Μια έξοχη ιστορία αφηγείται ο βραβευμένος Κύπριος συγγραφέας Νίκος Αντωνίου, με απλό και συνάμα ευρηματικό και βαθιά φιλοσοφικό τρόπο, στην οποία τα όρια της φαντασίας και της πραγματικότητας συντίθεται, δίνοντας εικόνες που λειτουργικά στοιχεία τους είναι, σε μεγάλο βαθμό, ζητούμενα στον σύγχρονο κόσμο.
Ένας μικρός, ο Μάρκος, τα βράδια, όταν δεν μπορεί να κοιμηθεί, μπαίνει στην τσάντα του, που, όπως λέει, έχει μαγικές δυνάμεις και μικραίνοντας για να χωρέσει, πετάει και μπορεί να πάει παντού, να δει και να γνωρίσει ό,τι θέλει. Μεταμορφώνεται σε έναν πολυπολιτισμικό ταξιδιώτη γνωρίζοντας διάφορες φυλές ανθρώπων και πολλούς τόπους. Κάποια μέρα, τον «υποδέχεται», στο σύμπαν, ένας μικρός πλανήτης στρωμένος με πετράδια. Βγαίνει από την τσάντα του και παίρνει το κανονικό του ύψος. Εκεί θα συναντήσει δυο παράξενα πλάσματα, που μοιάζουν με ανθρώπους, αλλά είναι φτιαγμένα από μέταλλο, τον Σεν και τον Έπι που του λείπει το ένα πόδι. Πιάνουν κουβέντα και ο Μάρκος μέσα από την παράξενη συμπεριφορά τους (ιδιαίτερα στην περίπτωση που ο Έπι πρέπει –εν είδει σπαρτιατικού Καιάδα– να …ανακυκλωθεί λόγω του προβλήματός του), καταλαβαίνει ότι απουσιάζουν από τη σκέψη και την πράξη τους βασικά συναισθήματα όπως ο σεβασμός και η αποδοχή του διαφορετικού, η αλληλοβοήθεια, η ενσυναίσθηση, η συμπόνια και η αγάπη. Όμως τα μεταλλικά πλάσματα έχουν διάθεση να μάθουν και να κατανοήσουν. Ο Μάρκος τους εξηγεί κι εκείνα αποδεικνύουν έμπρακτα ότι καταλαβαίνουν και αλλάζουν συμπεριφορά. Το τέλος είναι απρόσμενο και συνάμα συγκινητικό: «Ο Μάρκος ντύνεται στο κρεβάτι. Εφαρμόζει στο αριστερό του γόνατο το προσθετικό του πόδι…».
Ο συγγραφέας, στην προαναφερόμενη υπόθεση, με έναν ευφυή διακειμενικό τρόπο αναδεικνύει στοιχεία της στωικής φιλοσοφίας. Οι στωικοί φιλόσοφοι είχαν ως πρωταρχικό στόχο τον άνθρωπο σε σχέση με το σύμπαν που τον περιβάλλει. Η αρμονία του σύμπαντος μεταφρασμένη στο πλαίσιο της λογικής και της ευτυχίας μεταφέρεται στις ανθρώπινες ιδιότητες. Κατ’ επέκταση οι στωικοί φιλόσοφοι συμμετείχαν πολλαπλώς στο επίπεδο της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Ανάμεσα στ’ άλλα, ο Σενέκας διαπνέεται από ουμανιστική συλλογιστική, ο Επίκτητος αναφέρεται στην εκπαιδευτική δραστηριότητα του ανθρώπου, ο δε Μάρκος Αυρήλιος με τη δράση του συνεισέφερε στην κοινωνία από τη θέση του πολιτικού, με γνώμονα τα καθήκοντα του ατόμου και την εξυπηρέτηση του συνόλου (Βλ. W. Mulligan, Η στωική φιλοσοφία στην καθημερινότητά μας, μτφρ. Χρ. Σακελλαροπούλου, Διόπτρα, 2015).
Αλλά, ορθώνεται εύλογα το ερώτημα, γιατί να αναφέρω τους συγκεκριμένους τρεις σημαντικότερους στωικούς φιλοσόφους; Γιατί ο μικρός Μάρκος, που ο συγγραφέας τον «έστειλε» με την αφηγηματική τεχνική του ονείρου στο σύμπαν, προκειμένου να μεταβιβάσει βασικά στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού, με κάποιο τρόπο επαληθεύει την εξανθρωπιστική δυναμική του σύμπαντος, σύμφωνα με τους στωικούς. Ο μικρός μέσα από το δικό του βίωμα γίνεται ο μεταλαμπαδευτής της θετικής πλευράς του γήινου ανθρώπινου πολιτισμού, με το αξιακό του πλαίσιο μεταφερμένο ουσιαστικά σε έναν άλλον φανταστικό πλανήτη του σύμπαντος. Ο Greimas, υπογραμμίζοντας ότι «η γλώσσα δεν είναι ένα σύστημα σημείων αλλά μια συνάθροιση δομών σημασίας» (Greimas, A. J. Δομική Σημασιολογία-Αναζήτηση μεθόδου, μτφρ. Γ. Παρίσης, Πατάκης, 2005, σ. 43), ενδιαφέρεται για την κατίσχυση ορισμένων σημασιολογικών θεμελιωδών δομών νοήματος στην αφηγηματική λειτουργία, διαμορφώνοντας ένα μοντέλο σχετικά με τη σηματοδότηση εννοιών και πράξεων στο πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Έτσι, ανάμεσα στ’ άλλα, αναφέρεται στην αρχή της δυαδικής αντίθεσης σύμφωνα με την οποία από ένα κείμενο αναδύονται δομικά στοιχεία που τακτοποιούνται σε αντιθετικές κατηγορίες. Έτσι, αποκαλύπτεται η βασική δομή της πλοκής της ιστορίας (Greimas, 2005: 40-43 κ.α. – Παπαντωνάκης, Δ. Γ. Θεωρίες Λογοτεχνίας και Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις Κειμένων για Παιδιά και για Νέους, Πατάκης, 2009, σσ .85-86). Εν προκειμένω αποτυπώνονται από τη μια πλευρά οι θέσεις των εξωγήινων ακατανόητες για τον ανθρώπινο πολιτισμό κι από την άλλη το γήινο αξιακό πλαίσιο που μεταδίδεται από τον μικρό Μάρκο. Το συγκεκριμένο βιβλίο του Αντωνίου παρότι βραχύ από την πλευρά του αριθμού των σελίδων, προσφέρεται για κοινωνιολογικού τύπου προσεγγίσεις.
