Η γνωριμία μου με τη ζωγραφική της Δέσποινας Κουβάτσου, πηγαίνει πίσω, πριν το 2001. Όταν ακόμη, έκανε κοσμήματα και μικρογλυπτική, ήταν θαυμάστρια της μεταμοντέρνας αιρετικής ζωγραφικής του Άγγελου (https://www.periou.gr/giannis-kolokotronis-o-metamonternismos-tou-zografou-angelou/?fbclid=IwAR0bP4CWO58xX6qYsAf5jiijw-ZMQFg_gvXmlOOGStV48IVkxLSxxk_JGoI) και η οποία, με την ενθάρρυνσή του, βρήκε την αυτοπεποίθηση να κάνει το επόμενο βήμα της, στη ζωγραφική.
Στη σειρά Καρποί Μηλέας (γκαλερί Πρίσμα, Λιβαδειά 2001), με την οποία κάνει μια δυναμική παρουσία στο χώρο των εικαστικών, η Κουβάτσου, βυθιζόταν στην εξερεύνηση της σημειολογίας των αντικειμένων μέσα στο εργαστήρι της, τελειοποιώντας την τεχνική της και εμβαθύνοντας στα μυστικά της ζωγραφικής. Τότε έπαιζε με τα παιχνίδια της ψευδαίσθησης, με τις ολιγοχρωμίες (μαύρο, πράσινο, κόκκινο, λευκό), τις φωτοσκιάσεις και τις φωτεινές αντιθέσεις, ό,τι αποκαλούμε κιαροσκούρο, και με το διφορούμενο νόημα που εμπεριέχονται στα καθημερινά αντικείμενα, ιδιαίτερα στις νεκρές φύσεις, τους καθρέφτες, τα παιδικά παιχνίδια και τα ναυτικά όργανα.
Ένα μήλο μέσα σε μια παραδοσιακή γυάλινη φρουτιέρα γινόταν αφορμή να ξυπνήσει παλιές αναμνήσεις οικογενειακής θαλπωρής και ένα κόκκινο μήλο ανάμεσα στα διαφανή πιόνια της σκακιέρας ήταν πρόσκληση σ’ ένα εγκεφαλικό ερωτικό παιχνίδι. Υποσυνείδητα, ο συγκαλυμμένος ερωτισμός των πρώτων έργων της Κουβάτσου μετέτρεπε τη ζωγραφική επιφάνεια σε πεδίο μεταφορών και αλληγοριών για τη ζωή ως παιχνίδι και τα ανέκφραστα ερωτικά πάθη ως μικρές ανάσες ζωής.
Και την επόμενη χρονιά, στην έκθεση με τίτλο Ανατομία του Μήλου (Haritos gallery 2002), όταν παρουσίασε μια εντυπωσιακή σειρά με ρεαλιστικές απεικονίσεις μήλων που κρατούσαν ανδρικά ή γυναικεία χέρια σε close up πλάνα του γυμνού σώματος, ήταν σαν να έπαιζε επιδέξια με τον εσωτερικό συμβολισμό του μήλου της σοφίας όταν είναι ολόκληρο, αλλά της αμαρτίας όταν δαγκωθεί.
Η Δέσποινα Κουβάτσου είναι ζωγράφος του εργαστηρίου, γεγονός που της επιτρέπει να ανάγει σε εγκεφαλικό παιχνίδι τόσο τη ζωγραφική όσο και τον έρωτα. Με άλλα λόγια, να μετατρέπει κατά το δοκούν, την ερωτική πρόκληση σε παιχνίδι ζωγραφικής. Χρησιμοποιώντας την αινιγματική εικόνα του μήλου, άλλοτε ως σύμβολο σοφίας και άλλοτε της γονιμότητας, η Κουβάτσου καλούσε τους θεατές να εμπλακούν με το έργο της σε ένα δυναμικό διάλογο διφορούμενων ερμηνειών σε μια περίοδο πολύ πριν κυριαρχήσουν οι πλατφόρμες του Facebook (2004) και του Instagram (2010).
Εννιά χρόνια αργότερα, στη σειρά Φιγούρες σε Άνωση (Γκαλερί Αργώ 2011), ο ερωτικός συμβολισμός των μήλων μεταμορφώθηκε σε υποβρύχιο αισθησιασμό όταν απελευθέρωσε μια χειμαρρώδη γαλάζια πανδαισία ζωγραφίζοντας σαγηνευτικά γυναικεία κορμιά να βυθίζονται με χάρη στα βάθη της θάλασσας. Η απεικόνιση του υποβρύχιου αισθησιασμού από την Κουβάτσου έγινε μια γιορτή της νεανικής γοητείας, ένας φόρος τιμής στις αισθήσεις, την ομορφιά και την εφήμερη φύση της ελαφρότητας.
Και επειδή στην ελληνική κουλτούρα ο ερωτισμός είναι πάντα συγκαλυμμένος με ένα πέπλο ηθικοπλαστικής ευπρέπειας που συγκρατεί τους καλλιτέχνες να δημιουργούν πορνογραφικές σκηνές κυνικού ρεαλισμού, η Κουβάτσου ανέδειξε τον συναισθηματικό αισθησιασμό με ένα σκηνογραφικό εύρημα: με ένα βαθυκόκκινο ύφασμα που αγκαλιάζει τις χορευτικές κινήσεις του γυναικείου σώματος στα γαλάζια νερά της ελληνικής θάλασσας.
