Η αρχιτεκτονική δεν έχει χρόνο, έχει όμως πατρίδα∙ δεν μπορεί να είναι διεθνής. Και η ελληνική αρχιτεκτονική έχει στη βάση της το ορθογώνιο παρελληλλεπίπεδο που είναι το καθαρά ελληνικό τετράγωνο του αρχαίου ελληνικού ανακτόρου, αργότερα της χριστιανικής εκκλησίας -της βασιλικής- και του απλού ελληνικού παραδοσιακού σπιτιού. Το τέλειο τετράγωνο. Το κτίσμα, η πόρτα, τα παράθυρα – ο Παλαμάς τα έχει παραγγείλει αναδρομικά από τις 24 του Απρίλη 1910- παραθέτω στίχους:
Στον τόπο απάνου όχι πολέμων κάστρα·
τα σκολειά χτίστε!
Λιτά χτίστε τα, απλόχωρα, μεγάλα,
γερά θεμελιωμένα…
Και τα πορτοπαράθυρα των τοίχων
περίσσια ανοίχτε.
…………………………
Και βαθιούς τράφους γύρω γύρω σκάφτε
και πύργους πολεμόχαρους υψώστε
και βαρδιατόρους βάλτε να κρατάνε
μακριά μακριά τον ψεύτη και τον πλάνο
της Ρωμιοσύνης.
Ο τρόπος που ο ποιητής περιγράφει τον χώρο παραπέμπει κατ’ ευθείαν σε αρχαίο ανάκτορο, όπου η εξουσία, δύναμη και η λάμψη κατοικούν. Κάπως έτσι είναι και το μυκηναϊκό ανάκτορο. Περιγράφει όμως και την ελληνική κατοικία, την ορθογωνισμένη με τα πλατιά παράθυρα, τις πόρτες τις μεγάλες, τους άνετους χώρους… Η Ελλάδα όλη, και σήμερα ακόμα, αν και οι ξένες επιρροές είναι πολλές, έχει τις ρίζες της στην αρχαία, έστω και αν δεν το συνειδητοποιεί.
Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης μιλάει για τη Μητρόπολη της Σάρτρ της οποίας οι οξυκόρυφες απολήξεις δεν ταιριάζουν στο ελληνικό ουρανό. Οι χριστιανικοί ναοί λάμπουν στο σχήμα τ’ ουρανού, όπως λέει στο Άξιον Εστί, αλλά οι αρχαίοι ναοί, όπως και τα ανάκτορα, έχουν το τετράγωνο ενσωματωμένο στην αρχιτεκτονική τους και το αέτωμα στεφάνι τους. Για παράδειγμα και με μια αφαίρεση από τα τρέχοντα, κάνει λόγο για την Αρετή με τις τέσσερις ορθές γωνίες. Συγκεκριμένα, συζητώντας με τον Ολλανδό Νεοελληνιστή Γκουίντο Ντεμόεν, εξηγεί (όπως ο Demoen, γράφει):
Ρώτησα τον Ελύτη: «Μα τι σημαίνει “Αρετή με τις τέσσερις ορθές γωνίες;;;”»
«Σκεφτόταν για κάμποση ώρα και έπειτα: «Α! Πρώτα είναι απλώς η αρχιτεκτονική των “περιστεριώνων” … και επίσης η αρχιτεκτονική πολλών μικρών ελληνικών σπιτιών… Ως βάση: τα 4 στοιχεία του καλλιτεχνικού μου ονόματος Ελ/ύτης τα γνωρίζετε: Ελ/λάδα, Ελ/ευθερία, Ελ/ένη, Ελ/πίδα. Έπειτα οι 4 ακρογωνιαίοι λίθοι του κάθε σταθερού σπιτιού: η Λογική, η Ορθότητα, η Συμμετρία και η Αρμονία. Επιπλέον τα 4 γνωρίσματα του άκρου άωτου κάθε ισορροπημένης προσωπικότητας: η Αντρειά, η Δικαιοσύνη, η Ευθύνη και η Σοφία. Επιτέλους, υπάρχουν εκεί ακόμη όσα επιθυμείτε…».
Ο Ελύτης έδωσε λογοτεχνική υπόσταση στο ορθολογικότατο τέσσερα και ο αριθμός πήρε θέση στην αιώνια ελληνική παράδοση. Ο Μόντι έλεγε στον Διονύσιο Σολωμό πρώτα να αισθάνεται, ο Σολωμός όμως έλεγε πρώτα να συλλάβει ο νους, αργότερα κατέληξε πως το σωστό είναι Με λογισμό και μ’ όνειρο. Με λογισμό και μ’ όνειρο, αξιοποιώντας και τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου για να ισορροπεί ανάμεσα στις δύο δημιουργικές δυνάμεις∙ τον λογισμό (θετική σκέψη) και το όνειρο (που επιτρέπει στη σκέψη να πετάξει ψηλά και να συλλάβει τις μεγάλες ιδέες).
