- Υλικό
Η Rita Frances Dove είναι Αμερικανίδα ποιήτρια και δοκιμιογράφος. Από το 1993 έως το 1995 υπηρέτησε ως Βραβευμένη Ποιήτρια Σύμβουλος στην Ποίηση στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και είναι η πρώτη αφρο-αμερικανίδα σε αυτή τη θέση. Γεννήθηκε στις 28 Αυγούστου 1952, στο Οχάιο, ΗΠΑ. Διετέλεσε καθηγήτρια σε πανεπιστήμια.
Rita Dove/ Geometry
I prove a theorem and the
house expands:
the windows jerk free to
hover near the ceiling,
the ceiling floats away with a
sigh.
As the walls clear
themselves of everything
but transparency, the scent of
carnations
leaves with them. I am out in
the open
And above the windows have
hinged into butterflies,
sunlight glinting where
they’ve intersected.
They are going to some point
true and unproven.
Rita Dove/ Γεωμετρία
Αποδεικνύω ένα θεώρημα και το σπίτι διαστέλλεται:
τα παράθυρα τινάζονται απότομα και αιωρούνται κοντά στο ταβάνι
με αναστεναγμό το ταβάνι απογειώνεται.
Καθώς οι τοίχοι διώχνουν από πάνω τους τα πάντα
εκτός από τη διαφάνεια, κρατούν την ευωδιά
των γαριφάλων. Βρίσκομαι έξω στο ύπαιθρο.
Ψηλά οι μεντεσέδες των παράθυρων γίνονται πεταλούδες
εκεί που τέμνονται λαμπυρίζει το φως του ήλιου.
Πορεύονται προς κάποιο σημείο αληθές και αναπόδεικτο.
- Σχόλια
Το ποίημα αναγγέλλει τον εαυτό του ως ‘ποίημα για τη Γεωμετρία’ και χρησιμοποιεί τη Γεωμετρία (θεώρημα, τεμνόμενο, απόδειξη, σημείο, αναπόδεικτο). Το ποίημα κάνει αναφορά σε ένα σπίτι που υφίσταται εκπληκτικές μεταμορφώσεις. Κάποια πράγματα που συμβαίνουν φαίνονται απίθανα ή ακατόρθωτα. Σε αυτό το σημείο θα επιστήσω την προσοχή στη λογική του ποιήματος: πόσα ουσιαστικά μέρη φαίνεται να έχει το ποίημα και πώς συνδέονται αυτά τα μέρη.
Το ποίημα αποτελείται από μια σειρά από ισχυρισμούς, μια σειρά από γεγονότα, μια πλοκή. Ξεκινά με έναν φαινομενικά κυριολεκτικό ισχυρισμό -«Αποδεικνύω ένα θεώρημα»- και μεταβαίνει αμέσως σε αυτό που μπορούμε να διαβάσουμε μόνο ως μεταφορά -«και το σπίτι διευρύνεται». Δεδομένου ότι δεν υπάρχει απαραίτητη λογική σύνδεση μεταξύ αυτών των δύο γεγονότων, και η επέκταση του σπιτιού είναι κάτι που δεν μπορούσε να είναι κυριολεκτικά αληθινό, ενθαρρύνουμε τον αναγνώστη σχεδόν από την αρχή να σκεφτούμε με αναλογικούς όρους: η επέκταση του σπιτιού είναι ένας τρόπος περιγραφής ή δημιουργία αναλογίας για κάτι άλλο. Επομένως, οποιαδήποτε προσπάθεια ερμηνείας του ποιήματος πρέπει να παρέχει μίαν εύλογη εξήγηση για το τι μπορεί να είναι αυτό το «κάτι άλλο».
