You are currently viewing Ανθούλα Δανιήλ: Ερρίκου Ίψεν, Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν σε σκηνοθεσία Βαλεντίνης Λουρμπά στο Θέατρο Εκάτη στην Κυψέλη

Ανθούλα Δανιήλ: Ερρίκου Ίψεν, Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν σε σκηνοθεσία Βαλεντίνης Λουρμπά στο Θέατρο Εκάτη στην Κυψέλη

Ο Ερρίκος Ίψεν είναι ο προφήτης της νέας εποχής του και άγγελος του μοντερνισμού στο θέατρο. Γεννήθηκε στο Σίεν της Νορβηγίας το 1828 και πέθανε στη Χριστιανία το 1906.

Στα έργα του που παίζονται και ξαναπαίζονται στην Ελλάδα θα βρούμε πολλά αυτοβιογραφικά στοιχείακταςαι τον ίδιο μέσα στους κυρίαρχους χαρακτήρες που δημιούργησε.  Τα περιβάλλοντα στα οποία στήνει τις υποθέσεις των έργων είναι αστικά, άνετα, περιποιημένα αλλά κάτω από την επιφάνεια βράζουν πάθη  που σιγά σιγά αναδύονται από τον βυθό αποκαλύπτοντας καλά τις κρυμμένες πληγές. Πληγές ψυχικής αλλά και κοινωνικής συμπεριφοράς και ηθικής.

Ο Ιψεν ήταν παιδάκι όταν ο πατέρας του έχασε την περιουσία του και η οικογένεια αναγκάστηκε να μετοικήσει στην εξοχή. Έτσι ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν μεταφέρει κάτι δικό του στον χαρακτήρα του.

Στο έργο, έξι είναι τα κύρια πρόσωπα, όλα δεμένα  με σχέσεις συγγενικές, κατά κύριο λόγο, πλέκοντας έναν σφιχτό ιστό  που παγιδεύει και τα έξι.

Ο κεντρικός ήρωας που το όνομά του  βρίσκεται στον τίτλο, ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν, τραπεζίτης που οι ενέργειές του βύθισαν την πόλη το στο οικονομικά χάος, εξέτισε ποινή πενταετούς φυλάκισης και στη συνέχεια κλείστηκε για οχτώ χρόνια στον πάνω όροφο του σπιτιού του, χωρίς καμία επικοινωνία με τη σύζυγό του, η οποία ζει στον κάτω όροφο και ακούει διαρκώς τα βήματα του· πάνω, κάτω, συνέχεια.

Η σύζυγος, η Γκούνχιλντ, μετά τη μεγάλη ντροπή που έπληξε το γόητρο, την οικονομία και την τιμή της οικογένειας, σε ένα μόνο ελπίζει· στην αποκατάσταση του ονόματος, πράγμα που θα το πετύχει μέσω του γιου της, του Έρχαρτ, τον οποίο βλέπει σαν Μεσσία.

Η δίδυμη αδελφή της,  η Έλλα, είναι η πρώτη αγάπη του Μπόρκμαν,  την οποία όμως άφησε για να παντρευτεί την Γκούνχιλντ και να γίνει ο τραπεζίτης, επειδή το διακύβευμα ήταν ή την Έλλα ή την Τράπεζα.

Ο γιος του ζεύγους, ο  Έρχαρτ, μετά την οικονομική καταστροφή, ζει με τη θεία του –είναι η μόνη που με την παρέμβαση του Μπόρκμαν έσωσε την περιουσία της- κι έτσι ο Έρχαρτ έχει δυο μητέρες που τον διεκδικούν, παραβλέποντας η μία τα δικαιώματα της άλλης. Ο Έρχαρτ όμως είναι πλέον είκοσι ετών και  ήδη  έχει κάνει τις επιλογές του. Θα ζήσει με την σκαναδαλωδώς ωραία και επιλήψιμης διαγωγής κυρία Βίλτον, αλλά εκείνον δεν τον νοιάζει καθόλου. Είναι ερωτευμένος.

Ο Μπόρκμαν είναι σκληρός άνθρωπος. Λέει ωμά και ρεαλιστικά την αλήθεια, όπως είπε στην Έλλα ότι την παράτησε με αντάλλαγμα την Τράπεζα, έτσι είπε και στον μοναδικό φίλο του τον Φόλνταλ που του εμπιστεύεται τα ποιήματα του,   «δεν είσαι ποιητής» και μην ξαναέρθεις εδώ.