Στην εποχή μας, ένας μεγάλος μας αρχιτέκτονας, από εκείνους που άφησαν γενναίο το στίγμα της δημιουργίας τους, ο Άρης Κωνσταντινίδης, έχει πολλά δείγματα αυτής της δουλειάς. Κοιτάζοντας π.χ. το «Σπίτι για διακοπές» με τα μεγάλα ανοίγματα, αισθάνομαι πως βλέπω το «Ανάκτορο του Αγαμέμνονα» στην κορινθιακή παραλία. Ποιητική αδεία το ονόμασα έτσι και θα φανεί στη συνέχεια το γιατί.
Η εξοχική κατοικία που έχτισε ο Άρης Κωνσταντινίδης
Κατά καλή μου τύχη -τύχη αγαθή- βρήκα τα τεκμήρια που μου επέτρεψαν ή μου έδωσαν την ευκαιρία να δώσω κι εγώ, με την σειρά μου, υπόσταση στην ιδέα που από χρόνια με βασάνιζε αλλά δεν τολμούσα να εκστομίσω. Έπρεπε να την εκφράσουν οι άλλοι. Έπρεπε να συλλέξω μια ικανή βιβλιογραφία, έπρεπε να βρω τόσα που δεν τα είχα σκεφτεί όταν το ‘νιωσα το μέσα σκούντημα που μου έλεγε «πες το, μη δειλιάζεις…». Άλλωστε, το αληθινό «Ανάκτορο του Αγαμέμνονα», μη φοβάσαι, βρίσκεται στις Μυκήνες και είναι κι αυτό ερείπιο, ή μόνον θεμέλια, όπως και αυτό περί ου ο λόγος, σήμερα.
Το μυκηναϊκό Ανάκτορο είναι γνωστό ως Ακρωτήριο των Μυκηνών. Βρίσκεται σε ένα λόφο της Αργολίδας και αποτέλεσε το κέντρο του μυκηναϊκού πολιτισμού κατά τη 2η χιλιετία π.Χ. Ο Αγαμέμνων ήταν ο βασιλιάς, ο άναξ, ο επικεφαλής όλων των άλλων βασιλέων που έσπευσαν στο κάλεσμα του και συγκεντρώθηκαν στην Αυλίδα για να εκστρατεύσουν στην Τροία. Οι Μυκήνες -η Μυκήνα- είχε την προσωνυμία «πολύχρυσος» και «ευρυάγυια». Ήταν ισχυρό φρούριο από τα μεγαλύτερα του Ελληνισμού με μεγάλο πληθυσμό, 30.000 κατοίκων. Η εποχή πήρε το όνομά της από την Μυκήνα: Μυκηναϊκή.
Οι τουρίστες, σήμερα, καταφθάνουν για να θαυμάσουν την περίφημη Πύλη των λεόντων της, 3,5 μέτρα πλάτος, την ακρόπολη της, στο κέντρο της οποίας υπήρχε το μεγαλοπρεπές κτίσμα και γύρω γύρω ο Ταφικός Κύκλος. Έκπληξη απορία και θαυμασμό προκαλούν τα Κυκλώπεια Τείχη που αντέχουν ακόμα και προβληματίζουν με το μέγεθός τους! Πώς μεταφέρθηκαν εκεί και πόσο τέλεια συναρμολογήθηκαν τα τοιχώματα;
Περιηγητές, αρχαιόφιλοι αλλά και λεηλάτες, κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, βρήκαν την ευκαιρία, επωφελούμενοι από την αδιαφορία και φιλοχρηματία των Τούρκων, και αφαίρεσαν ό,τι μπορούσε να μετακινηθεί. Η οχύρωση είχε γίνει με τεράστιους ορθογώνιους λίθους. Η Πύλη, τα κτήρια και οι αποθήκες, όλα τετραγωνισμένα. Τετράγωνο το πρόπυλο και οι διάδρομοι… Διαβάζοντας, λοιπόν, τις αρχαιολογικές περιγραφές και κοιτάζοντας τα δυο σύγχρονα οικήματα, όπως αποδίδονται, το ένα από τον Άρη Κωνσταντινίδη και το άλλο από τον Gary Keoppel,
