Σε ξένη εκπομπή, όπου μίλησε Γερμανίδα καθηγήτρια της πληροφορικής, εξηγώντας πώς λειτουργεί η ΤΝ στην περίπτωση κειμένων, που είναι και ένας από τους πιο προβληματικούς τομείς της εφαρμογής της, ισχυρίστηκε πως το ανθρώπινο μυαλό λειτουργεί ακριβώς όπως η τεχνητή νοημοσύνη: συνδυάζει πληροφορίες και με τον τρόπο αυτά φτάνει σε ένα αποτέλεσμα. Ο interviewer, καθηγητής αστροφυσικής και φιλοσοφίας, διαμαρτυρόταν γι’ αυτή την απλούστευση, η οποία παραλείπει μια σειρά από βασικούς παράγοντες που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη σκέψη: δηλαδή το ευρύτερο πλαίσιο των πληροφοριών που αποθηκεύει το μυαλό, τη διαχείριση και ιεράρχησή τους σύμφωνα με προσωπικά και κοινωνικά κριτήρια, όπως ήθος, αίσθημα, μόρφωση, βιώματα, επιδιώξεις, ενσυναίσθητος στοχασμός κλτ., καθώς την οργάνωση και διαχείριση σε ειδικές καταστάσεις όπως είναι το όνειρο, ο διαλογισμός, η κατάνυξη, ο ρεμβασμός, ο αναστοχασμός, οι τέχνες με την έμπνευση, τη δημιουργικότητα (παραγωγή του τελείως κανούριου), με την ανακάλυψη νέων συνθέσεων, την ενεργοποίηση του ασυνείδητου κτλ.

Πριν ξεκινήσω τις σκόρπιες σκέψεις μου, θα ήθελα να τονίσω, πως η επιφυλακτική αντιμετώπιση της ΤΝ αφορά αποκλειστικά τη χρήση και εφαρμογή της στις τέχνες, και ειδικά στη λογοτεχνία, και ακόμα ιδιαίτερα στην ποίηση, σε εκείνο το είδος, όπου η γλώσσα αποκτά τη μεγαλύτερη ελευθερία της και υπερβαίνει τον εαυτό της, ως μέσον επικοινωνίας. Δεν επεκτείνομαι στη χρήση της ΤΝ στις θετικές επιστήμες και την ιατρική, την έρευνα (π. χ. του εγκεφάλου), τη ρομποτική, την ψηφιοποίηση, τη βιομηχανική παραγωγή και τον προσωπικό “πνευματικό” στο σπίτι, ο οποίος λύνει όλα τα προβλήματα που προκύπτουν και δίνει συμβουλές για το ευ ζην. Ειδικά για την τελευταία περίπτωση έχω εκφράσει τις ζωηρές ενστάσεις κι ανησυχίες για τις συνέπειες που θα έχει αυτή τη χρήση για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Όπως δηλώνει και ο τίτλος του σύντομου δοκιμίου, περιορίζομαι στην ποιητική συνειρμικότητα σε σύγκριση με τα κείμενα που παράγονται με τη βοήθεια της ΤΝ ή γράφονται εξ ολοκλήρου από αυτήν. Το αρνητικό πρόσημο του αδιάρθρωτου λεκτικού υλικού στο οποίο στηρίζεται, παρά τα συχνά θαυμαστά αποτελέσματα στη μίμηση έλλογων συνθέσεων με λογική δομή, με αρχή και μέση και τέλος, στηρίζεται στο γεγονός ότι ως μαθηματικός αλγόριθμος “δεν ξέρει τι λέει”, δηλ. δεν έχει γνώση της σημασίας των λέξεων που χρησιμοποιεί αλλά εντοπίζει τα λεκτικά περιβάλλοντα όπου ανευρίσκονται, και με τη μέθοδο στατιστικής αξιολόγησης δημιουργεί ένα λογικοφανές κείμενο που μοιάζει πε προϊόν μιας έλλογης νοητικής διαδικασίας. Στην πραγματικότητα όμως δεν κατανοεί, τουλάχιστον σε αυτές τις αρχικές φάσεις που βρίσκεται η εφαρμογή της, τι ακριβώς γράφει, και, αυτό μάλλον δεν θα αλλάξει, δεν αισθάνεται, δεν διστάζει, δεν ζυγίζει, δεν αμφιβάλλει, δεν κρίνει και δεν φοβάται αυτά που εκστομίζει ή γράφει.  Είναι απολύτως ουδέτερη. Πάντα με ευγενικούς τρόπους, εννοείται. Αλλά ετοιμάζονται ήδη κι άλλες πλατφόρμες, με πιο πιπεράτο περιεχόμενο για ειδική πελατεία, για να μη μείνουν διαφυγόντα κέρδη.

*

Η συνειρμικότητα εννοιών, σημασιών λέξεων, εικόνων, μεταφορών, παρομοιώσεων, φράσεων, στίχων κτλ., είναι ίσως από τα πιο βασικά υφολογικά στοιχεία της ποίησης, ως μιας μορφής της “γλώσσας καθαυτής”, χωρίς τις δεσμευτικές λειτουργικότητες που τη δημιούργησαν και τις οποίες υπηρετεί και σήμερα. Το είδος της συνειρμικότητας μπορεί να φτάσει από την απλή ακυριολεξία (π.χ. στην καρδιά του χειμώνα) έως το νοητικά τελείως ασύνδετο (το κίνημα Dada που περιορίζει τις λέξεις στην ηχητική τους ποιότητα) και διατρέχει διάφορες κυματιστικές “συχνότητες” στη μεταφορική χρήση τους ή την υπερλογική σύνδεσή τους. Σε αυτές τις λεπτές διαφοροποιήσεις στη συνεκτικότητα των συνδυασμών, έγκειται ένα μεγάλο μέρος της γοητείας της ποίηση που κεντρίζει τη φαντασία του αναγνώστη και δημιουργεί την ευφορία μιας στιγμιαίας αλλά και ακαριαίας απελευθέρωσης από τη λογική και την αιτιοκρατία. Ο βαθμός ανεκτικότητας του αναγνώστη σε αυτή την υπέρβαση της λογικής δομής στη σημασιολογία της γλώσσας δοκιμάζεται με διάφορους τρόπους και σε διαφορετικές εντάσεις: π.χ. στο “βρέφος της άνοιξης” του Ελύτη η ομοιότητα και συγγένεια που συνδέει τα δύο, η μικρή ηλικία, είναι άμεσα νοητή, αλλά γοητεύει η ασυνήθιστη σύζευξη της ηλικίας του ανθρώπου με τις εποχές του χρόνου. Ασφαλώς στη μαγεία και την απόλαυση της σύγκρισης αυτής παίζουν ρόλο και άλλα στοιχεία: οι εικονολογία, η λεκτική διατύπωση, η ηχητική ποιότητα ή και άλλα συμφραζόμενα και προσλαμβάνουσες παραστάσεις που συνοδεύουν τις λέξεις/έννοιες/εικόνες/ήχους/ρυθμούς. Σημαντικό μέρος της ποιητικής τέχνης έγκειται σε αυτό το ελεύθερο παιχνίδι της σύνδεσης του ασύνδετου, της σύζευξης των χωριστών,  της συμπαρουσίασης άσχετων πραγμάτων κι εννοιών, που είναι τελικά η αποκάλυψη της κρυφής σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στα φαινόμενα του επιστητού, και εντέλει η μύηση στην υπέρτατη γνώση, που έχουν ήδη όλα τα παιδιά, πως συνδέονται με τα πάντα. Τόσο στο σύμπαν και τον κόσμο, όσο και στον οργανισμό. Η παιδική ψυχοσύνθεση και η καλλιτεχνική κοσμοαντίληψη συνήθως συγγενεύουν.

*

Αυτή τη συνειρμικότητα με όλες τις υπερλογικές και παραλογικές συχνότητες της δεν μπορεί να παράγει ένα ποίημα που έχει γράφει με τη βοήθεια της ΤΝ, γιατί δεν έχει συνείδηση της χρήσης της σημασίας των λέξεων, ούτε των συνυποδηλώσεων ούτε της κυριολεκτικής χρήσης, οπότε δεν κατέχει τα κλειδιά του παιχνιδιού με την υπέρβαση της λογικής, για το παιχνίδια με τις διάφορες δοσολογίες αυτής της απόκλισης από το συνηθισμένο και επιτρεπτό, το παιχνίδι με την προσληπτική δεκτικότητα και ικανότητα του αναγνώστη, να ακολουθήσει τα παίγνια του ποιητή και να τα απολαμβάνει, να το νιώθει ως απελευθέρωση από ασφυκτικούς κανόνες χρήσεως της γλώσσας. Επειδή η ΤΝ στον κειμενικό της τομέα έχει υπόψη της σχεδόν άπειρα κείμενα, στην περίπτωση μας ποιητικά, έχει αποθηκεύσει χιλιάδες παραδείγματα τέτοιων παιχνιδιών της σημασιολογικής υπέρβασης, δεν της είναι δύσκολο να παράγει πολλαπλές παραλλαγές αυτού του παιχνιδιού, παραβιάζοντας βέβαια την υφολογική ιδιαιτερότητα του κάθε στοιχείου και του κάθε ποιήματος του κάθε ποιητή. Όταν στενεύει κανείς στην αναζήτησή του και τις προδιαγραφές για το θέμα, π.χ. με την εντολή “στο ύφος του Παλαμά” ή “στο ύφος του ρομαντισμού του 19ου αιώνα”, το αποτέλεσμα θα είναι πιο ομοιογενές και πειστικό. Βεβαίως αντλώντας από διάφορα λογοτεχνικά συνθέματα η εσωτερική διάρθρωση, οι λεπτές δομές βάθους και η συνθετική σύμπραξη ύφους, νοημάτων, “μουσικής” και εικόνων μπορεί να μην πετυχαίνεται στον επιθυμητό βαθμό, άλλωστε υπάρχουν σχεδόν πάντα κάποια (ρευστά) κριτήρια αναγνώρισης των λογοτεχνικών κειμένων της ΤΝ. Επιπλέον πωλούνται στο internet ήδη τέτοια προγράμματα αναγνώρισης συνθέσεων της ΤΝ, που η επιτυχία τους κυμαίνεται (έτσι λέει η διαφήμιση) στα περίπου 60%. Βέβαια στην ποίηση το θέμα είναι πιο λεπτό, και δεν έχει εμπορευματοποιηθεί ακόμα σε τέτοιο βαθμό. Αλλά είμαστε ακόμα στην αρχή μια ολόκληρης εξέλιξης και δεν έχουμε ακόμα στέρεα εμπειρία σχετική.

Οπότε, ο “κβαντικός αχταρμάς” του τίτλου αναφέρεται στο γεγονός ότι η ΤΝ δεν μπορεί να αναγνωρίσει ποιοτικές διαφοροποιήσεις, γιατί ακολουθεί μαθηματικούς αλγόριθμους. Και τα μαθηματικά είναι ποσοτικά, όχι ποιοτικά (το 1+1 =2 στηρίζεται στην υπόθεση πως τα μετρήσιμα μεγέθη έχουν την ίδια ταυτότητα· με την χρηματική οικονομία άρχισε και η αφηρημένη σκέψη και με τη βιομηχανική επανάσταση η κυριαρχία των μαθηματικών σε όλα τα επίπεδα). Η ΤΝ δεν μπορεί να αναγνωρίσει την ειδική αισθητική λειτουργικότητα της λέξης σε ένα σύνθετο γλωσσικό σύνθεμα, απλώς το αναπαράγει μεμονωμένα ως στατιστικό στοιχείο, ανάλογα με την πιθανότητα που έχει ως λέξι σε συνδυασμό με άλλες λέξεις οι οποίες βρέθηκαν στα κειμενικά  παραδείγματα με τα οποία έχει τροφοδοτηθεί η πλατφόρμα και τα οποία διαθέτει. Το αποτέλεσμα είναι συχνά αρκετά αληθοφανές. Η τυχαιότητα βέβαια, πέρα από την ιεράρχηση της στατιστικής πιθανότητας, πόσες φορές εμφανίζεται μαζί με άλλες παρόμοιες λέξεις, οδηγεί στο γεγονός, ότι για την ίδια ακριβώς εντολή μπορεί να εμφανιστούν και δύο και πολύ περισσότερες εκδοχές του ίδιου ποιήματος. Αν δώσει κανείς λέξεις-κλειδιά, αυτή η πιθανότητα δεν εξαφανίζεται τελείως.

*

Ο αχταρμάς λέξεων λοιπόν, που μοιάζει με ποίημα, με επιτήδειο τρόπο μιμείται ένα πραγματικό καλλιτέχνημα, γιατί η ποιότητα των λέξεων και η αισθητική τους λειτουργικότητα μέσα στη συνολική μορφή του αρχικού ποιήματος δεν μπορούν να αναπαραχθούν, και το αποτέλεσμα της “σύνθεσης” είναι τυχαίο. Αν ξαναδώσεις την ίδια εντολή, βγαίνει άλλο κείμενο. Ο αχταρμάς του τίτλου κυριολεκτεί, προσποιείται όμως ότι είναι αυθεντικό εμπόριο, ενώ είναι ένα συνονθύλευμα από fake αντικείμενα που χρησιμοποιούν αυθεντικές πρώτες ύλες.

Στην εποχή του δήθεν και τάχατες της διαφήμισης και αυτοπροβολής η αυθεντικότητα και το γνήσιο δεν είναι κριτήριο πια και οι (απο)μιμήσεις φοριούνται και επισήμως. Με τη διάδοση και εξέλιξη της ΤΝ και την αλόγιστη χρήση κι εφαρμογή της, το αληθινό και το πραγματικό υφίστανται άλλο ένα σοβαρό πλήγμα. Ο άνθρωπος στο δρόμο προς το cyborg γίνεται ένα υβρίδιο φυσικών και τεχνητών στοιχείων, και η ουσία και η ποιότητα των αισθημάτων, της ενσυναίσθησης, της συναισθηματικής σκέψης, των ψυχοσωματικών δράσεων κι αντιδράσεων, της εσωτερικής ισορροπίας, της βαθύτερης ικανοποίησης, της ψυχυγιεινής, της συμπάθειας και της ευτυχίας και αυτογνωσίας, κινδυνεύουν να γίνονται όλο πιο περιθωριακές και καταπιεσμένες, εν τέλει αμελητέες μπροστά στη μέθη της αέναης προόδου. Τα επαγγέλματα του μέλλοντος θα είναι η πληροφορική και η ψυχιατρική.