Η πραγματοποίηση των εικαστικών αναζητήσεων σε σχέση με την έννοια του ατομικού και γενετικού στοιχείου, που ελλοχεύει σε κάθε έργο τέχνης, που αναπαράγεται σε κάθε συντονισμένο νου, δυνητικά διαιωνίζεται με αισθητική υπόσταση. Το κάθε σύμβολο σαν σχηματική μορφή και μυστηριακή προέκταση της τελετουργικής, ιστορικής και κοινωνικής εμπειρίας υφίσταται μια κληρονομική μετάλλαξη και η ανάλογη χρήση του, το αναγεννά ή το ναρκώνει. Η εντρύφηση σε φιλοσοφικά δοκίμια και διάφορες θεωρητικές απόψεις για την τέχνη μας διαφωτίζουν σχετικά. Όμως μόνο μία μέθοδος που βασίζεται,  στην υποκειμενική εμπειρία, μπορεί να μας οδηγήσει σε μία προσέγγιση αυτού του «κάτι», που όπως το κύτταρο αποτελεί τη βάση της ζωής, αποτελεί το ουσιαστικό στίγμα της καλλιτεχνικής δράσης. Η θεωρητική αναλυτική περιγραφή και προσέγγιση του φαινομένου και της διαδικασίας της εικαστικής έκφρασης και του ουσιαστικά βιωμένου αποτυπώματος της έχει άμεση σχέση με την προσέγγιση της δημιουργικής ιδιοσυγκρασίας και των επιδιώξεων του καλλιτέχνη.

Επίσης είναι θεωρητικά παραδεκτό ότι η πολύπλοκη και πολλές φορές αντιφατική φύση της καλλιτεχνικής δημιουργίας, είναι για τον γνήσιο καλλιτέχνη μια υπαρξιακή ανάγκη, εφάμιλλη με τις ζωτικές ανάγκες και ροπές του. Αυτό λοιπόν το δημιουργικό «κάτι» αποτελεί την εικαστική ουσία των μορφικών ή αμορφικών και κατ’ επέκταση συμβολικών εικόνων-ειδώλων, της συνεχούς δημιουργικής ροής του υποκειμενικού, αλλά ταυτόχρονα και αντικειμενικού κόσμου του καλλιτέχνη, σε συνάρτηση με τον κόσμο των ιδεών και παραστάσεων – εμπειριών, που φωλιάζουν στην ατομική του ύπαρξη. Η συνάρτηση αυτή μέσα από μια φυσιολογική διεργασία κρίσης – σύγκρισης – επιλογής – κατάταξης οδηγεί από το φαινομενικό μηδέν σε μια νέα οπτική πραγματικότητα. Η πορεία ερμηνείας και διερεύνησης αυτού του «κάτι» έχει δώσει επαγωγικά διάφορα  συμπεράσματα: Προέλευση του έργου τέχνης κατά τον Μάρτιν Χάιντεγκερ  στο συνοπτικό μελέτημα του «Η καταγωγή του έργου τέχνης», 1950,  είναι η Τέχνη, που είναι κατ’ ουσία Ποίηση. Μέσα στο καλλιτεχνικό έργο ενεργοποιείται η Αλήθεια, που είναι η αποκάλυψη των όντων μέσα στο Είναι τους. Η δημιουργική φανέρωση ενός κόσμου είναι ό,τι βασικότερο μπορεί να επιτύχει το καλλιτέχνημα. Άρα η εικαστική αναγωγή στο Σύμβολο της ουσίας του έργου τέχνης γίνεται μέσα από το αέναο «συμβάν» της Αλήθειας και όχι της Ειλικρίνειας, που την επικαλούνται πολλοί ως αντιπροσωπευτική τους πρόθεση και επίτευξη, η οποία όμως δεν επαρκεί για διαχρονικά επιτεύγματα. Βέβαια ο Φρειδερίκος Νίτσε αποδίδει την γένεση του καλλιτεχνήματος στη διαμάχη του Απολλώνιου με το Διονυσιακό στοιχείο και κατά τον Άλμπερτ Ντύρερ η Τέχνη βρίσκεται μέσα στη φύση και πρέπει να την αποσπάσει με την σπουδή του ο καλλιτέχνης. Κατά την ψυχαναλυτική άποψη του Φρόυντ, η καταπιεσμένη «λίμπιντο» εκφράζεται με την τέχνη, που αντικατοπτρίζει το άρρωστο «εγώ» ζητώντας να απελευθερωθεί από τις ανασταλτικές συμβάσεις. Όλοι όμως συμφωνούν ότι βασικό στοιχείο για την αναγωγή στην ουσία της τέχνης είναι η Αλήθεια. Η αλήθεια, σαν συμφωνία της γνώσης με τα αντικείμενα, ωθεί προς το δημιουργείν. Εάν δεχθούμε ότι το έργο τέχνης είναι προϊόν της ποιητικής συμφωνίας του εσωτερικού κόσμου του καλλιτέχνη με το αισθητικό αντικείμενο, που αναπλάθεται  στην οπτική πραγματικότητα, τότε  κριτήριο αξιολόγησης του έργου αυτού είναι η ταύτιση του δημιουργού με το έργο του. Άρα σύμφωνα με την άποψη αυτή, την οποία αποδέχομαι πλήρως, κριτήριο δεν παρέχει το έργο καθαυτό – το θέμα, η τεχνική αρτιότητα δεν επαρκούν – αλλά υπερέχει το εν δυνάμει προσωπικό ύφος – στίγμα του καλλιτέχνη που εμπεριέχεται σε αυτό και το καθιστά μοναδικό.