Η κορινθιακή γη είναι σπαρμένη από μνημεία. Σχεδόν κάθε οικοδομή σύγχρονη έχει κι έναν πρόγονο στην άκρης της αυλής ή στα θεμέλια της. Και αρχίζοντας από τη στροφή του Ισθμού, μπαίνουμε στην παραλιακή προς την Επίδαυρο. Στα δεξιά μας το Παλαιμόνιο, με τα περίφημα γυάλινα κομψοτεχνήματα και τα απίθανα ψηφιδωτά με τις θαλασσινές θεότητες, το θέατρο και το Γυμνάσιο όπου γίνονταν τα Ίσθμια …Θα προσπεράσουμε τον βουλιαγμένο στα νερά Ναό της Ίσιδας στις Κεχρεές και θα συναντήσουμε, αμέσως μετά, τα Λουτρά της Ωραίας Ελένης… Κι εδώ θα σταθούμε για να προβληματιστούμε: Δηλαδή, η Ωραία Ελένη -της Σπάρτης εννοείται- ερχόταν εδώ και έκανε το λουτρό της; Δεν υπήρχε εκεί κάτω ο Ευρώτας ή καμιά ωραία θάλασσα για να λουστεί;
Αυτή η απορία με βασάνιζε από τότε που ήμουν μικρό παιδί. Τώρα που μεγάλωσα βρήκα μια αληθοφανή εξήγηση αλλά δεν θα την παραθέσω. Θα μείνω με την ιδέα πως Ναι, εδώ ερχόταν. Διότι το σημερινό χωριό -Λουτρά Ωραίας Ελένης ή Λουτρό Ελένης- αρχαιόθεν διαθέτει ιαματικά λουτρά. Επομένως και η Ωραία Ελένη της Σπάρτης, όταν ένοιωσε πως την πονούν οι ώμοι, οι μηροί, τα γόνατα -τα αρθριτικά της με άλλα λόγια- έπαιρνε τη βασιλική άμαξα κι ερχόταν για τη θεραπεία της. Ου παντός πλειν εις Κόρινθον, τω καιρώ εκείνω, αλλά για μια βασίλισσα, και μάλιστα μυθική, τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο και όλοι οι δρόμοι ήταν βατοί και ασφαλείς.
Κι έτσι αυτή η θεά γυναίκα, με το πλουμιστό γεμάτο από τον μύθο της λινό «πουκάμισο», «με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα … το ζωντανό δέρμα, και τα μάτια με τα μεγάλα βλέφαρα», όπως την είχε δει ο Γιώργος Σεφέρης με τα μάτια του Τεύκρου και τη λιμπίστηκε, αυτή η Ελένη ερχόταν εδώ για να κάνει το λουτρό της. Ναι, αυτός ο μύθος που ερμηνεύει το όνομα του χωριού μας αρέσει!
Αφήνοντας πίσω μας το χωριό Λουτρά της Ωραίας Ελένης και μετά το χωριό Αλμυρή, φτάνουμε στο λιμανάκι το κρυφό, με την περίφημη λίμνη, με το σπάνιο πουλί, το ψάρι το μοναδικό, το εξαφανισμένο σχεδόν χέλι, τη χελώνα και τις πάπιες, τα γλαροπούλια και τους κορμοράνους, τον μισογκρεμισμένο νερόμυλο, με τον δικό του μύθο και θρύλο, τα ορμητικά νερά που ξεπηδούν φρέσκα από τους αιώνες, όπως λέει και ο Ελύτης. Παλαιότερα ίσχυε η παροιμία ο φόβος φυλάει τα έρημα. Τώρα πια κανείς δεν φοβάται τα έρημα και όποιος, και όπως, μπορεί βεβηλώνει τον χώρο. Ωστόσο, τα έρημα, σήμερα, που κατέρρευσαν οι μύθοι, προσελκύουν πολλούς κολυμβητές, οι οποίοι έρχονται για ένα λουτρό, όχι πλέον στα Λουτρά της Ελένης, αλλά στα ψυχρά του δικού μας λιμανιού.
