- «Στον πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές και νικημένοι / Μόνο άψυχα κουφάρια»
«Παραμύθια πίσω απ’ τον καθρέφτη» είναι ο τίτλος, της πρόσφατης ποιητικής συλλογής, της Αφροδίτης Διαμαντοπούλου (εκδόσεις Παρέμβαση, 2024), όπου ο υπαρξιακός και ψυχοκοινωνικός προβληματισμός εκπηγάζει από μια ρεαλιστική ενατένιση της ζωής.
Η συλλογή αποτελείται από 41 ποιήματα χωρισμένα σε τρεις ενότητες μέσα από τις οποίες η ποιήτρια εκφράζει τις θεάσεις και τις ιδέες της για την κοινωνική συνθήκη στη σύγχρονη εποχή και τις υπαρξιακές ανησυχίες σε ατομικό επίπεδο, άλλοτε καταφεύγοντας στο ονειρικό και στα αρχέτυπα των μύθων τα οποία αναδύονται μέσα από τον καθρέφτη αναζητώντας παραμυθία, και άλλοτε αναζητώντας απαντοχή, επίγνωση κι αυτογνωσία.
Η μνήμη κατέχει κεντρική θέση, ενώ η θεματολογία ποικίλει όπως τα ποιήματα ψυχοκοινωνικού περιεχομένου που αφορούν στον πόλεμο, το γυναίκειο ζήτημα, το θέμα των προσφύγων π.χ. ή προσωπικού και ενδοψυχικού που αφορούν σε υπαρξιακές αναζητήσεις κι ανησυχίες, την αίσθηση της φθοράς και του χρόνου, τα αισθήματα απώλειας, τα αισθήματα μοναξιάς και αλλοτρίωσης του ατόμου στην εποχή των σόσιαλ, της εικονικής επικοινωνίας και εικονικής πραγματικότητας.
Η γραφή της Διαμαντοπούλου εκφέρεται ως επί το πλείστον μέσα από ολιγόστιχα ποιήματα σε πρώτο ενικό και πληθυντικό πρόσωπο κυρίως, όπου η αναμόχλευση του προσωπικού βιώματος δένει με την εστίαση της ματιάς της στη συλλογική συνθήκη, την αίσθηση συμμετοχής, αμοιβαίας αλληλεπίδρασης και συλλογικής προσπάθειας. Ο λόγος είναι διαυγής, εμπλουτισμένος με διακειμενικές συνομιλίες από την αρχαία ελληνική γραμματεία αλλά και τη σύγχρονη, με μεταφορές και εικονοπλασία, με υποδόρια ειρωνεία και ύφος καυστικό κάποιες φορές αλλά και νοσταλγικό.
Στην πρώτη ενότητα με τίτλο «Παραμύθια για μικρούς», η οποία είναι και η μικρότερη καθώς απαρτίζεται από επτά ποιήματα, κυριαρχεί η αναμόχλευση της μνήμης παιδικών βιωμάτων, τα οποία η Διαμαντοπούλου μετασχηματίζει σε ποίηση για να εκφράσει αισθήματα νοσταλγίας και απώλειας των γονιών, της πατρικής εστίας και του γενέθλιου τόπου. Η απώλεια αγαπημένων κεκοιμημένων εκφράζεται σχεδόν ως αίσθηση εγκατάλειψης και ενοχή: «Μ’ άφησαν μόνη μου μέρες θείου πάθους / να πλέκω στεφάνια στον επιτάφιο των αναμνήσεων / να κουβαλώ τα εξαπτέρυγα των ενοχών // Αυτοί που φύγαν, / άρπαξαν ένα κομμάτι ουρανού / και ανελήφθησαν.» («Αυτοί που φύγαν», σελ. 16). Η μνήμη παρομοιάζεται με καρουζέλ όπου περιστρέφεται όλη η ζωή στον κύκλο της έρημης πλέον πλατείας: «Όλη η ζωή, ο κύκλος της έρημης τώρα πλατείας / Όλη η μνήμη, μια στροφή του καρουζέλ» («Πλατεία Επταλόφου», σελ. 17).
