Καλόν είναι να ανεβαίνουν στο θέατρο τα αριστουργήματα τής διαχρονικής ελληνικής λογοτεχνίας (σε όλη της της διαχρονική ιδιολεκτική-διαλεκτική διαστρωμάτωση).
Καλόν είναι να τα ακούμε (όχι μόνον προκειμένου να διασωθεί η προφορική παράδοση αλλά για να διατηρήσουμε την αρχαία ρυθμολογία τής ζωντανής ανθρώπινης λαλιάς).
Καλόν είναι να τα βλέπουμε στο θέατρο προκειμένου να μεταλαμπαδεύσουμε τις πανάρχαιες τεχνικές αφήγησης και όλα τα είδη λαϊκού θεάτρου στην άπειρη συμπεριληπτική πολυμορφία-ποικιλομορφία τους.
Μα πάνω απ’ όλα, καλόν είναι να βλέπουμε δραματοποιημένα τα διαχρονικά αριστουργήματα Λόγου τε και Τέχνης προκειμένου να διδασκόμαστε μέσα από τις επί σκηνής δραματικές συγκρούσεις βιώνοντας σε προσομοίωση δυσεπίλυτες ιστορικές συγκρούσεις, που εάν δεν τις μελετήσουμε θα επαναλαμβάνουν επ’ άπειρον τη νοσηρή και νοσογόνα επίδρασή τους τόσο στις κοινωνικές δομές όσο και στις ψυχοσωματικές-νοητικές εξατομικευμένες οντότητές μας.
Η ύπαρξη είναι ένα πολύ λεπτό όριο ανάμεσα στο Χάος και στο Φως, ανάμεσα στο ζοφερό σκότος και στην ιλαρή παλιγγενεσία τής επίγειας (αναγκαστικής) χαρμολύπης.
«Πατήρ πάντων Πόλεμος» γνωμάτευσε ο «σκοτεινός» δυσεπίλυτος Ηράκλειτος και κάθε καλοκαίρι παλεύουμε αενάως με τα στοιχεία τής Φύσης (αήρ, πυρ εξ ουρανού που ξεραίνει τα χορτάρια και πυρ εξ ανθρωπίνων χειρών μωρών τε και φιλοδόξων)… Και κάθε φθινόπωρο έρχεται ευεργετική η βροχή και κάθε Άνοιξη η Φύσις αναγεννάται σαν τον Άδωνι…
Μέσα σε αυτή την κυκλοτερή παλιγγενεσία φωτισμένοι νόες αποτυπώνουν στο χαρτί, στο μάρμαρο, στον πηλό, στην πέτρα ή στα ακασικά αρχεία διαχρονικά αριστουργήματα που τους καταστούν «αθάνατους» αφού παρατηρώντας τη φύση και τα φαινόμενα και καταδυόμενοι στο βάθος τής Συνειδήσεως μιλάνε συνεκδοχικά μέσα από την περιορισμένη ατομική εμπειρία για το «εμείς», για το πανανθρώπινο εγρηγορός.
Έτσι έπραξε και ο Γεώργιος Χορτάτσης και τον ευγνωμονούμε μέχρι σήμερα, όχι μόνον ως εκπρόσωπο τού Κρητικού Θεάτρου αλλά ως μελετητή τής ανθρώπινης κατάστασης, ανατόμο τής παγκόσμιας συνθήκης.
Δούλες, μαστροποί, ταλαίπωρες υιοθετημένες κόρες, έωλες υπάρξεις, άνθρωποι που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα και προσπαθούν να επιβιώσουν πάση θυσία συναντώνται εδώ (εκεί) στο άχρονο Τώρα στο σταυροδρόμι των πολιτισμών, στο μεταίχμιο των ιστορικών φάσεων, κάθε που υπερισχύει το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» που υπαγορεύει ο «ερπετοειδής εγκέφαλος» τού δίποδου κατά Δαρβίνον θηλαστικού.
Εκεί ακριβώς είναι που επείγει η εξάσκηση της Κριτικής Σκέψεως πάση θυσία, όσο κι εάν γκρεμίστηκαν οι ναοί της και κάηκε η Βιβλιοθήκη τής Αλεξάνδρειας που διέσωζε ψήγματα τής Αρχαίας Γνώσεως. Η Αρχαία Γνώσις όμως δεν χάθηκε, γιατί ενεγράφη εις το Συλλογικόν Ασυνείδητον κι επανέρχεται κατά κύματα στη Συλλογική Συνειδητότητα.
Το μόνο κρίμα είναι (που δεν αφορά την παράσταση και τους εμμανείς συντελεστές της) ότι η πολύ νέα γενιά διάβαζε τους υπέρτιτλους στα αγγλικά για να καταλάβει τι λέγανε οι Κρητικοί μερικές δεκαετίες πριν!!! Αυτό με λύπησε ιδιαίτερα γιατί προδίδει έλλειμμα Παιδείας κι αυτό ενδιαφέρει όλους μας. Θα το βρούμε μπροστά μας στο μέλλον, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο…
Και τώρα μία παρατήρηση που αφορά αυτή καθ’ εαυτή την παραγωγή: χρειαζότανε δραματουργική επεξεργασία το πρωτότυπο κείμενο, για να μην κουράσει, για να μην αποκαρδιώσει τους επίδοξους προσπελαστές του. Αντίθετα, σκηνοθέτης και δραματουργός επέλεξαν έναν τάχιστο σκηνικό ρυθμό προκειμένου να το ακούσουμε όλο εξαντλώντας τις αντοχές ακόμα και αυτού που λέμε «επαρκής θεατής». Εγώ προσωπικά έφυγα λίγο πριν λήξει. Και όχι μόνον για να προλάβω το φεστιβαλικό πούλμαν προς Ομόνοια και Σύνταγμα.