Πριν βγούμε στη θάλασσα, περνάμε μια λίμνη, όχι την Αχερουσία, προς θεού, αλλά λίμνη. Και πλάι στη λίμνη βρίσκεται το «Ανάκτορο του Αγαμέμνονα», αυτό που βλέπουμε στον φιλοτεχνημένο πίνακα από τον Gary Κοeppel. Η σκέψη μου ήταν, αφού η Ελένη ερχόταν στο παραδίπλα χωριό, γιατί όχι και ο Αγαμέμνων να μην έφτιαξε εδώ το εξοχικό του, μακριά από την πολύχρυση Μυκήνα; Έρημο και ερείπιο το «Ανάκτορο» σήμερα, αλλά η κλασική ομορφιά, όσο παλιώνει τόσο μεγαλύτερη αξία αποκτά. Αρκεί να βρεθεί το σημαίνον βλέμμα. Το δικό μου, χρόνια τώρα, στο καθημερινό πήγαινε έλα, κολυμπώντας, το κοίταζε και όλες οι εικασίες βοτσαλάκι -βοτσαλάκι έστησαν την χαμένη ιστορία του μέσα μου. Όμως ήρθε η ώρα κι ο καιρός και το βλέμμα που ξέρει να ξεχωρίζει την αξία, όσο κι αν αυτή βρίσκεται σε περικάλυμμα αποσύνθεσης, βρέθηκε. και ιδού πώς:
Περιηγούμενοι στην Ευρώπη, ο ζωγράφος Gary Κοeppel από τη Βοστόνη με την ελληνικής καταγωγής σύζυγό του Αναστασία, πέρασε και από τα δικά μας τα νερά, όπου, στις 26-8-25, είχαμε την ευτυχία να τους γνωρίσουμε∙ κι ενώ εμείς κολυμπούσαμε ακόμη, εκείνος βγήκε από τη θάλασσα τη γαλανή, άνοιξε τα σύνεργα της τέχνης του και άρχισε να αντιγράφει το τοπίο με όλες του τις λεπτομέρειες. Απέδωσε τις απαλές καμπύλες των βουνών, όλα τα πεύκα, όλα τα πράσινα που φουντωμένα καλύπτουν τους βράχους, όλον τον στεριανό χώρο. Η θάλασσα που βρίσκεται μπροστά στο κτίσμα, δεν φαίνεται καθόλου, ίσως από σκοπιμότητα, για να μην κερδίσει αυτή η ξεμυαλίστρα γοργόνα το βλέμμα μας. Ο ζωγράφος επέλεξε το πράσινο που καλύπτει τα βουνά, το περιβάλλον, τα λίγα σύννεφα στον ουρανό, την παραλία την ξανθή κι εκεί, πλάι στης λίμνης τα νερά, το εγκαταλελειμμένο, το πλαισιωμένο με τα ξερά χόρτα, βαμμένο με χρώματα κλασικά που έχουν ξεφτίσει πια, «Ανάκτορο» και, ιδού οι αναλογίες:
Gary keoppel, Τοπίο κορινθιακό, 26-8-25.
Δίνοντας προσοχή στην επιστημονική περιγραφή και αναπαράσταση του μυκηναϊκού ανακτόρου από τους καθ’ ύλην αρμοδίους, βλέπουμε ότι η είσοδος του κυρίως παλατιού παραπέμπει σ’ αυτό της εικόνας παραπάνω… Στα υπόγεια των Μυκηνών υπήρχαν δεξαμενές με νερό… Εδώ τρεχάμενα νερά έρχονται από το βάθος του βουνού και μπαίνουν ορμητικά στη θάλασσα. Οι τοίχοι της Μυκήνας ήταν στολισμένοι με τοιχογραφίες∙ με γκράφιτι της εποχής μας οι δικοί μας, οι κορινθιακοί. Το κτίσμα, τετραγωνισμένο με πλατιά παράθυρα επιτρέπει να βλέπεις το μέσα μέρος του και τα πίσω παράθυρα από όπου φαίνονται τα πεύκα και λεπτομέρεια από το επιβλητικό ορθόκορμο βουνό που υψώνεται υπερήφανο. Και δεν είναι καθόλου απειλητικό, αλλά χάρμα οφθαλμών και αφορμή προβληματισμών πάνω σ’ αυτό που λέμε αιτία, σχέση, κέντρισμα ή φαντασία μιας αθεράπευτα ρομαντικής ψυχής που την προσελκύουν τα ερείπια, όπως τους τοπιογράφους του παλιού καιρού.
Όπως ο διάσημος Άγγλος τοπιογράφος John Constable απέδωσε την αγγλική εξοχή, έτσι και ο πολυτάλαντος Gary Κοeppel απέδωσε το κρυφό μας λιμάνι με την ευαισθησία μεγάλου τοπιογράφου. Το πέρασμά του από τη θαλασσινή γειτονιά μας μνημείωσε ό,τι η αιώνια φύση και η πρόσκαιρη δράση του ανθρώπου δημιούργησαν.
Στην ευρύτερη περιοχή κτίζονται νέα μοντέρνα σπίτια. Διαπιστώνω πως όλα έχουν την ίδια δομή -διώροφα, τετράγωνα, με μεγάλα πλατιά παράθυρα για να μπαίνει το φως και να ακούγεται ο ρόχθος του νερού όπως κατρακυλάει στα βότσαλα, η θάλασσα η ευρυάγυια, η πλατιά και μεγάλη !!!
