Στην προηγούμενη ανάρτηση μιλήσαμε για τη σχέση διάσημων Συμβολιστών ποιητών, συγκεκριμένα των Novalis, Mallarmé, Valéry, με τα Μαθηματικά. Στη σημερινή, ως συνέχεια, μιλάμε για λιγότερο διάσημους, οι οποίοι έχουν συμβάλει σε αυτή τη σχέση.

1. Norwid

Ο Πολωνός ποιητής Cyprian Norwid (1821-1883), στην εποχή του δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τις ποιητικές θεωρίες του Valéry, και ειδικότερα τις απόψεις του για το πώς ένα ‘αίνιγμα’ της φύσης μετατρέπεται σε σύμβολα γραπτού λόγου. Όπως και με άλλους συμβολιστές, το ύφος του Norwid περιγράφεται ως ‘ερμητικό’, καθώς χρησιμοποιεί σημεία και σύμβολα στην ποίησή του για να εξαλείψει την ασάφεια. Ο Norwid υποστηρίζει ότι οι λέξεις έχουν πολύ φυσική ύπαρξη, με το σχήμα των γραμμάτων να είναι αρχέτυπο αρχέγονων μορφών ( archetypes of premiere formes), όπως το τρίγωνο στο γράμμα Α και άλλα, η κάθετη ως άξονας συμμετρίας και ομοίως ελλείψεις και ορθογώνια. Με άλλα λόγια, βλέπει τις μαθηματικές μορφές ως βασικά δομικά στοιχεία. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η ιδέα επανεμφανίζεται σε νεότερους ποιητές όπως ο Zbigniew Herbert.

2. Belyj

Ο καθηγητής Λογοτεχνίας Steven Cassedy συγκρίνει τον Mallarmé με τον Ρώσο θεωρητικό της λογοτεχνίας και μαθηματικό Andrej Belyj (1880-1934), ο οποίος γράφει στις αρχές του εικοστού αιώνα, κατά την ακμή του ρωσικού συμβολισμού. Ο Cassedy γράφει ότι ο Mallarmé και ο Belyj συνέλαβαν χωριστά ο καθένας ένα λογοτεχνικό αντικείμενο που ορίζεται μαθηματικά, με την έννοια ότι υπάρχει μια λογοτεχνική ‘δομή’ που πρέπει να περιγράφεται με κάποια μαθηματική γλώσσα. Κατά συνέπεια, υποστηρίζει ο Cassedy, το λογοτεχνικό αντικείμενο επιτυγχάνει φαινομενικότητα, δηλαδή μια εξωτερική υλική ύπαρξη.

Ο Cassedy υποστηρίζει ότι τα μαθηματικά του Mallarmé σχετίζονται με την Άλγεβρα, και ειδικότερα τις ομάδες, με την έννοια ότι ορίζει σύνολα που σχετίζονται μεταξύ τους με ‘καθαρές’ σχέσεις. Το Un Coup de dés (Ένα Ρίξιμο των Ζαριών) είναι ιδιαίτερο παράδειγμα αυτού, το οποίο βλέπει ως τυχερό παιχνίδι, και μιλά ρητά για ‘σχέσεις που έχουν σχέση με όλα’. Το λογοτεχνικό αντικείμενο ‘ως σύστημα καθαρών σχέσεων’, σύμφωνα με τον Mallarmé, υπονοεί ότι οι λέξεις δεν έχουν σημασία από μόνες τους, αλλά μάλλον οι λειτουργίες, οι πράξεις ή οι σχέσεις μεταξύ των λέξεων είναι αυτές που κάνουν να αναδυθεί το νόημα. Να σημειώσουμε ότι και ο μαθηματικός-ποιητής Barbilian/ Barbu ενδιαφέρθηκε επίσης ιδιαίτερα για την Άλγεβρα. Αντηχώντας το παιχνίδι με ζάρια, η κύρια ποιητική συλλογή του Barbu, στην οποία η Άλγεβρα παίζει επίσης βασικό ρόλο, ονομάζεται Second Game (Δεύτερο Παιχνίδι). Αλλά ο Barbilian ήταν στην πραγματικότητα επιφυλακτικός με τη φαινομενολογία.

Ο Cassedy υποστηρίζει ότι ο Mallarmé μετακινήθηκε από την αφηρημένη Άλγεβρα στην αναπαράσταση των ιδεών του χωρικά, δηλαδή γεωμετρικά, όπως αποδεικνύεται στα διαγράμματα στο χειρόγραφο του Livre. Ο Cassedy ισχυρίζεται ότι το Livre του Mallarmé υπήρχε σε πολλά επίπεδα και ότι ορισμένα από τα χειρόγραφα διαγράμματα αντιπροσωπεύουν αυτά τα επίπεδα. Ισχυρίζεται επίσης ότι ο Mallarmé ήταν σχετικός με τα Μαθηματικά, καθώς πίστευε ότι όλη η ύπαρξη είχε έναν υποκείμενο προσδιορισμό. Είναι δύσκολο να δει κάποιος αυτή την πολυπλοκότητα των Μαθηματικών στα χειρόγραφα του Mallarmé, αλλά η πρόθεση υπήρχε, και αυτή η πρόθεση έφερε μαζί της μια υπόθεση των Μαθηματικών ως καθαρής γλώσσας που δεν υπάρχει στη συνηθισμένη γλώσσα, και η οποία αντιπροσωπεύει μια υποκείμενη ντετερμινιστική αρχή για το σύμπαν. Πάντως, στην πραγματικότητα, τα διαγράμματα είναι πολύ στοιχειώδη σχήματα και όχι τόσο περίπλοκα όσο υπονοεί ο Cassedy.

