Η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138 29/5 – 27/7/25) με τίτλο «Στο εργαστήρι του Χριστόφορου Κατσαδιώτη» εμπεριέχει μια φαινομενική αντίφαση: σε έναν μικρό, περιορισμένο χώρο του Μουσείου παρουσιάζεται μια πυκνή, εννοιολογικά συμπαγής και αισθητικά φορτισμένη έκθεση. Εδώ εντοπίζεται η πρώτη ιδιαιτερότητα, καθώς ανατρέπεται η προσδοκία της κλίμακας. Πώς είναι δυνατόν να χωρέσει ένα καρουζέλ σε ένα δωμάτιο; Με την αντιστροφή των μεγεθών και την υπέρβαση του φυσικού πλαισίου, ο θεατής βιώνει κάτι πολλαπλάσιο του χώρου που τον περιβάλλει. Αυτή η δυσανάλογη εμπειρία δημιουργεί την πρώτη ένταση της έκθεσης.

Το καρουζέλ που δεσπόζει στον εκθεσιακό χώρο, θυμίζοντας μικρογραφία τσίρκου ή περιφερόμενο μηχανισμό ψυχαγωγίας, δεν είναι απλώς μια εγκατάσταση, αλλά μια κατασκευή με πολυεπίπεδο συμβολικό και εικαστικό περιεχόμενο. Εξωτερικά, το πάνω τμήμα του, είναι ένα εκρηκτικό κολάζ από φωτογραφίες, παλιά παιχνίδια, αποκόμματα, ανακυκλωμένα υλικά, λαμπάκια, βιβλία, πίνακες και σχέδια, μια μεγάλη ποικιλία της pop και trash κουλτούρας.

Αυτή η «ζωφόρος της υπερφόρτωσης του άχρηστου» είναι μια καθηλωτική αισθητική εμπειρία που ζαλίζει από πληθώρα ερεθισμάτων χωρίς ιεράρχηση, χωρίς λογοκρισία, χωρίς διαχωρισμούς. Σαν να πρόκειται για ένα ημερολόγιο συνειρμών, πολιτισμικών αναφορών και ψυχολογικών καταλοίπων, που μοιάζει περισσότερο με ένα κινητό αρχείο ασυνείδητου παρά με ένα οργανωμένο αρχείο. Τα σωρευμένα οπτικά αντικείμενα και οι εικόνες στην κυκλική ζωφόρο υποχρεώνουν τον θεατή σε περιμετρική οπτικο-κινητική πρόσληψη. Αυτό δημιουργεί μια  ανοιχτή βιωματική σχέση του βλέμματος με τον κόσμο των άχρηστων αντικειμένων, αφού αδυνατώντας να εστιάσει, παρασύρεται σε μια χύμα αφήγηση χωρίς αρχή και τέλος.

Στην ιστορική αντιπαράθεση του Yves Klein με τον Arman, όπου ο πρώτος εγκαινίασε το Le Vide (Το Κενό, 1958) και ο δεύτερος απάντησε με το Le Plein (Το Πλήρες, 1960) (Socks Studio, 2019), έτσι και ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης επανενεργοποιεί με τρόπο υβριδικό την πράξη του Arman. Ο Arman είχε γεμίσει την γκαλερί Iris Clert με τόσα απορρίμματα ώστε να μην μπορεί κανείς να μπει, μόνο να τα κοιτά από το παράθυρο, που ήταν μια ειρωνική χειρονομία απέναντι στην εμπειρία του μοντερνισμού και την βιομηχανική ουσία του σύγχρονου κόσμου. Ο Κατσαδιώτης αντίθετα, δεν γεμίζει τον χώρο με αντικείμενα προς αποστροφή, αλλά συνθέτει ένα πυκνό σύστημα υπερφόρτωσης, μια ψυχογεωγραφία του υπερπληθυσμού των αναμνήσεων, των εμμονών και των πολιτισμικών θραυσμάτων. Αν ο Arman κρατούσε τον θεατή απ’ έξω να κοιτάξει τον κορεσμό, ο Κατσαδιώτης τον βάζει γύρω και μέσα στην κυκλική μήτρα της υπερφόρτωσης ενός ψηφιακά προηγμένου κόσμου.

Όπως λέει ο ίδιος «Το άχρηστο, το μη απαραίτητο είναι απλώς μια διαδικασία ενός ακατέργαστου συναισθήματος» (Κατσαδιώτης 2025). Ο Κατσαδιώτης δεν φοβάται την υπερφόρτωση, διότι, την επεξεργάζεται. Τα κολάζ και η συνύπαρξη όλων αυτών των ετερόκλητων εικόνων  και αντικειμένων δεν είναι διακοσμητικά στοιχεία αλλά δημοσιοποιημένη ψυχαναλυτική συνεδρία του καλλιτέχνη. Καθετί είναι αποτύπωμα ενός ακατέργαστου συναισθήματος και ενεργό ίχνος σκέψης. Από αυτή την οπτική, η έκθεση μας θυμίζει ότι η σύγχρονη τέχνη παραμένει βαθιά πολιτική και κοινωνικά ενεργή όχι όταν αποφεύγει τα ανάλαφρα ή ποπ στοιχεία, αλλά όταν τα ενσωματώνει στη δική της υβριδική εικαστική πραγματικότητα.