Κατά τα άλλα, όλα καλά και άγια.
Μακάρι να επαναληφθούν ανάλογες (περισσότερο τελεσφόρες απόπειρες) στα φεστιβαλικά μας δρώμενα…
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας https://konstantinosbouras.gr ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος και κριτικός.
Info:
https://aefestival.gr/festival_events/katsoyrmpos/
Κατσούρμπος
του Γεωργίου Χορτάτση
Σκηνοθεσία Γιάννος Περλέγκας
Κίνηση – Συνεργασία στη σκηνοθεσία Χριστίνα Σουγιουλτζή
Σκηνικά – Κοστούμια Άγγελος Μέντης
Μουσική Δημήτρης «Χαΐνης» Αποστολάκης, Κλέων Αντωνίου
Φωτισμοί Νίκος Βλασόπουλος
Παίζουν Δημήτρης «Χαΐνης» Αποστολάκης, Ανθή Ευστρατιάδου, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιάννος Περλέγκας, Χρήστος Σαπουντζής, Χριστίνα Σουγιουλτζή, Μιχάλης Τιτόπουλος
Οργάνωση – Εκτέλεση παραγωγής Delta Pi
Η παράσταση υλοποιείται στο πλαίσιο της Πράξης «Διοργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου για τα έτη 2024 και 2025», η οποία εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική» ΕΣΠΑ 2021-2027 και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και από εθνικούς πόρους.
ΚΥΚΛΟΣ ΡΙΖΕΣ
Από τα αριστουργήματα του Κρητικού Θεάτρου της Αναγέννησης, ο Κατσούρμπος του Χορτάτση ανήκει στην παράδοση των έργων της κομέντια ερουντίτα, της λόγιας κωμωδίας. Δανείζεται όμως πολλά από τα χαρακτηριστικά και τους κωμικούς τύπους της πιο ώριμης, αυτοσχεδιαστικής κομέντια ντελ άρτε. Το έργο αντλεί τα ποιητικά του πρότυπα από τα ποιήματα του Πετράρχη και τις ιταλικές κωμωδίες της ίδιας περιόδου του Αριόστο και του Τάσο, αλλά η υψηλή ποιητική του Χορτάτση εξελίσσει τους κώδικες της χοντροκομμένης κωμωδίας και προσδίδει στο έργο λεπτά στρώματα ειρωνείας και οξυμμένης κοινωνικής ανάλυσης για το ήθος των χαρακτήρων και της εποχής. Πώς όμως μπορεί να εγγραφεί σκηνικά στη δική μας;
Μας χωρίζουν πλέον 500 χρόνια από την περίοδο της ακμής του Κρητικού Θεάτρου. Το έργο γράφεται, και ίσως παρασταίνεται, σε μια περίοδο που οι εξεγέρσεις εναντίον της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας έχουν καταπνιγεί, η συμφιλίωση και μοιραία η συμβίωση Ιταλών και Κρητικών έχει βαθύνει και εδραιωθεί, και τα χαρακτηριστικά και τα ήθη της ιταλικής Αναγέννησης μοιάζουν να έχουν μεταλλάξει βαθιά την κρητική κοινωνία. Η κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους δεν θα αργήσει: Το Ηράκλειο παραδίδεται τελικά το 1669, αλλά ήδη από την παράδοση της Κύπρου το 1570 έχουν ξεκινήσει οι αμυντικοί εξοπλισμοί. Ο κοινός τρόμος Κρητικών και Βενετών απέναντι στον επικείμενο πόλεμο είναι κάτι παραπάνω από ορατός, και θα μπορούσε να πει κανείς ότι σφραγίζει ύπουλα την ελαφρότητα της κωμωδίας.
Ιδιάζον δείγμα του Κρητικού Θεάτρου, αλλά και σαγηνευτικό αίνιγμα για την εποχή της Αναγέννησης, πέρα απ’ την επιφάνεια μια ανάλαφρης κωμωδίας, ο Κατσούρμπος κρύβει μια αγωνιώδη περιγραφή της αστικής τάξης του αναγεννησιακού Ηρακλείου στα τέλη του 16ου αιώνα. Οι ήρωες μοιάζουν να παραπαίουν ανάμεσα στην ασφάλεια που νιώθουν λόγω της κοινωνικής και οικονομικής τους θέσης και στην ασάφεια της ιστορικής στιγμής: το τέλος εποχής με την κατάρρευση της Ενετοκρατίας έρχεται καλπάζοντας.
Ο ομοιοκατάληκτος δεκαπεντασύλλαβος, οι τυπικοί κανόνες της πλοκής, οι θεατρικές συμβάσεις και οι χαρακτήρες της κομέντια, η αισθητική παράδοση των ανεβασμάτων του Κρητικού Θεάτρου: όλα αυτά τα στοιχεία κάνουν ιδιαίτερα ερεθιστική τη σκηνική αναμέτρηση μ’ αυτό το κλασικό έργο που ανεβαίνει πλέον σπάνια στην ελληνική σκηνή.
Ο Γιάννος Περλέγκας επιλέγει ένα μικρό σχήμα ηθοποιών για να σπάσει τα όρια μιας κλασικότροπης αναπαράστασης και αναζητά μια συνομιλία του κειμένου με τη γλώσσα χορευτών και ακροβατών. Στο αισθητικό επίπεδο, τα σκηνικά και τα κοστούμια «κλείνουν το μάτι» στην Αναγέννηση υπονομεύοντάς την αδιόρατα, ενώ το ηχητικό περιβάλλον της παράστασης «πειράζει» με σύγχρονο τρόπο τα μαδριγάλια του Μοντεβέρντι αφενός και την κρητική μουσική παράδοση αφετέρου.
