνή της Διώνης, διαμελισμένη από ψυχικά τραύματα, κοινωνικά στερεότυπα και αποσιωπημένες ενοχές· από την άλλη, την προσπάθεια της Γλυκερίας να την ανασυστήσει, λέξη προς λέξη, πράξη προς πράξη, σε μια προσπάθεια λύτρωσης. Δεν διαβάζουμε μόνο ένα αστυνομικό δράμα ή μια κοινωνική καταγγελία, αλλά ένα λυρικό ψυχογράφημα, που συνομιλεί διαρκώς με το τραύμα, τη μνήμη και την απουσία. Η γραφή της είναι έντονα λυρική, με αναφορές σε λογοτεχνία, τέχνη και εσωτερικές μαρτυρίες. Το κείμενο ζητά από τον αναγνώστη να μην σταθεί απλώς στην πλοκή, αλλά να ακούσει τις υπόγειες φωνές του ψυχισμού: της γυναίκας που καταρρέει, του κοινωνικού βλέμματος, της αποσιωπημένης κακοποίησης ή της μοναξιάς που δεν θεραπεύεται με λόγια.
Το βιβλίο ανοίγει πολλά επίπεδα για συζήτηση: υπαρξιακά, κοινωνικά, ψυχολογικά αλλά και αφηγηματικά. Μπορεί να λειτουργήσει ακόμη ως κάτοπτρο προσωπικής ενδοσκόπησης, αλλά και ως μια ματιά στην έμφυλη βία που δεν αφήνει σημάδια στο σώμα, μόνο στην ψυχή. Ο τίτλος λειτουργεί σχεδόν ειρωνικά: απέναντι στην κατηγορία για φόνο, αντιπαρατίθεται η σχεδόν παιδική αθωότητα, η αποστροφή για τη βία, η ακραία ενσυναίσθηση. Και εδώ βρίσκεται και η συγκινησιακή δύναμη του έργου. Μας υπενθυμίζει ότι πολλές φορές, εκείνοι που υποφέρουν περισσότερο είναι αυτοί που δεν καταφέρνουν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Οι πιο «εύθραυστοι» δεν είναι αδύναμοι· είναι εκείνοι που νιώθουν τα πάντα πιο βαθιά. Αξίζει να σημειωθεί πως η συγγραφέας δεν επιλέγει εύκολες αφηγηματικές λύσεις. Η πλοκή ξεδιπλώνεται σταδιακά, μέσα από φωνές, αποσπάσματα, ημερολόγια, και έτσι διατηρείται η ένταση, αλλά και η πολυφωνική φύση της αφήγησης. Ποια είναι τελικά η Διώνη; Ένα θύμα; Μια εν δυνάμει ένοχη; Ή απλώς μια γυναίκα που έμαθε να κρύβει τη φωνή της, εσωτερικά ραγισμένη, που φτάνει στα όρια της απόγνωσης; Πόσες Διώνες κρύβονται γύρω μας; Η Διώνη γίνεται το σύμβολο του ανθρώπου που ασφυκτιά κάτω από τις κοινωνικές απαιτήσεις, ενώ η Γλυκερία είναι η φωνή της τρυφερότητας και της ηθικής αντίστασης. Η φίλη που επιμένει να δει αυτό που κανείς άλλος δεν βλέπει. Οι δευτερεύοντες ρόλοι, του στενού περιβάλλοντος της Διώνης, όπως οι γονείς της, η αδελφή της, ο άντρας της Ορέστης, η μάνα του η Αγγέλα, ο γιος της ο Μάξιμος, ο παππούς της, αλλά και τα πρόσωπα του επαγγελματικού της χώρου, είναι τόσο καλά ψυχογραφημένοι χαρακτήρες που ο αναγνώστης/αναγνώστρια ή θα τους σφιχταγκαλιάσει ή θα εύχονται να φύγουν από τη ζωή. Ο εσωτερικός μονόλογος, οι ημερολογιακές καταγραφές, και η πολυεπίπεδη αφήγηση δημιουργούν ένα πυκνό, συναισθηματικά φορτισμένο ανάγνωσμα, ιδανικό για αναγνώστες που αναζητούν βάθος χαρακτήρων και διακειμενικότητα. Τέλος, είναι ένα μυθιστόρημα για τη σιωπή, τη μνήμη, και τις γυναίκες που κουβαλούν περισσότερα απ’ όσα λένε. Μπορεί η πιο ήσυχη γυναίκα να είναι ύποπτη για το πιο βίαιο έγκλημα; Ή μήπως η κοινωνία ενοχοποιεί πιο εύκολα εκείνες που δεν φωνάζουν; Η λογοτεχνία για την Πασχαλία Τραυλού δεν είναι απλώς μια τέχνη αλλά μια πράξη αντίστασης, μια φωνή που αφυπνίζει, μια γέφυρα ανάμεσα στην προσωπική εμπειρία και την κοινωνική πραγματικότητα. Στο έργο της, προσεγγίζει με ευαισθησία και τόλμη θέματα βαθιά ανθρώπινα, όπως η ενδοοικογενειακή βία, η ψυχική οδύνη και τα κοινωνικά στερεότυπα, σπάζοντας τη σιωπή και προκαλώντας τον αναγνώστη να δει πέρα από τις επιφάνειες. Καλοτάξιδο να είναι!