Η αναπαράσταση της ζωής, που δεν είναι μία απλή μίμηση, αλλά αναπαράγει, αναδιαρθρώνει και αναδημιουργεί σε τελική φάση το φαινόμενο της ζωής μέσα από την εικαστική έκφραση, συντελεί στην εννοιακή τοποθέτηση του όρου καλλιτέχνης – εικαστικός δημιουργός. Έτσι όλοι οι «–ισμοί» σύμφωνα με την άποψη που προανέφερα έχουν κριτήριο αξίας που βασίζεται στην αναλογία της προσωπικής ταύτισης του εικαστικού καλλιτέχνη με αυτούς.

Παραδειγματικά διαπιστώνουμε ότι υπάρχει εκφραστική βεβαιότητα στον Ευγένιο Ντελακρουά για τις αδρές μορφές που βιώνουν την εσωτερική τους έξαρση, υπάρχει στυλιστική προβολή από τον Ντέιβιντ Χόκνευ για την ευημερία της ηδονικής ζωής, υπάρχει τεχνοτροπική επιμονή στον Ζωρζ Μπράκ για τις κυβιστικές επικολλήσεις υλικών, διακρίνεται η ταύτιση του Υβ Κλάιν με τις αυθόρμητες, διαδραστικές ανθρωπομετρίες του, υπάρχει εξπρεσιονιστική διαγραφή των καχεκτικών σωμάτων του Έγκον Σίλε και οπτικοποιημένη σεξουαλικότητα νέγρικων σωμάτων και ανθέων στον φωτογράφο Ρόμπερτ Μάπλθορπ.  Δεν υπάρχει όμως ούτε ταύτιση, ούτε πειστικότητα σε πολλούς «μεταμοντέρνους» καλλιτέχνες που απολαμβάνουν την αποδοχή και προωθούνται από ιθύνοντες  εμπορικών εικαστικών  κυκλωμάτων. Ιδιαίτερα  όσοι αναπαράγουν μιμητικά ρεαλιστικές εικόνες και με αντιγραφική διάθεση και τυπικές συνθετικές συνταγές επαναλαμβάνουν στο παρόν, το ασφαλές  παραστατικά εικονογραφικό στυλ του παρελθόντος.

Όλοι βέβαια ανάλογα με τις ικανότητες, τις σπουδές, τις μελέτες και τις ιδέες τους μπορούν να μετέχουν δικαιωματικά σε αυτό το «οντολογικό» συμβάν της εικαστικής έκφρασης. Η αναλυτική προσέγγιση λοιπόν της ατομικής εκφραστικής ενέργειας πηγάζει και είναι δυνατόν να αποτυπωθεί από μια διαδοχή καταγραφών και αποκρυσταλλώσεων που προεκτείνουν οπτικά και συμπληρωματικά το ελλιπές μέρος του κενού χώρου.

Η εννοιολογική τοποθέτηση του κάθε καλλιτέχνη ανάγεται και υπάγεται αναλογικά στις περιπτώσεις των αυθεντικά μεγάλων δημιουργών της τέχνης, που πέτυχαν να φανερώσουν το προσωπικό τους όραμα, μέσα σε ένα σύστημα που είθισται να  καταπιέζει με εμφανείς φορείς την ανεξαρτησία τους και σε μια κοινωνία που στην πλειοψηφία της αγνοεί τα  έργα που φιλοτεχνούν και αδιαφορεί για την όποια τύχη τους.

Μέσα στο αντιφατικό φάσμα του κόσμου και της ζωής η τέχνη είναι ένα αέναο συμβάν πολλαπλασιασμού της κοσμικής δημιουργίας από τον άνθρωπο. Παρόλη την πνευματική παρακμή και την θνησιγενή παραγωγή τέχνης της σύγχρονης εποχής και των προτύπων έκφρασης που επιβάλλει, η πραγματική τέχνη σχεδόν με μια μεταφυσική δύναμη, ενάντια στο εκάστοτε κατεστημένο, υπερνικά το χάος. Οι καλλιτέχνες – δημιουργοί  που προβάλλουν το Είναι τους ταυτιζόμενοι με αυτό και είναι κριτικοί στο πνεύμα της εποχής τους, μέσα από κριτική ενδοσκόπηση και ενσυναίσθηση, παράγουν έργο αξιόλογο, ικανό να συγκινήσει και να αναμοχλεύσει ενεργητικά και γοητευτικά την ανθρώπινη συνείδηση για την ανάπτυξη μιας κοινωνίας, ουσιαστικά και πρακτικά προοδευτικής.

Κώστας Ευαγγελάτος

Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης.