Ο συνολικός όγκος των σκουπιδιών που έχει παραχθεί στην υφήλιο, ενδεχομένως να ξεπερνά και τον συνολικό όγκο της βιομάζας του πλανήτη. Είδηση ηλεκτρονικής εφημερίδας. Το ζήτημα έχει τεράστιες διαστάσεις, και παρά ταύτα, επειδή πρόκειται για σκουπίδια, τα κρύβουμε κάτω από το χαλί. Η καταναλωτική κοινωνία της αειφόρας ανάπτυξης, παρά τις προσπάθειες της ανακύκλωσης, βρίσκεται βαθιά μέσα στη μέθη της υπερπαραγωγής προϊόντων που δεν μας χρειάζονται και κινείται μακριά από το όραμα μιας κυκλικής οικονομίας. Οι φαύλοι κύκλοι της κερδομανίας, που δημιουργεί όλο νέα προϊόντα προς πώληση και νέες μεθόδους διαφήμισης για να κινηθούν ανοδικά οι αγορές, συσσωρεύει τα ληγμένα, τα παλαιομοδίτικα, τις ξεπερασμένες μηχανές που δεν εξυπηρετούν πλέον την πρόοδο, και οι συνεχείς πόλεμοι, τεχνολογικοί πλέον, παράγουν απίστευτες ποσότητες από παλιοσίδερα, ίσως και περισσότερα από τις αυτοκινητοβιομηχανίες. Η ανακύκλωση αυτού του υλικού δεν συμφέρει οικονομικά. Προς το παρόν.
Η άναρχη οικοδόμηση της οπτασίας μιας αειφόρας ανάπτυξης και ο μαζικός τουρισμός δημιουργούν κτιριακά συγκροτήματα, που αύριο θα είναι ακατοίκητα, όταν ο υπερτουρισμός θα μοιάζει πλέον σαν εφιάλτης που πέρασε, γιατί οι οικονομικές και κλιματολογικές κρίσεις δεν θα ευνοούν πια μετακινήσεις ολόκληρων πληθυσμών σε τέτοια έκταση. Τα περιζήτητα χιονοδρομικά κέντρα των Άλπεων, που δουλεύουν εν πολλοίς πλέον με το ακριβό τεχνητό χιόνι, θα ξεφουσκώσουν και θα είναι προορισμός για τους λίγους, όπως ήταν και κάποτε. Θα μείνουν πολυτελή κατασκευάσματα που ερημώνουν. Οι ευθύγραμμες παραλίες της Ισπανίας έχουν γίνει ήδη αβίωτες για τους ίδιους τους κατοίκους, και στην Ελλάδα έχουμε το παράδειγμα της Σαντορίνης και της Μυκόνου, όπου η ποιότητα της ζωής, με τα καθημερινά κρουαζιερόπλοια και τους μυρίους μέσα στα γραφικά στενά, έχει κατέβει σε τέτοιο βαθμό, που οι δείκτες της επισκεψιμότητας υποχωρούν σταδιακά. Τα αποτυπώματα αυτού του είδους τουρισμού όμως παραμένουν: κτίρια που θα γίνουν ερείπια, παραλίες που θα έχουν χαλάσει, δομές παραδοσιακής ζωής που έχουν καταστραφεί. Το έθνος από ξενοδόχους και γκαρσόνια επιβίωνε βέβαια ήδη στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι ιδιωτικές βίλες των πλούσιων Ρωμαίων όμως υπάρχουν ακόμα και φημίζονται για την αρχιτεκτονική τους. Οι επόμενοι αιώνες δε θα μπορέσουν να πουν το ίδιο. Η αρχαιολογία αυτού του τύπου θα είναι μια μονότονη επανάληψη φτηνοκατασκευών, που δεν αξίζουν καν την απογραφή και απλώς ασχημαίνουν το τοπίο.