Ο Μπόρκμαν είναι ο άνθρωπος που κοιτάζει μόνο το κοινωνικό προσωπικό του όφελος, χωρίς να θρηνεί για τα ερείπια που αφήνει πίσω του.  Είναι απόλυτα ρεαλιστικός. Ακόμη και την παρανομία τη θεωρεί νόμιμη, αν είναι να επιτύχει:

Γιατί έκανα ότι έκανα; Έπρεπε να παρανομήσω γιατί ήμουν εγώ ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν…

Ήμουν κατήγορος και συνήγορος του εαυτού  μου  …

Κανέναν άλλο δεν αδίκησα παρά μόνο τον εαυτό μου…

Ξανάκανα τη δίκη μου… Και η απόφαση που έβγαζα ήταν αυτή, Κανέναν άλλο δεν είχα αδικήσει παρά μονάχα τον εαυτό μου …

Είχα την εξουσία κι άκουγα μια κραυγή μέσα μου σωρός από εκατομμύρια σκλαβωμένα γύρω μου με καλούσαν να τα ελευθερώσω… Με δυο λόγια αθώωσα τον εαυτό μου … Τίποτα νέο δεν γίνεται αλλά ότι κι αν γίνεται δεν επαναλαμβάνεται το μάτι μόνο βλέπει αλλιώς τα πράγματα…

 

Ο Μπόρκμαν δεν ζητάει τίποτα άλλο από το να ξαναβρεθεί την κορυφή. Η ζωή βρίσκεται στο παρόν και στο μέλλον. Το παρελθόν είναι νεκρό. Η μόνη δύναμη είναι η εξουσία… Η οικογένεια που έχασε είναι παράπλευρη απώλεια. Νιτσεϊκός και Καζαντζακικός θέλει να ξανασταθεί στα πόδια του. Στόχος του η εξουσία που δίνει το χρήμα…

Ζωή σημαίνει εργασία, τονίζει διεκδικώντας τον το γιο του, μα εκείνος δεν θέλει να εργαστεί αλλά να ζήσει με την κυρία Βίλτον. Αυτή είναι η δική του μεγάλη φιλοδοξία.  Να φύγει για να μην πάθει «ασφυξία». Θεωρεί «νοσηρή περιποίηση και ειδωλολατρία» αυτό που του προσφέρει η μητέρα του, το ίδιο και η θεία του, «ίδια κλεισούρα»… ενώ η κυρία Βίλτον είναι ο φρέσκος καθαρός αέρας. Η Γκούνχιλντ θέλει να αποκαταστήσει το όνομά της, η Έλλα να διαιωνίσει το δικό της και οι δύο με μέσο τον Έρχαρτ, αλλά λογαριάζουν χωρίς τον ξενοδόχο, που είναι το μη αναμενόμενο.

 

Στο ευρύ κοινό είναι γνωστή η φράση «ιψενικό τρίγωνο». Εδώ έχουμε τα εξής τρίγωνα: Μπόρκμαν, Γκρούνχιλντ, Έλλα.  Γκρούνχιλ, Έλλα, Έρχαρτ. Έρχαρτ, κυρία Βίλτον και η μικρή Φρίντα που ετοιμάζεται να μπει στον στίβο…

Επισήμανση. Οι δυο μεγάλες γυναίκες και αδελφές νοιάζονται μόνο για το σπίτι τους και όνομά τους. Η κυρία Βίλτον για το παρόν της, η μικρή Φρίντα για το μέλλον της, ο Έρχατ για τον έρωτα και ο Μπόρκμαν για την εξουσία. Εν ολίγοις, οι γυναίκες δεν έχουν όραμα που να ξεπερνάει τα όρια του σπιτιού ή μόνο της κρεβατοκάμαρας…

Δεν είναι αμελητέα η κατακυρωμένη άποψη πώς ο Ευριπίδης μπόλιασε όλο το ευρωπαϊκό θέατρο. Ο Μπόρκμαν μιλάει για την Τράπεζά του, όπως ο Ιάσων, όταν εξηγεί στη Μήδεια γιατί πρέπει να παντρευτεί τη Γλαύκη και να γίνει βασιλιάς. Επίσης δεν πρέπει να ξεχάσουμε τα μηνύματα του Φρόιντ, ο οποίος μιλάει μέσω της κυρίας Βίλτον: υπάρχουν στη ζωή ορισμένες δυνάμεις που εσείς φαίνεται δεν τις καλογνωρίζετε, … όπως αυτό που οδηγεί δυο ανθρώπους να γίνουν ένα…