Στη δεύτερη και μεγαλύτερη ενότητα με τίτλο «Παραμύθια για μεγάλους», που αποτελείται από είκοσι ποιήματα, πραγματεύονται ενδοπροσωπικά θέματα, όπως αισθήματα μοναξιάς: «Βάζω κραγιόν στα χείλη / και τα δαγκώνω / να στάξει αίμα / η μοναξιά μου» («Αντανάκλαση» σελ. 21). Εκφράζεται μια κατακερματισμένη αίσθηση του κόσμου και του εαυτού, καθώς και «κατακερματισμένης ελπίδας» στην διαπροσωπική αλληλεπίδραση: «Θυμίζει το κοινωνικό αλισβερίσι / που δίνεις την ψυχή σου ολάκερη / και σου την επιστέφουν δαγκωμένη» («Σπασμένοι καθρέφτες», σελ. 22). Το είδωλο τρομάζει στην αναζήτηση του εαυτού μέσα από το καθρέφτισμα της λίμνης που συμβολίζει τον συλλογικό Άλλο: «Καθρεφτίζομαι στην επιφάνεια της λίμνης / Το είδωλο τρομακτικό / Σαθρό προσωπείο που αποσυντίθεται / σαν εκείνο το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» ( «Είδωλο», σελ. 22). Ωστόσο η επεξεργασία των ματαιώσεων και των λαθών οδηγεί σε αίσθηση ίασης και συμφιλίωσης: «Κάνω τα λάθη μου παραμύθια // Δεν έχουν δράκους τα δικά μου παραμύθια / Στάζουν αγάπη τα λάθη μου» («Παραμύθια», σελ. 24). Σ’ αυτήν την ενότητα εντάσσονται επίσης ποιήματα ψυχοκοινωνικού προβληματισμού, όπως εναντίον της πολεμικής βαρβαρότητας: «Στον πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές και νικημένοι / Μόνο άψυχα κουφάρια» («Νικητές και νικημένοι», σελ. 26) ή εναντίον της ξενοφοβίας, καυτηριάζοντας τη λήθη και υπενθυμίζοντας το συλλογικό τραύμα του ’22: «Ξεχάσαμε τη δική μας προσφυγιά / Το δικό μας ’22 / Τότε που οι θάλασσες ξέβραζαν πτώματα νοικοκυραίων / και οι κραυγές των γυναικών στοίχειωναν τις ακτές της Ιωνίας / Τρυπώσαμε στον αυτιστικό μας κόσμο» («Πρόσφυγες», σελ. 27). Η ενότητα κλίνει με την καταφυγή στο όνειρο προς αναζήτηση ελπίδας και λύτρωσης: «Μόνη έγνοια τα όνειρα // μήπως και δραπετεύσουν / παρέα με την ελπίδα / και λυτρωθώ» («Όνειρα», σελ. 35) και με την καταφυγή στην ποίηση. «Το ποίημα ετέχθει» («Γένεση», σελ. 40) γράφει στον τελευταίο στίχο αυτής της ενότητας.
Στην τρίτη ενότητα με τίτλο «Το τέλος των παραμυθιών», το ποιητικό υποκείμενο λες και ανασκουμπώνεται απέναντι στα κακώς κείμενα του κόσμου και της βιωμένης πραγματικότητας. Προβληματίζεται πχ για τη γυναικεία συνθήκη, την οποία σκιαγραφεί αξιοποιώντας αρχετυπικές γυναικείες μορφές της αρχαιοελληνικής δραματουργίας:
«Γεννήθηκες από το πλευρό του Αδάμ
κι έκτοτε επωμίσθηκες το στίγμα της ευθύνης
Έγινες Ιφιγένεια, Αντιγόνη
Ηρωίδα τραγωδίας
Πρόσφερες το κορμί σου στο βωμό,
Θυσία στον ούριο άνεμο της ουτοπίας
Όρθωσες ανάστημα στους Κρέοντες
υπηρετώντας ληξιπρόθεσμα χρέη
Κι απόμεινες πουκάμισο αδειανό
Σύμβολο αιώνιας αυταπάτης» («Γυναίκα», σελ. 44).
Ενώ σε άλλα ποιήματα όπως το «Mute» (σελ. 51), καυτηριάζει την ανούσια και χωρίς περιεχόμενο εικονική πραγματικότητα των σόσιαλ ή σκιαγραφεί με πικρό σαρκασμό τον σύγχρονο τρόπο ζωής: «Ψηφιακοί φίλοι άφυλοι / χαϊδεύουν τη θλίψη / Η Τεχνητή νοημοσύνη καραδοκεί / Προσφέρει εικονικές λύσεις / Γειώνει το λόγο / Σοδομεί τα όνειρα / Φαύλοι κύκλοι περιζώνουν σώμα και σκέψη» («Σήμερα», σελ. 52).
Στο τελευταίο ποίημα με τίτλο «Ζήσε» (σελ. 56) το ποιητικό υποκείμενο ωθούμενο από μια πρόθεση αφύπνισης προτρέπει για ουσιαστική ζωή, συμφιλίωση και αυτοαποδοχή αγγίζοντας τα όρια του διδακτισμού.
Εν κατακλείδι η Αφροδίτη Διαμαντοπούλου με την ποιητική συλλογή της Παραμύθια μέσα απ’ τον καθρέφτη καταβυθίζεται στον εσωτερικό και τον περιβάλλοντα κόσμο και ατενίζοντας τη ζωή μέσα από τους αντικατοπτρισμούς του εσωτερικού της καθρέφτη μιλά με διαυγή και δυνατή γλώσσα για την ανθρώπινη συνθήκη, ιδιαίτερα των αδυνάτων προασπίζοντάς τους, την ανθρώπινη περιπέτεια, τις υπαρξιακές αγωνίες αλλά και τις προσδοκίες για έναν ανθρωπινότερο κόσμο αλληλεγγύης και γαλήνης, προτάσσοντας τη μνήμη, την κοινωνική ευαισθησία και την αγάπη:
Εγκλίσεις
Οι λέξεις σου έσερναν πίσω τους αποσιωπητικά
Και οι προτάσεις σου περίεργες εγκλήσεις
κάτι υποτακτικές του ενδεχόμενου
Κι εγώ που πάντα αγαπούσα την οριστική
Σου έλεγα «σ’ αγαπώ»
Τελεία (σελ. 54).
Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη
Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη είναι κλινική ψυχολόγος, γράφει ποίηση και πεζογραφία και μεταφράζει από τα σουηδικά. «Με λένε Εύα» (εκδόσεις Μανδραγόρας, 2023) είναι το 6ο της ποιητικό βιβλίο, ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε η νουβέλα της «Σφιχταγκαλιάσματα και φτερουγίσματα» (ΑΩ Εκδόσεις, 2025).