Η καύση των σκουπιδιών, όπως γίνεται π. χ. εδώ και δεκαετίες στην Βιέννη σ’ ένα κομψό μεταμοντέρνο κτίριο που σχεδίασε ο πολύς Friedensreich Hundertwasser και τροφοδοτεί ολόκληρες περιοχές της πόλης με θέρμανση και ζεστό νερό, αφορά βασικά ένα μέρος του δυτικού κόσμου, αλλά στη μεγάλη εικόνα είναι μάλλον μια εξαίρεση. Τα πολλά σκουπίδια των μεγάλων χωρών της Ευρώπης εξάγονται συνήθως στην Τουρκία, αλλά δεν μιλάει κανείς γι’ αυτό (ρεπορτάζ από τον τύπο). Αυτό είναι πιο φτηνό και απλό. Στην Ελλάδα έχουμε τις περιβόητες χωματερές, που η δυσλειτουργία τους (και ως εστίες μόλυνσης και πυρκαγιών) βγαίνει κάθε τόσο στην δημοσιότητα, ή ο καυγάς των δήμων γύρω από την πρωτεύουσα, ποιος θα δεχτεί τελικά την άναρχη ταφή των αχρήστων του σημερινού πολιτισμού μας. Μόνο οι γλάροι επωφελούνται: κάθε πρωί ακούγονται τα κρωξίματα στο κέντρο της πρωτεύουσας, όταν τραβάν το δρόμο τους προς τις χωματερές στην περιοχή των Λιοσίων … Έχουν αλλάξει τρόπο ζωής: δεν χρειάζονται πια τη θάλασσα, και οι βασιλείς των υδάτων και των μεγάλων εκτάσεων έγιναν σκουπιδοφάγοι των χωματερών. Άλλωστε από τους κάδους απορριμμάτων ζει ένας ολόκληρος κόσμος αστέγων, προσφύγων, παράνομων, και άλλων κατηγοριών της φτώχειας και της έσχατης ένδειας.
Η εποχή μας, της αχαλίνωτης προόδου (προς τα πού δεν έχει ξεκαθαριστεί καθόλου), θα αφήσει έναν απέραντο σκουπιδότοπο, που δεν ξέρει ακόμα πώς να τον διαχειριστεί. Τα απορρίμματα είναι απλώς η άλλη πλευρά της σπατάλης πρώτων υλών και της υπερκατανάλωσης μέσα σε μια τεχνητή ζήτηση που καλλιεργείται από την κοντόφθαλμη κερδολαγνεία και τους αχρείαστους πολέμους. Η παγκοσμιοποίηση της βιομηχανικής παραγωγής, των διεθνών αγορών και των καταναλωτικών συμπεριφορών δεν φαίνεται να έχει εξαλείψει τους εθνικισμούς και τους σχετικούς ανταγωνισμούς, ποια μεγάλη δύναμη θα είναι η πρώτη στο εμπόριο, την τεχνολογία και στη στρατιωτική ισχύ. Τα όπλα που διαθέτουν οι υπερδυνάμεις φτάνουν για να καταστραφεί πολλαπλώς ο γαλάζιος, αλλά ίσως αυτό μπορεί να κάνει κι αυτός ο ίδιος μόνος του, μόλις ξυπνήσουν και απορρυθμιστούν οι γεωλογικές και ατμοσφαιρικές δυνάμεις, εκείνες που κρατούσαν έως τώρα τα πράγματα σε μια ισορροπία, η οποία ευνόησε την ευδοκίμηση σύνθετων μορφών ζωής και τη δημιουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου. Και τα σκουπίδια αυτά δεν μπορούμε να εξάγουμε στο σύμπαν· είναι τόσα πολλά που αποτελούν πλέον σχεδόν μια ξεχωριστή ήπειρο. Με αυτά θα ζήσουν οι επόμενες γενεές. Από πολλές απόψεις και εξαιτίας πολλών διαφορετικών παραγόντων η ποιότητα της ζωής για τον πολύ κόσμο (του δυτικού κόσμου!) δε θα είναι πια η ίδια.
*
Σκουπιδότοπος όμως είναι και το διάστημα γύρω από τον γαλάζιο πλανήτη (στη Χαμηλή Γήινη Τροχιά, έως 2000 km). Και κάποτε θα εξαπλωθεί και στο δικό μας ηλιακό σύστημα. Πρώτα βέβαια στο κοντινό φεγγάρι, που σύμφωνα με το αστρικό του ιστορικό, είναι και ένα κομμάτι της Γης. Ο πόλεμος για το φεγγάρι έχει ήδη αρχίσει. ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα έχουν αναπτύξει τεχνολογικά προγράμματα, για να έχουν χτιστεί στις αρχές και στη μέση της δεκαετίας του 2030 οι πρώτοι ατομικοί αντιδραστήρες, οι οποίοι θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν με ενέργεια δικούς τους διαστημικούς σταθμούς. Η στρατηγική μάχη για τις καλές θέσεις και την πρωτιά έχει ήδη αρχίσει. Παρά τη Συνθήκη της Σελήνης (1979), την οποία έχουν υπογράψει κι επικυρώσει ελάχιστες χώρες[1], οι Μεγάλες Δυνάμεις έχουν επιδοθεί σε αγώνα δρόμου, ποιος θα είναι πρώτος και θα έχει τα ανάλογα προνόμια και τον έλεγχο. Το φεγγάρι, χωρίς ατμόσφαιρα, διευκολύνει όλα τα ταξίδια στο διάστημα, γιατί οι πύραυλοι δεν έχουν να αντιμετωπίσουν την τριβή που δημιουργεί η ατμόσφαιρα του γαλάζιου και στοιχίζει τεράστιες ποσότητες ενέργειας για την απογείωση. Βέβαια, ακριβώς αυτή είναι που μας προστατεύει από όλα τα μικρά και μεγαλύτερα διαστημικά σκουπίδια και τους μετεωρίτες διαφόρων διαμετρημάτων, που βομβαρδίζουν ανενόχλητα τη σελήνη. Θα δούμε πώς θα το αντιμετωπίσουν. Μάλλον με υπόγειες κατασκευές.