Ο Μάρκος στη συγκεκριμένη ιστορία και σύμφωνα με τον Γενετικό Δομισμό του Γκολντμάν είναι ένας προβληματικός ήρωας υπό την έποψη ότι σε μια κοινωνία που τα άτομα είναι προσανατολισμένα προς τις υποβαθμισμένες αξίες ανταλλαγής, υπάρχουν άτομα που παραμένουν προσανατολισμένα στις αξίες χρήσης. Ο Μάρκος διαδίδει ποιοτικές, αυθεντικές αξίες των οποίων, σύμφωνα πάντα με τον γενετικό δομισμό, φορέας είναι ο δημιουργός του έργου, ως εκπρόσωπος εκείνης της ομάδας που δεικνύει την «κοσμοθεωρία του», δηλαδή, το σύνολο των οραμάτων, των αξιών, των συναισθημάτων που ενώνει τα μέλη μιας ομάδας και τα αντιτάσσει στις άλλες και η οποία πηγάζει από τη συλλογική συνείδηση (Goldmann, Lucien. Για μια κοινωνιολογία του μυθιστορήματος, μτφρ. Ελ. Βέλτσου- Π. Ρυλμόν, Πλέθρον, 1979, σ. 80).
Όσο για το ονόματα Μάρκος, Σεν και Επί, καταλαβαίνουμε ποιους «υποδύονται». Αναγκαία είναι και η πληροφορία: ο Επίκτητος ήταν κουτσός, με ένα πόδι… Κι ως λογοτεχνικός ήρωας, ο Έπι, παραλίγο θύμα στην υπόθεση, στην ουσία απελευθερώνεται από τον συμπάσχοντα γήινο επισκέπτη ο οποίος με τη σειρά του μεταδίδει τα ίδια ανθρωπιστικά συναισθήματα στο αναγνωστικό κοινό, παράλληλα, αυτός ένας άνθρωπος, συμβολικά, από μέταλλο. Που χωρίς να εκμυστηρευτεί στη μητέρα του το όνειρό του, προτού φύγει για το σχολείο, της λέει «Το ξέρεις ότι είσαι ένας πραγματικός άνθρωπος;», για να του απαντήσει: «Άνθρωπος είμαι Μάρκο μου: Τι νόμιζες ότι ήμουν; Εξωγήινος;». Στο σημείο αυτό αναδύεται μια ειρωνεία, για να αποδειχτεί εύστοχα η μεγάλη και ουσιαστική σχέση που έχει η συγκεκριμένη έννοια με το χιούμορ.
Η ενδιαφέρουσα αφηγηματικού ύφους εικονογράφηση του Βασίλη Γρίβα, με ελαφρώς σκούρα αλλά βαθιά χρωματισμένα στιγμιότυπα στο μεγαλύτερο μέρος της –άλλωστε, σε ονειρικό σκηνικό σύμπαντος αποτυπώνονται τα περισσότερα δρώμενα–, μας φέρνει στον νου σκηνικό του Μικρού Πρίγκιπα, δίνοντας, όπως και το κείμενο, στον μικρό Μάρκο ένα ανάλογο ρόλο ως καθημερινό φίλο των παιδιών που στέλνει μηνύματα με χαρούμενο, όταν πρέπει και γενικά με εκφραστικό τρόπο.
Ο Νίκος Αντωνίου προσφέρει μια συγκινητική ιστορία με ζωντανούς διαλόγους και ρέουσα γλώσσα, η οποία χωρίς να διδάσκει προσφέρει πολύτιμο διδακτικό υλικό. Με απλό, αδιόρατο χιούμορ, ευφάνταστα στιγμιότυπα και συμβολική παραστατικότητα αποτυπώνει βασικά και διαχρονικά στοιχεία της αρχαίας σκέψης, που εν πολλοίς απουσιάζουν από τις σημερινές ανθρώπινες σχέσεις και τα οποία αποτελούν το αξιακό πλαίσιο που καταυγάζει το ανθρώπινο είδος.
Γιάννης, Σ. Παπαδάτος, συγγραφέας, κριτικός, τ. πανεπιστημιακός