Ο σκοπός του Cassedy είναι να συγκρίνει τον Συμβολισμό του Mallarmé με αυτόν του Ρώσου Belyj, γράφοντας περίπου πενήντα χρόνια αργότερα. Ο Cassedy εφιστά την προσοχή στο μαθηματικό έργο του Belyj στη μη Ευκλείδεια Γεωμετρία, το οποίο περιγράφει ως το «πιο επίμονα επαναλαμβανόμενο θέμα της μαθηματικής συζήτησης στα τέλη του δέκατου ένατου και στις αρχές του εικοστού αιώνα». Η κύρια συλλογή δοκιμίων πεζογραφίας του Belyj, Symbolism, εξετάζει ‘τη μαθηματική αισθητική’ και αν η αισθητική μπορεί να θεωρηθεί ως ακριβής επιστήμη. Σύμφωνα με τον Cassedy, ο Belyj ένιωθε ότι η μουσική θεωρούνταν από καιρό κατάλληλη για μελέτη με έναν ακριβή, επιστημονικό τρόπο, και ότι η λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένης της λυρικής ποίησης ειδικότερα, έπρεπε επίσης να είναι έτσι.

Ο Belyj έψαξε για μοτίβα σε ρυθμό και μέτρο (το ιαμβικό τετράμετρο στην περίπτωσή του), στη συνέχεια διατύπωσε γραφικά αυτά τα αποτελέσματα και τα παρουσίασε ως γεωμετρικές μορφές. Συνέχισε να εξετάζει αυτές τις γεωμετρικές μορφές, προσπαθώντας να βγάλει συμπεράσματα για το πώς μπορούσαν να λειτουργήσουν ως σύμβολα με δική τους ύπαρξη. Αυτή η αντίληψη της αισθητικής ως ακριβούς επιστήμης είναι αυτή που βασίζεται σε μεγάλο μέρος της σκέψης του Novalis, του Mallarmé, του Valéry και άλλων μεταγενέστερων συγγραφέων, που προσπαθούν να περιγράψουν μια σύνδεση μεταξύ Μαθηματικών και Ποίησης.

Σήμερα η απλή σύνδεση έχει επιτευχθεί και η συζήτηση αφορά στη σύνθεση των δυο.

3. Khlebnikov

Σύγχρονος με τον Belyj ήταν ο Ρώσος μοντερνιστής και φουτουριστής Velimir Khlebnikov (1885-1922), ο οποίος ανέπτυξε τη λεγόμενη αρχή του ‘beyonsense’ (πέρα από την αίσθηση) στη γλώσσα, με στόχο να αναλύσει τη ρίζα της σημασίας των λέξεων πέρα από την αίσθησή τους, στον ήχο τους. Μεταξύ άλλων έργων, ο Khlebnikov δημοσίευσε τα δοκίμια «Περί ποίησης» και «Για τη σύγχρονη ποίηση». Ήταν φίλος και στενός συνεργάτης του Roman Jakobson, ο οποίος, χρησιμοποιώντας το έργο του Khlebnikov ως αντικείμενο μελέτης, επινόησε μια επιστημονική  προσέγγιση στη γλωσσολογία και τη γλωσσική ανάλυση.

Η χρήση του εκθετικού στον τίτλο του ποιήματός του «Nocnoj Obysk, 3^6+3^6» προκάλεσε σημαντικά κριτικά σχόλια που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο Khlebnikov αναφερόταν σε χρονικά διαστήματα μεταξύ ιστορικών γεγονότων και ότι η μαθηματική σημειολογία χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει ένα ορθολογικό, κατανοητό πλαίσιο στους νόμους του σύμπαντος. Δηλαδή, η χρήση της μαθηματικής σημειολογίας σε αυτή την περίπτωση υποδήλωνε μια ανώτερη αρχή τάξης για το σύμπαν, δηλαδή τον ντετερμινισμό, όπως προτείνεται ομοίως στα γραπτά των Mallarmé και Belyj για τα Μαθηματικά. Ο Khlebnikov δεν έδωσε πολλές εξηγήσεις για τον τίτλο του, αλλά, από την άλλη πλευρά, γνώριζε καλά τις ποιητικές συμβολικές παραδόσεις και τα σχετικά γραπτά για τα Μαθηματικά.

Το 2007 ο Jonathan Taylor δημοσίευσε μια ανάλυση του επιστημονικού ντετερμινισμού στη λογοτεχνία. Ο Taylor εξετάζει ειδικότερα τον ντετερμινισμό του Laplace και υποστηρίζει ότι οι ιδέες του τελευταίου αντικατοπτρίστηκαν σαφώς σε λογοτεχνικά κείμενα του 19^ου αιώνα και αρχών του 20^ου, ειδικότερα μέσα από αφηγήσεις που αναζητούν μια ‘τεράστια νοημοσύνη’ και την απόλυτη γνώση ή προβλεψιμότητα για τον κόσμο μας.

Πηγές Πληροφορίας

Kempthorne, Loveday Jane Anastasia. Relations between Modern Mathematics and Poetry: Czesław Miłosz; Zbigniew Herbert; Ion Barbu/ Dan Barbilian. PhD thesis, Victoria University of Wellington, 2015.

Cassedy, Steven. “Mallarmé and Andrej Belyj: Mathematics and the Phenomenality of the Literary Object.” MLN 96 (December 1981): 1066–83.

Taylor, Jonathan. Science and Omniscience in Nineteenth-Century Literature. Brighton; Sussex Academic Press, 2007.