Έχω γράψει ένα σατιρικό ποίημα, δήθεν έκκληση στις αγορές και τους επενδυτές να πιάσουν από τώρα ένα καλό οικόπεδο στο φεγγάρι[2], … και μόλις διάβασα ότι την ιδέα είχε και ένα δαιμόνιος Αμερικάνος από το 1980, που την έκανε και “πράξη”: κατέθεσε στον ΟΗΕ μια σχετική αναγγελία απαίτησης, κι επειδή δεν πήρε απάντηση, άρχισε να πουλάει οικόπεδα στο φεγγάρι για 25 δολάρια το στρέμμα (με φανταχτερό πιστοποιητικό ιδιοκτησίας)· κατά τους ισχυρισμούς του πούλησε 611 εκατομμύρια στρέμματα[3].
Ένα άλλο θέμα είναι πλέον η πληθώρα των δορυφόρων: η πρακτική, στρατηγική και ελεγκτική σημασία των δορυφόρων κι ο σχετικός ανταγωνισμός (στη Χαμηλή Γήινη Τροχιά, έως 2000 km) των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι δορυφόροι χρειάζονται πλέον για να λειτουργήσει το GPS, το google on earth με τους ακριβείς χάρτες και τις φωτογραφίες και του σπιτιού σου στην εξοχή και χίλια άλλα (ασφαλώς και στρατιωτικά). Ρωσία, Κίνα, ΗΠΑ, Ινδία και Ισραήλ έχουν ήδη αναπτύξει συστήματα εξόντωσης άλλων (“εχθρικών”) δορυφόρων (“τύφλωση” με lazer, διάλυση κτλ.). Πέρα από τη στρατιωτική σημασία τους, μεγάλο πρόβλημα είναι το γεγονός ότι υπάρχουν 3000 “νεκροί” δορυφόροι και περ. 34.000 θραύσματα από διαστημικά σκουπίδια γήινης προέλευσης, που γυρίζουν γύρω γύρω από τον πλανήτη. Ιαπωνική εταιρεία σε δορυφόρο (SKY Perfect Corporation) απομακρύνει τα διαστημικά συντρίμμια με lazer και στρέφει τα θραύσματα προς την ατμόσφαιρα της Γης, όπου καίγονται[4].
Mερικά από αυτά τα στοιχεία ακούγονται σαν επιστημονική φαντασία, αλλά ακριβώς αυτή ήταν που μας έχει ήδη προϊδεάσει για ορισμένες εξελίξεις οι οποίες στο μεταξύ έγιναν πραγματικότητα. Προς το παρόν δεν φαίνεται οι διενέξεις και διχόνοιες των εθνικισμών στην επιφάνεια του γαλάζιου πλανήτη, τα τσακώματα για αγροτεμάχια και εδαφικές ιδιοκτησίες να καλμάρουν στον διαστημικό χώρο, ίσως όμως η απεραντοσύνη του σύμπαντος και το δέος των αποστάσεων να καταπραΰνουν αυτές τις άκαιρες και μικρόψυχες αντιλήψεις περί property και ηγεμονία σε μια υφήλιο που δεν είναι ούτε μία κουκίδα του γνωστού μέρους του σύμπαντος, και που έως τώρα μοιάζει θαύμα μοναδικό συγκυριών και περιστάσεων που επέτρεψαν την ανάπτυξη ενός πολιτισμού, που είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται με ρεαλιστικό τρόπο τη μοναδικότητά του: τον κοινό ανθρώπινο πολιτισμό. Κι αν δεν γίνει αυτό και συνεχίσουν οι ανόητες και καταστροφικές διενέξεις και οι πόλεμοι και στο φεγγάρι και στο ηλιακό μας σύστημα, κάποτε θα σταματήσουν γιατί δεν θα υπάρχει πια η αναγκαία ενέργεια για την διατήρηση αυτής της τεχνολογίας· και κανένα έθνος στον κόσμο, καμία υπερδύναμη δε θα είναι σε θέση, να βρει και να εξασφαλίσει τόσες πηγές ενέργειας που χρειάζονται για τέτοια εγχειρήματα. Ας μην ξεχνάμε βέβαια και πως η κλιματική κρίση, της οποίας τις συνέπειες δεν μπορούμε καν να διανοηθούμε ακόμα, είναι πιθανόν να έχει τον τελευταίο λόγο.
Βάλτερ Πούχνερ