Και στην απορία της Γκρούνχιλντ, η κυρία Βίλτον έχει έτοιμη την απάντηση. Ξέρει καλά (ως περπατημένη που είναι) πως στη ζωή τίποτα δεν διαρκεί για πάντα, γι’ αυτό έχει προβλέψει για το μέλλον. Η μικρή Φρίντα που αφελώς πιστεύει πως η κυρία Βίλτον την παίρνει μαζί της για να σπουδάσει, θα γίνει το τρίτο πρόσωπο στο νέο ιψενικό τρίγωνο που θα επιτρέψει τη σχέση της κυρίας Βίλτον με τον Έρχαρτ να διατηρηθεί…

Τα ασημένια κουδουνάκια του έλκυθρου που παίρνει το τελευταίο τρίγωνο μακριά ακούγονται ευκρινώς και ο καθένας τα ερμηνεύει, ανάλογα με την περίπτωσή του.  Στην ορμητική του πορεία όμως προς το μέλλον, το έλκυθρο θα παρασύρει τον πατέρα Βίλχελμ που βγήκε μες στη θύελλα να αποχαιρετήσει την κόρη. Το έλκυθρο είναι ο οδοστρωτήρας της ζωής που τρέχει μπροστά αφήνοντας πίσω ότι γίνεται βαρίδιο στην εξέλιξη.

Ο Χάρολντ Μπλουμ είπε πως πρέπει να σκοτώσεις τον πατέρα για να ελευθερωθείς και να πας μπροστά. Ο μύθος του Κρόνου που τρώει τα παιδιά του και ο μύθος του Δία που τον σκοτώνει για να ζήσει επαναλαμβάνεται.

Μετά τη φυγή του Έρχαρτ, ο Μπόρκμαν βγαίνει έξω στην κοσμοχαλασιά και βλέπει και ακούει.

Έρχονται και φεύγουν τα ατμόπλοια… δουλεύουνε τα εργοστάσια! Τα δικά μου εργοστάσια! τα  έμβολα ανεβοκατεβαίνουν, τα πιστόνια πετώντας σπίθες… κινούνται ασταμάτητα …

Κι εδώ πάνω στην κορύφωση του οραματισμού της αποθέωσής του, το μεταλλικό χέρι του θανάτου θα φέρει το τέλος της εποχής του, εκεί μέσα στο παγωμένο τοπίο και με το ουρλιαχτό του αέρα. Οι δυο δίδυμες αδελφές δίνουν τα χέρια πάνω από τον νεκρό που αγάπησαν και οι δύο και τον στερήθηκαν διαδοχικά και οι δύο. Ο Μπόρκμαν είναι μια άλλη εκδοχή της υπεροψίας που τελειώνει σαν του Αρχιμάστορα Σόλνες· γκρεμίζεται από ψηλά.

Η Παράσταση:

Η Βαλεντίνη Λουρμπά επιλέγει τα κλασικά έργα και ευτυχώς δεν τα «πειράζει». Μας τα δίνει έτσι όπως τα παρέλαβε. Αφήνει τον συγγραφέα τους να μιλήσει. Εκείνη σκηνοθετεί, κατευθύνει τους ηθοποιούς λιτά, σοφά, καίρια, για να αναδείξουν τα υποφώσκοντα μηνύματά  του. Κάθε χρόνο και πολύ περισσότερο από άλλους έχει την τιμητική του ο Ίψεν.  Και δεν είναι τυχαίο που η Αγριόπαπια παίχτηκε με επιτυχία και δεύτερη χρονιά.

Ο Μάνος Χατζηγεωργίου ως Μπόρκμαν απέδωσε τον χαρακτήρα ωμά και ρεαλιστικά. Δεν τσιγκουνεύτηκε τα λόγια, δεν κρύφτηκε πίσω από μάσκες, αντιθέτως σταδιακά, το κλεισμένο λιοντάρι οχτώ χρόνια, στον πάνω όροφο, ξύπνησε και βγήκε πάλι στο φως. Γέμισε με την επιβλητική παρουσία του τον χώρο. Και στην παρακμή του είναι ένας άρχοντας που σιγά σιγά θα ξετυλίξει τον χαρακτήρα και θα φέρει στο φως ξανά το απωθημένο υπερεγώ του. Με πειθαρχημένη αυταρχικότητα και ξεκάθαρη λογική ετοιμάζει την επανάκαμψή του.

Η Μαρία Δημητριάδου μπορεί να δείχνει καταπιεσμένη από την οικονομική καταστροφή και το κοινωνικό στραπατσάρισμα της οικογένειάς της, αλλά μέσα της έχει βρει το στήριγμά της στον γιό της. Παίζει με συγκρατημένη ψυχική ορμή τη μάνα που θα πολεμήσει για τα δικαιώματά της. Η καταπίεση που έχει υποστεί είναι εμφανής στον τρόπο που στέκεται και κινείται, που μιλάει που μοιάζει σαν να έχει χάσει τα βήματά της αλλά ελπίζει ότι θα τα ξαναβρεί.