Οι επόμενοι στίχοι συνεχίζουν την ακολουθία γεγονότων που προκύπτουν από το πρώτο συμβάν, «αποδεικνύοντας το θεώρημα». Στην ουσία αυτές οι γραμμές είναι μια επεξεργασία, μια λεπτομέρεια: το σπίτι επεκτείνεται, τα παράθυρα μετακινούνται, το ταβάνι φεύγει, οι τοίχοι γίνονται διάφανοι, το άρωμα των γαρίφαλων (αναρωτιέμαι τι κάνουν τα γαρίφαλα σε αυτό το ποίημα –συνειρμός;) εξαφανίζεται, και ο ομιλητής είναι «στο ύπαιθρο». Τα ίδια τα παράθυρα έχουν μεταμορφωθεί, «μεντεσέδες σε πεταλούδες».
Να προσφέρω μια δοκιμαστική ερμηνεία. Μου φαίνεται ότι στο πιο βασικό του επίπεδο το ποίημα μπορούσε να διαβαστεί ως προσπάθεια να περιγράψει, και ίσως να γιορτάσει, ένα συγκεκριμένο σύνολο συναισθημάτων ή αισθήσεων που εκτοξεύονται μέσα στο κεφάλι του ομιλητή από την επιτυχημένη κίνηση που ανοίγει το ποίημα: αποδεικνύοντας ένα θεώρημα. Οι αισθήσεις αναφέρονται σαν να λάμβαναν χώρα έξω στον κυριολεκτικό κόσμο, αλλά, όπως πρότεινα παραπάνω, προφανώς είναι όλα κατ’ αναλογία, μια αναλογία που θα μπορούσε να παραφραστεί χαλαρά ως “Έτσι νιώθω στο μυαλό μου όταν καταφέρνω να λύσω ένα δύσκολο πρόβλημα».
Ένας άλλος τρόπος θεώρησης του ποιήματος θα αμφισβητούσε εάν το ίδιο το «αποδεικνύω ένα θεώρημα» δεν μπορεί να διαβαστεί ως μεταφορά και όχι ως κυριολεκτικό γεγονός. Ο καταιγισμός ιδεών μπορεί να μας οδηγήσει να εξετάσουμε τις πιθανότητες: ότι η «απόδειξη ενός θεωρήματος» μπορεί να είναι ανάλογο για κάθε επιτυχημένη πράξη γνώσης και, κατ’ επέκταση, για οποιαδήποτε πνευματική ή προσωπική ανακάλυψη. Ακολουθώντας αυτή τη λογική, ακόμη και ο τίτλος «Γεωμετρία» μπορούσε να διαβαστεί ως μεταφορά με προοδευτικά αφηρημένες έννοιες: ως πρότυπα γραμμών, σκέψης, συμπεριφοράς, ως πρότυπα σύνδεσης μέσα στο ίδιο το σύμπαν και το σύμπαν της φαντασίας.
Η λογική του ποιήματος μας ενθαρρύνει να το διαβάσουμε με αυτόν τον τρόπο. Η πρόοδος του ποιήματος πραγματοποιεί μια κίνηση από την εσωτερική συνείδηση στην εξωτερική συνείδηση, από πιο κυριολεκτική σε πιο μεταφορική, από γειωμένη σε πιο αιθέρια. Τα αντικείμενα του ποιήματος μετατοπίζονται κάθετα -τα παράθυρα κινούνται προς τα πάνω, η οροφή επιπλέει μακριά, η προσοχή του ομιλητή κατευθύνεται προς τα πάνω. Το ποίημα τελειώνει με τον ισχυρισμό ότι κάτι νέο πρόκειται να αποκαλυφθεί. Οι περιορισμοί της κυριολεξίας έχουν υποχωρήσει και το στάδιο είναι έτοιμο για μια νέα, απρόβλεπτη αποκάλυψη.