Αν το εξωτερικό του καρουζέλ είναι μια «ζωφόρος της υπερφόρτωσης πληροφοριών», το εσωτερικό του μεταμορφώνεται σε ατμοσφαιρικό θόλο ονειρικής περιστροφής. Προτζέκτορες προβάλλουν κινούμενες μορφές σε κυκλική διάταξη, μετατρέποντας τον εσωτερικό χώρο σε οπτικό μηχανισμό μνήμης και φαντασίας. Οι επίπεδες γκροτέσκες μορφές, οι οποίες προέρχονται από την χαρακτική του, αποκτούν ψηφιακή ζωντάνια καθώς αιωρούνται ρυθμικά και επαναλαμβάνονται, σαν «καρτούν σε μετεωρισμό».

Εδώ, η αφήγηση αποκτά κινηματογραφική ροή χωρίς αρχή και τέλος. Η εμπειρία θυμίζει expanded cinema όπως το οραματίστηκε ο Αμερικανός θεωρητικός Gene Youngblood (1942-2021) δηλαδή, μια διαδικασία όπου η συνείδηση εξωτερικεύεται  μπροστά στα μάτια του θεατή (Greenberger 2021). Ο επισκέπτης βλέπει τις μορφές να περιφέρονται γύρω του, όχι σαν διακοσμητικά μοτίβα, αλλά σαν ψυχολογικές παρουσίες, μετατρέποντας το εσωτερικό του καρουζέλ σε περιβάλλον ζωντανής ψυχο-γεωγραφίας. Ας σημειωθεί, ότι ο θεατής δυσκολεύεται να παρατηρήσει τις εικόνες. Καθώς κινούνται με ταχύτητα, τον παρασύρουν στην κυκλική τους κίνηση.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα της έκθεσης εντοπίζεται στα χαρακτικά που εκτίθενται στους τοίχους, έξω από το καρουζέλ. Σε έργα όπως «Ο Ποιητής», «Σύνδρομο άπνοιας» και «Ηλιοβασιλέματα στους υπονόμους», το ράψιμο με κλωστή γίνεται ένας οπτικός και εννοιολογικός μηχανισμός του έργου. Η ραφή με κλωστή ενσωματωμένη στο εκτυπωμένο χαρτί ή στην επιφάνεια χαρακτικής δεν παραπέμπει μόνον στην επισκευή, αλλά στην έκθεση του τραύματος, στην χειρονομία που δεν κρύβεται, αλλά δηλώνεται.

Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης χρησιμοποιεί τη ραφή, ως αισθητική επεξεργασία της ρήξης. Πρόκειται για μια πράξη συρραφής της μνήμης, ή του αποσπασματικού. Θυμίζει τα ραμμένα σακιά του Alberto Burri, όπου το ράψιμο δεν έκρυβε την πληγή αλλά την μετέτρεπε σε δομή του έργου. Επίσης, το ράψιμο και το ξήλωμα της Louise Bourgeois, σαν μεταφορά της μητρικής φροντίδας.

Στον Κατσαδιώτη, οι ραφές δεν αποκαθιστούν την ενότητα αλλά αναδεικνύουν τη διάρκεια της ρωγμής. Και αυτό είναι το κεντρικό χαρακτηριστικό του έργου του, ότι δομείται γύρω από το θραυσματικό, το συγκολλημένο και το πολλαπλώς σημαίνον. Γι’ αυτό και το έργο του είναι ένας ενεργός μηχανισμός συναισθηματικής και κοινωνικής καταγραφής. Όσο και να δυσκολεύει η πυκνότητά του, δεν παύει να είναι μια αντανάκλαση του κόσμου σε κρίση, ένας καθρέφτης της κοινωνίας, παραμορφωτικός, φωτεινός, ανελέητος αλλά απαραίτητος.

Γιάννης Κολοκοτρώνης

Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών / Δ.Π.Θ.

Βιβλιογραφία

Greenberger, Alex. (2021). “Gene Youngblood, Writer of Influential ‘Expanded Cinema’ Book, Has Died at 78” ARTnews, April 7, 2021. Διαθέσιμο στο https://www.artnews.com/art-news/news/gene-youngblood-expanded-cinema-media-theorist-dead-1234589034/

Olgiati, Giancarlo & Danna Olgiati, Tobia Bezzola, Mario Botta, Bruno Corà, Aldo Iori. (2025). Yves Klein & Arman: Le Vide et Le Plein. Mousse Publishing.

Κατσαδιώτης, Χριστόφορος. (2025) «Με τον βανδαλισμό των έργων στην Πινακοθήκη ταρακουνήθηκαν οι θεσμοί» Το Βήμα, 31.05.2025. Διαθέσιμο στο https://www.tovima.gr/2025/05/28/culture/xristoforos-katsadiotis-me-ton-vandalismo-ton-ergon-stin-pinakothiki-tarakounithikan-oi-thesmoi/

Socks Studio (2019). «Iris Clert, Yves Klein: The Void / Arman: The Full-Up», Socks, 23.11.2019.

Διαθέσιμο στο https://socks-studio.com/2019/11/23/iris-clert-yves-klein-the-void-arman-the-full-up/