Η μελαγχολία ως ρητορική: ο Οκτώβρης χωρίς βάθος

Ο Οκτώβρης της Εσμεράλδας Γκέκα διαβάζεται σαν μια συλλογή που έχει ήδη αποφασίσει το βάρος της πριν ακόμη μιλήσει. Οι θεματικές — έρωτας, χρόνος, θάνατος, απώλεια — εκτίθενται με εμφανή σοβαρότητα, αλλά χωρίς την αναγκαία λεπτότητα. Το συναίσθημα προβάλλεται ευθύγραμμα, σαν δήλωση, κι έτσι η ποίηση στερείται εκείνης της σιωπής που θα της επέτρεπε να αναπνεύσει.

Για παράδειγμα:

«Ιεροσυλίες

Εσύ απερίσκεπτα να μπαίνεις μέσα μου
κι εγώ ικέτιδα
να μπαίνω
σ’ ένα κρυφό της Εκάτης ιερό
και για λογαριασμό δικό σου, να ζητώ συγχώρεση.

Είμαι η αναρχική νύμφη.
Το ηλεκτροφόρο σύρμα των αστερισμών
που μακριά του δεν θα σ’ αφήσει να πετάξεις.
Είμαι η ξεστρατημένη ηχώ
μιας μελωδίας που σου μοιάζει.
Η Γκόλφω, η Κίρκη κι η Σαπφώ.
Μα πάνω απ’ όλα
είμαι η κόρη που ρίχνεται θεμέλιο
στα γιοφύρια και τους τοίχους σου
και ούτε που τη νοιάζει».

Οι εικόνες ακολουθούν έναν γνώριμο άξονα: σκοτεινά δωμάτια, καρδιές που χτυπούν, εποχές που βυθίζονται στη φθορά. Όμως η επανάληψη τις αφοπλίζει. Η επιμονή στη μελαγχολία μετατρέπει τη συλλογή σε μια διαδοχή ομοιόμορφων τόνων, όπου η ένταση χάνεται μέσα στην προβλεψιμότητα. Αντί να διαμορφώνεται ένα τοπίο που βαθαίνει, η εμπειρία του αναγνώστη ισοπεδώνεται από μια διαρκή επανάληψη — σαν μια μελωδία που παίζεται ξανά και ξανά χωρίς παραλλαγή.

Η απουσία εσωτερικής δυναμικής είναι εμφανής: τα ποιήματα παρατάσσονται το ένα δίπλα στο άλλο με την ελπίδα μιας υπόγειας συνάφειας, όμως αυτό που προκύπτει είναι περισσότερο μια μηχανική γειτνίαση παρά οργανική συνοχή. Η έννοια του «κύκλου» ή της «εποχής», που θα μπορούσε να προσδώσει ρυθμό στον Οκτώβρη, μένει μετέωρη· η συλλογή περιφέρεται γύρω από τον εαυτό της χωρίς πραγματική κίνηση προς τα εμπρός.

Εκεί όπου θα μπορούσε να υπάρξει μια κριτική τομή, μια γωνία απροσδόκητη που να υπονομεύσει την ίδια τη ρητορική της μελαγχολίας, η συλλογή επιλέγει την ασφάλεια της δήλωσης. Οι λέξεις στέκονται βαριές, βεβαιωμένες, και ακριβώς γι’ αυτό δεν γεννούν έκπληξη. Ο αναγνώστης μένει εγκλωβισμένος σε μια ατμόσφαιρα πένθους που διαρκώς δηλώνεται, αλλά σπανίως μετασχηματίζεται σε αισθητική εμπειρία.

Αυτό το στοιχείο της αμετακίνητης βεβαιότητας είναι ίσως το μεγαλύτερο μειονέκτημα του Οκτώβρη. Η ποίηση που αντέχει στον χρόνο δεν είναι ποτέ τόσο σίγουρη για τον εαυτό της· αντιθέτως, ανοίγεται σε σιωπές, σε ασυνέχειες, σε ρήγματα που γεννούν χώρο για τον αναγνώστη. Στη συλλογή της Γκέκα, αυτά τα ρήγματα απουσιάζουν. Στη θέση τους υπάρχει ένας συνεχής, σχεδόν αδιάκοπος παλμός που γρήγορα κουράζει.

Το αποτέλεσμα είναι ένα έργο που αναζητά το βάθος αλλά σπάνια το πετυχαίνει. Ο Οκτώβρης δείχνει τις προθέσεις του χωρίς να κατορθώνει να τις μετουσιώσει. Έτσι, παραμένει περισσότερο ως αποτύπωμα διάθεσης παρά ως ουσιαστική ποιητική πρόταση — μια ρητορική της μελαγχολίας που δεν καταφέρνει να ξεφύγει από τον ίδιο της τον καθρέφτη.

Γ. Κ. Μιχαηλίδης