Διαβάζοντάς το με αυτόν τον τρόπο, το ποίημα θυμίζει την Emily Dickinson στον επιφανειακό τρόπο λειτουργίας της:
And then a plank in Reason, broke,
And I dropped down, and down –
And hit a World at every plunge,
And Finished knowing, then –
Ωστόσο, η σύγκριση είναι διδακτική. Η Ντίκινσον αποδίδει ακραίες νοητικές καταστάσεις με τρόπο που μας πείθει για την ακρότητά τους και για τη σπουδαιότητά τους. Η «Γεωμετρία», όπως πολλά από τα ποιήματα της Rita Dove, φαίνεται αντίθετα τόσο αναίμακτη όσο και εγκεφαλική. Είναι ένα ποίημα που προκαλεί το μυαλό, αλλά που δεν μεταφέρει την παθιασμένη ένταση που κάνουν τα ποιήματα της Ντίκινσον. Στον βαθμό που νοιαζόμαστε για το ποίημα, είναι με τρόπο από δεύτερο χέρι: η ομιλήτρια αναφέρει κάτι που συνέβη και προφανώς ήταν σημαντικό για εκείνη, αλλά το ποίημα δεν μας δίνει επαρκή πρόσβαση στη συναισθηματική έντασή του, την εμπειρία για να το κάνει σημαντικό για εμάς.
Για να παρουσιάσω αυτό το ποίημα από την προοπτική της κριτικής σκέψης, μπορούσα να κάνω οποιοδήποτε ή όλα τα παραπάνω ως βάση. Αλλά ο απώτερος στόχος, και επομένως το μέσο με το οποίο προσεγγίζω αυτόν τον στόχο, είναι διαφορετικός. Ο στόχος είναι να κάνει τους αναγνώστες να ασχοληθούν με την ερώτηση “Τι είδους σκέψη είναι αυτή;” Αυτό είναι το βασικό ερώτημα στο οποίο επιστρέφω, ανεξάρτητα από το κείμενο που συζητείται κατά καιρούς.
Ένα ερώτημα που τίθεται εδώ είναι, αν η σκέψη του αφηγητή και η σκέψη του συγγραφέα είναι ένα και το αυτό. Αυτό μας οδηγεί αμέσως σε μια σειρά από άλλα ερωτήματα. Ποιες πληροφορίες έχουμε για το τι σκέφτεται ο ομιλητής; Για το πώς σκέφτεται ο ομιλητής; Για το πώς σκέφτεται ο συγγραφέας; Βγάζει νόημα αυτός ο τρόπος σκέψης; Σκέφτεσαι ποτέ έτσι; Αν ναι, πότε; Αν όχι, γιατί όχι; Ερωτήσεις όπως αυτές ενθαρρύνουν τους αναγνώστες να δουν το ποίημα όχι ως στατική οντότητα που περιέχει ένα «κρυφό μήνυμα», αλλά ως εκδήλωση σκέψης, προϊόν μιας διαδικασίας σκέψης που μπορεί να συγκριθεί με τη δική του διαδικασία σκέψης, με αποτελέσματα που τέμνουν και με τους δύο τρόπους: να μάθει κάτι για τη σκέψη της Rita Dove και, πιθανώς το πιο σημαντικό, να μάθει κάτι για τη δική του σκέψη επίσης, να διευρύνει τη συνειδητότητά του όπως διευρύνεται το σπίτι του ποιήματος.
Στον βαθμό που θέλουμε οι αναγνώστες και πιθανοί συγγραφείς να προσέχουν περισσότερο τις δικές τους ικανότητες γραφής, μπορούμε να κάνουμε ένα παράλληλο σύνολο ερωτήσεων σχετικά με τη σκέψη πίσω από τη διαδικασία γραφής: Μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα από τα παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά του ποιήματος για τη διαδικασία σκέψης της συγγραφέα καθώς τη δημιουργούσε; Αν θέλατε να γράψετε ένα ποίημα σαν αυτό, τι έπρεπε να κάνετε; Σε τι διαφέρει αυτή η γραφή από τη δική σας; Πού έκανε αυτός ο συγγραφέας κάτι που πιθανότατα δεν θα σκεφτόσασταν να κάνετε;
Παρατηρείτε ότι αυτό το μέρος της συζήτησης δεν έχει επικεντρωθεί καθόλου στο θέμα της ερμηνείας. Μιλάμε λιγότερο για το κείμενο και περισσότερο για τις διαδικασίες που περιβάλλουν τη γραφή και την ανάγνωση του κειμένου. Δεν δουλεύουμε, σε αυτό το σημείο, για να προσπαθήσουμε να αποκρυπτογραφήσουμε τι σημαίνει το ποίημα. Συζητάμε πώς σημαίνει. Σκεφτόμαστε τη σκέψη που μπήκε στο ποίημα και τη σκέψη που παράγει μέσα μας το ποίημα –η πολυφορεμένη μονοδιάστατη ‘συγκίνηση’ έχει πια υπερβαθεί, μιλάμε για ολιστική θεώρηση.