Η Βαρβάρα Κυρίτση, η δίδυμη αδελφή, είναι ολόιδια με την αδελφή της και έχει τον ίδιο στόχο μ’ εκείνη. Αυτή όμως στέκεται αγέρωχη· ήρθε με ατού στο χέρι της  το ελάχιστο που της απομένει να ζήσει, να διεκδικήσει τον γιο εκείνης που της πήρε τον σύζυγο. Μου πήρες, σου πήρα… Είναι  λογική και πλούσια, άρα μπορεί να περπατάει με την πλάτη τεντωμένη, να φοράει όλα τα μπιχλιμπίδια της κοινωνικής τάξης και να απαιτεί αυτό που νομίζει πως δικαιούται. Το μήλον της Έριδος, ο ωραίος και επιβλητικός Βασίλης Ασημάκης, σεμνός και ευγενής και τρυφερός αλλά κάθετος. Οι  δυο μητέρες δεν θα διαμελίσουν τη σάρκα του… Είναι νέος και προσβλέπει στο αόρατο μέλλον.

Η κυρία Βίλτον  είναι ο διάβολος στην κόλαση… συνεχίζει το αρχικό του έργο…Σπάει όλα τα αναμενόμενα με τη φιγούρα της, το μοντέρνο ντύσιμο της κόντρα στα πένθιμα παραλίγο ράσα των δύο άλλων γυναικών.. Είναι κι αυτή  ωμή και ρεαλίστρια που ξέρει να απολαμβάνει, τρυφερά και με το γάντι,  το εδώ και τώρα της ζωής, όσο για το  μέλλον… βλέπουμε. Απομένει ο συντεθλιμμένος από το έλκυθρο πατέρας, Χρίστος Γεωργίου,

σαν Λάιος που έπρεπε να φύγει από τη μέση για να προχωρήσει ο Οιδίπους, η κόρη του.

Τέλος η μικρούλα Φρίντα –η Ελευθερία αλλιώς- ήρθε σαν την άνοιξη, έκανε ένα πέρασμα, άστραψε με την ομορφιά της και τη νιότη της, κι έφυγε σαν τα νιάτα που δεν μας υπολογίζουν…

Δεν είναι τυχαίο που κάποιοι είπαν τον Ίψεν μισογύνη. Οι γυναίκες του έργου όλες μόνο τον εαυτό τους σκέπτονται …

Η Βαλεντίνη Λουρμπά δίδαξε καλά το έργο και πολύ καλά κάνει και δεν πειράζει τα έργα και επίσης καλά κάνει που μας υπενθυμίζει πως υπάρχουν τέτοια έργα που πρέπει να τα βλέπουμε και να τα μελετάμε…

Στο σκηνικό, όλα είναι έτσι ώστε με ελαφρά μεταμόρφωση να δείχνουν άλλα. Το πρακτικό μέρος ντύθηκε τον κρυμμένο μύθο του και λειτούργησε κι αυτό με τον τρόπο του. Οι ήχοι της κοσμοχαλιασιάς, οι παγωνιές και οι ομίχλες του τοπίου συνέβαλαν με τη μεταφορά τους  στο ψυχικό κλίμα των βασανισμένων ψυχών…

 

Ανθούλα Δανιήλ

Συντελεστές

Παίζουν με αλφαβητική σειρά οι ηθοποιοί
Βασίλης Ασημάκης
Χρίστος Γεωργίου
Μαρία Δημητριάδου
Βαρβάρα Κυρίτση
Λήδα Χατζηδημητρίου
Μάνος Χατζηγεωργίου
Βοηθός Σκηνοθετη: Λήδα Χατζηδημητρίου
Μουσική επιμέλεια: Val -de-lou
Φωτισμοί: Θοδωρής Κόκκινος
Ενδυματολόγος- διεκπεραίωση κοστουμιών: Τίσσα Βασιλάκη
Φωτογραφία: Νίκος Κωνσταντόπουλος
Βεστιάριο -προσφορά: Ηρώ Αργυράκη
Δημόσιες σχέσειςΘέατρο Εκάτη
Συγγραφέας:Ερρίκος Ιψεν
Μετάφραση: Θίασος Λεπτουργείο
Σκηνοθεσία Απόδοση: Βαλεντίνη Λουρμπά

Αφήστε μια απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.