Αυτές οι σαγηνευτικές εικόνες υποβρύχιας χορογραφίας, που επανασυνδέουν το ανθρώπινο σώμα με τις στοιχειώδεις δυνάμεις της φύσης -το νερό και το φως, χωρίς υπερβολή, έγιναν εμβληματικές της ζωγραφικής της. Εμβληματικές, επειδή εμπεριέχουν το μύθο της θεάς Αφροδίτης, όχι όπως τον γνωρίζουμε από την ιταλική Αναγέννηση ως αναδυόμενη, αλλά όπως τον δημιούργησε η ελληνική σκέψη στο δικό της φυσικό χώρο: παιχνιδιάρα, σαγηνευτική και στενά συνδεδεμένη με τις αισθησιακές απολαύσεις της θάλασσας και Ουρανία όταν η επιθυμία μετατρέπεται σε αγάπη.
Ανάδυση, Αποκαλύψεις, Απόκρυψη, Δια την εκ του αφρού γένεσιν, Μήκων η οπιούχα, Κάλαϊς ποίηση, Ωκύπτερος φυγή είναι ενδεικτικοί τίτλοι έργων της σειράς, τόσο προκλητικά παιχνιδιάρικοι όσο και ιστορικοί. Γιατί αν αναρωτηθεί κάποιος, ποιος είναι ο Κάλαϊς θα ανατρέξει στην Αργοναυτική εκστρατεία και αν σταθεί στον τίτλο Δια την εκ του αφρού γένεσιν, θα βρεθεί να διαβάζει πως ο Πλάτωνας στον Κρατύλο συγχώρησε το λάθος του Ησιόδου ο οποίος στη Θεογονία του θεώρησε ότι η Αφροδίτη γεννήθηκε από τον αφρούς της θάλασσας οπότε θα έπρεπε να γράφεται ως Αφροδ-ύ-τη αντί Αφροδ-ί-τη που σημαίνει αυτή που το βάζει στα πόδια (https://www.ebdomi.com/arthra-apopseis/815-sp-981742668.html).
Μέχρι σήμερα, η Κουβάτσου έχει εξερευνήσει τη θεματογραφία της υποβρύχιας Αφροδίτης σε ανεξάντλητες παραλλαγές, εμβαθύνοντας στην ουσιώδη εκδοχή του οπτικού λυρισμού. Οι ρευστές κινήσεις του γυναικείου σώματος στην αγκαλιά του θαλάσσιου στοιχείου και η συγχώνευση του με τις πτυχώσεις ενός βαθυκόκκινου υφάσματος, άλλοτε λευκού, άλλοτε σκούρο μπλε και κάποτε πρασινοκίτρινο, παρακάμπτουν την πιθανή μονοτονία του ρεαλισμού, εισάγοντας μια παιχνιδιάρικη αλληλεπίδραση έντονα μονόχρωμων υφασμάτων που συνοδεύουν το σώμα στον υδάτινο χορό του.
Η ευάλωτη γύμνια της υποβρύχιας Αφροδίτης με την αλληλεπίδραση του υφάσματος και την κρυστάλλινη διαύγεια των ελληνικών θαλασσών μετατρέπεται σε μια πολύχρωμη ζωγραφική ωδή στην άσβεστη λατρεία της ομορφιάς.
Στις συνθέσεις της, η Κουβάτσου, επενδύει την περιγραφική σαφήνεια με μεταφορικό βάθος, ώστε ο θεατής να συμμετέχει σ’ ένα φανταστικό παιχνίδι αισθήσεων, έλξης και απόκρυψης, γοητείας και μυστηρίου. Η έλξη είναι εικονική γι’ αυτό και διαρκώς ανασταλτική. Η απόκρυψη περιπλέκεται με την αέναη αναζήτηση της επιθυμίας. Ανάμεσα στη ζωγράφο και το θεατή, υπάρχουν πολλές παραλλαγές ανέφικτης αληθοφάνειας. Και αυτό είναι ένα είδος οπτικού προβληματισμού για την εφήμερη φύση της επιθυμίας που ταλαντεύεται μεταξύ προσδοκίας και λήθης.
Έτσι, καθένα από τα έργα της Δέσποινας Κουβάτσου είναι μια λεπτή μελέτη, μία άλλη ζωγραφική εκδοχή των περίπλοκων επιθυμιών που παραμένουν λανθάνουσες κάτω από την επιφάνεια της ανθρώπινης εμπειρίας. Όταν οι επιθυμίες ξεθωριάζουν και δίνουν τη θέση τους στην αγάπη, τα έργα της Δέσποινας Κουβάτσου γίνονται εικόνες μνήμης αιχμαλωτίζοντας φευγαλέες στιγμές λαχτάρας και οικειότητας. Κι αυτή είναι μια άλλη ζωγραφική εκδοχή του ανθρώπινου συναισθήματος στο πέρασμα του χρόνου.
Σ’ ένα πρώιμο έργο της, με τίτλο Το άλλο μισό, η Κουβάτσου απεικόνισε ένα μήλο κομμένο στη μέση, με το ένα μισό κόκκινο και το άλλο μισό πράσινο, να λάμπουν στη γυαλάδα της επιφάνειάς τους. Δύο αντίθετες όψεις στην ίδια τομή. Από τότε μέχρι σήμερα, σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα, οι πίνακες της Δέσποινας Κουβάτσου δεν παύουν να αναλύουν την πολικότητα, την ενότητα και τη διασύνδεση. Να διερευνούν τις αντίθετες δυνάμεις στην περιπέτεια της ζωής και τη δυαδικότητα των συναισθημάτων. Σεμνή και προσηλωμένη στην τέχνη της, συνεχίζει να επινοεί ζωγραφικές περιηγήσεις στις περιπλοκές των συναισθημάτων.
Γιάννης Κολοκοτρώνης
Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης ΔΠΘ / Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
