Ο Μάνος Ιωαννίδης, με μια λιτή και πολύ περιεκτική τριλογία έργων, έναν πιγκουίνο που λιώνει, μια σκελετωμένη αγελάδα και μια πολική αρκούδα, συνθέτει με ευφυή δεξιοτεχνία και συναισθηματική ευαισθησία την Τριλογία της Περιβαλλοντικής Συνείδησης. Κάθε έργο και ένα ξεχωριστό οπτικό σχόλιο για τον επείγοντα χαρακτήρα της περιβαλλοντικής μας κρίσης. Μεταλλικά χρώματα, έντονα περιγράμματα και φόντο από αινιγματικά συλλαβογράμματα και ιδεογράμματα της Γραμμικής γραφής Α εμπλέκουν τον θεατή σε έναν μυθικό κόσμο τόσο μακρινό και αρχαίο όσο και απροσδόκητα κοντινό, στον δικό μας. Οι μορφές επιβλητικές, αναγνωρίσιμες, οικείες, φιλικές και συνάμα τραγικές, καθεμία με τα σημάδια της απώλειας, της μετάλλαξης και της αποσύνθεσης. Κείμενο, λεζάντες ή στατιστικά στοιχεία, περιττεύουν. Τα σιωπηλά πλάσματα του Ιωαννίδη κεραυνοβολούν με την παρουσία τους και την σταδιακή απώλεια της ομορφιάς και της μορφής τους.
Πριν προλάβουν να βγουν από το εργαστήρι του Μάνου Ιωαννίδη, ο Πιγκουίνος που Λιώνει κέρδισε διεθνή αναγνώριση ως «παγκόσμιο σύμβολο για την ενεργό κλιματική συνείδηση» όταν τιμήθηκε από τον διεθνή οργανισμό World Business Angels Investment Forum (WBAF) στην Κωνσταντινούπολη (28/2/2025). Σωστά παρατηρεί ο Μάνος Στεφανίδης ότι πρόκειται για «μια σπάνια περίπτωση καθαρής εικαστικής τέχνης που αναγνωρίζεται όχι από μια γκαλερί ή ένα μουσείο, αλλά από μια παγκόσμια πλατφόρμα ευθυγραμμισμένη με την G20 και η οποία επικεντρώνεται στην οικονομική και κοινωνική καινοτομία».
Η κωδικοποιημένη ευπάθεια του Πιγκουίνου που λιώνει είναι ένα χρωματικό καλειδοσκόπιο από χρυσό, μωβ, γαλάζιο, βαθύ μπλε, πράσινο, κόκκινο και σιέννα. Η περήφανη στάση του καθώς λιώνει μπορεί να είναι ένα άμεσο σχόλιο στις συνθήκες αποσύνθεσης του φυσικού του περιβάλλοντος, πιο πολύ όμως, το καθιστά ένα τοτέμ αθωότητας που λιώνει κάτω από το βάρος της ανθρώπινης αποτυχίας. Δεν υπάρχει πάγος, θερμόμετρο, ή βιομηχανικό σκηνικό. Περιτριγυρισμένος ο πιγκουίνος, από τα ιδεογράμματα της Γραμμικής Α που υπάρχουν στον μυστηριώδη Δίσκο της Φαιστού, μια οπτική γλώσσα τόσο αρχαία όσο και φουτουριστική, το έργο γίνεται μνημείο για τους μελλοντικούς πολιτισμούς που θα προσπαθήσουν να αποκρυπτογραφήσουν τους λόγους και τις αιτίες για τις οποίες ο πλανήτης οδηγήθηκε στην κλιματική κατάρρευση.
Η σκελετωμένη αγελάδα, με τα πλευρά της εκτεθειμένα σαν επιχρυσωμένα κάγκελα φυλακής, με ελάχιστες κηλίδες γαλάζιου και μπλε χρώματος πάνω της να τονίζουν την αντίθεση ανάμεσα στη βασιλικότητα και τη φθορά, δεν λιώνει όπως ο πιγκουίνος, αλλά απογυμνώνεται σαν να πρόκειται να διαμελιστεί. Στην αγελάδα, ο Μάνος Ιωαννίδης αποτυπώνει την ανατομία της εκμετάλλευσης. Ένα παραδοσιακό σύμβολο μητρότητας, εργασίας, αφθονίας και αφιλοκερδούς προσφοράς αγαθών απισχναίνεται από την εμπορευματοποιημένη υπερκαταναλωτικότητα της εποχής που έχει χάσει κάθε μέτρο ισορροπίας με τη φύση. Στην μεταμόρφωση της Ιούς από την Ήρα σε αγελάδα για να τιμωρήσει την απιστία του Δία, στο σώμα της υπήρχαν τρία χρώματα, λευκό ρόδινο και μαύρο, λέει ο μύθος. Καθόλου τυχαία, ο Μάνος, χρησιμοποιώντας το γκρι στο κεφάλι, το χρυσό στο σκελετό και το γαλάζιο σποραδικά στο σώμα, απομακρύνεται από τον αρχαίο συμβολισμό της Ιούς ως σελήνη και δημιουργεί ένα νέο μυητικό σύμβολο στην βασικότερη παθογένεια της εποχής μας: την απώλεια της αφθονίας ως αποτέλεσμα της υπερ-εκμετάλλευσης της φύσης. Και αυτό είναι η συμπτωματική αλλά επίκαιρη εικονοποίηση της σκέψης του Dipesh Chakrabarty (2009, 197-222) ότι το Ανθρωπόκαινο καταρρίπτει τα όρια μεταξύ φύσης και ιστορίας. Επιπλέον, τα ιδεογράμματα της Γραμμικής Α σαν σταθερό φόντο του έργου, γίνεται ένα εικαστικό ημερολόγιο της πλανητικής εξάντλησης, γραμμένο σε μια γλώσσα που λίγοι θα αποκρυπτογραφήσουν ποτέ.