Χρησιμοποιούμε το ίδιο υλικό, αλλά κάνουμε ένα διαφορετικό είδος συζήτησης που προσφέρει στους αναγνώστες την ευκαιρία να γίνουν πιο στοχαστικοί και να συνειδητοποιήσουν τις δικές τους δεξιότητες ανάγνωσης, γραφής και σκέψης. Ενδιαφέρομαι για το ποίημα της Rita Dove, έως ένα βαθμό. Αλλά με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο τι συμβαίνει στο μυαλό των αναγνωστών και πώς μπορώ να τους βοηθήσω να κατανοήσουν τη δική τους σκέψη και τη σκέψη των άλλων.
Η Dove χρησιμοποιεί τη μοναδική της ικανότητα για να περιγράψει τα πολύπλοκα θέματα του νου και της φαντασίας. Στο «Geometry», η Dove ανακαλεί μια παιδική ανάμνηση και τη συσχετίζει με την επίλυση προβλημάτων, την αίσθηση της ανακάλυψης και τη λαχτάρα να μάθει περισσότερα. Σε πολλά σημεία οι στίχοι δηλώνουν το τελικό βήμα αυτής της διαδικασίας: να βγεις έξω και να μάθεις.
Στον τελευταίο στίχο της τελευταίας στροφής, γράφει ότι «Πορεύονται προς κάποιο σημείο αληθές και αναπόδεικτο». Ο τελευταίος στίχος του ποιήματος υποδηλώνει ότι υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να ανακαλυφθούν. Μέσα από αυτό τον στίχο, η Dove περιγράφει τη φυσική ερευνητικότητα που έχει το μυαλό –ο άνθρωπος του ειδέναι ορέγεται φύσει. Μας υπενθυμίζει ότι μπορούμε να μάθουμε όσα πράγματα θέλουμε, αλλά πάντα υπάρχει κάτι που δεν θα ξέρουμε.
Η Γεωμετρία είναι μετατοπισμένη, στα σύνορα μεταξύ διαφορετικών κόσμων. Δεν είναι μόνο ένα κοινό μάθημα σχολικών Μαθηματικών, αλλά και μια αλληγορία για το μυαλό. Η Dove πήρε ένα απλό παιδικό γεγονός και το συσχέτισε με τη διεύρυνση του νου καθώς συνειδητοποιεί τον κόσμο γύρω του. Χρησιμοποιεί την τεχνική της να κινείται στο διάστημα για να δείξει το σπίτι να εξαφανίζεται και να εμφανίζεται ένας ανοιχτός κόσμος.
Έχουμε λοιπόν την περιγραφή του πώς νιώθει κάποιος που αποδεικνύει ένα θεώρημα στη Γεωμετρία. Πώς παρουσιάζει η ποιήτρια αυτή την αίσθηση; τι νιώθει ότι συμβαίνει γύρω της; Να συγκριθεί με αντίστοιχες ιστορικές απόψεις μαθηματικών όπως των Cantor, Gauss, Poincare. Στο τέλος μιλάει για το αναπόδεικτο του αληθούς, όπως προηγουμένως ο Gödel (υπάρχουν ισχυρισμοί που είναι αληθείς αλλά μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο δεν μπορεί να αποδειχτεί η αλήθεια τους) –τι σημαίνει αυτή η συνειδητοποίηση;