Η Πολική Αρκούδα συμπληρώνει το τρίπτυχο της κλιματικής αλλαγής. Η επιλογή του χρυσού που στάζει πάνω από το σώμα της γίνεται ένα καυστικό σχόλιο για τον χρυσό που χύνεται σαν τοξική κηλίδα, μια ειρωνεία της ανθρώπινης απληστίας. Αν και η πολική αρκούδα είναι το πιο εμβληματικό ζώο όταν αναφερόμαστε στο λιώσιμο των πάγων και την υπερθέρμανση του πλανήτη, ο Μάνος αποφεύγει το στερεότυπο και αφαιρώντας το πλαίσιο, εστιάζει αποκλειστικά στη μορφή και τη ροή. Η αρκούδα αναδιαμορφώνεται όχι ως ένα επόμενο θύμα, αλλά ως μια τραγική μεγαλειώδης μορφή που υφίσταται οντολογικό μετασχηματισμό (Latour, 2017). Γιατί η αρκούδα, δεν πεθαίνει απλώς, αλλά γίνεται κάτι άλλο: από ζώο μεταμορφώνεται σε έμβλημα της συστημικής κατάρρευσης.
Ο Μάνος Ιωαννίδης, δημιούργησε ένα εμβληματικό τρίπτυχο και ταυτόχρονα ένα νέο οπτικό λεξικό για την Ανθρωπόκαινο. Ο Μάνος δεν ζωγραφίζει απλώς ζώα. Κωδικοποιεί μια εποχή και αφήνει παρακαταθήκη σε μια επόμενη, ενδεχομένως, δυστοπική. Τα κόκκινα ιδεογράμματα που επαναλαμβάνονται πίσω από κάθε μορφή είναι ένα δομημένο σενάριο της Ανθρωπόκαινο Εποχής, ένα εικονογραφικό ημερολόγιο του περιβαλλοντικού προβλήματος, μεταγραμμένο στην αισθητική των μινωικών ιερογλυφικών όχι για να δημιουργήσει νέους γρίφους, αλλά να δείξει ότι, όσο δύσκολη είναι η κατανόηση των συμβόλων της άλλο τόσο χρειάζεται να προσπαθήσει η ανθρωπότητα για να διασώσει το μέλλον της. Κι αν κάποτε τα ιερογλυφικά μιλούσαν για θεούς, βασιλιάδες και μύθους, σήμερα αυτά τα σύμβολα καταγράφουν μια νέα μυθολογία: αυτής, της απειλής για την εξαφάνιση των ειδών.
Ένα τέτοιο τρίπτυχο ηθικής εγρήγορσης, που κωδικοποιεί ένα οπτικό λεξικό για την Ανθρωπόκαινο, δικαιώνει την ξεχωριστή διάκριση στο Μάνο Ιωαννίδη που του επιφύλαξε το WBAF (https://www.youtube.com/watch?v=CKxOfAOSYsA) μαζί με τους καινοτόμους των επιχειρήσεων και της τεχνολογίας, σαν απόδειξη της δύναμης της τέχνης που τολμά να μιλήσει ξεκάθαρα, δυναμικά και χωρίς απελπισία για τα διακυβεύματα που καθορίζουν την εποχή μας. Όπως άλλωστε ισχυρίζεται η Naomi Klein (2014, 18), η αντιμετώπιση της κλιματικής κατάρρευσης απαιτεί όχι μόνο τεχνικές λύσεις, αλλά να ρίξουμε στη φωτιά ένα σωρό αγαπημένες ιδεολογίες. Η Τριλογία της Περιβαλλοντικής Συνείδησης του Μάνου Ιωαννίδη καταδεικνύει ακριβώς, την ηθική αποτυχία της συνέχισης των παλαιωμένων επιχειρηματικών συνηθειών και ταυτόχρονα δημιουργεί την μυθολογία της εξαφάνισης.
Γιάννης Κολοκοτρώνης
Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών / Δ.Π.Θ.
Βιβλιογραφία
