Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος: Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, Σέρλοκ Χολμς

«Σκέφτομαι να σκοτώσω τον Χολμς…

και να τον ξαποστείλω μια και καλή.

Με αποσπά από σημαντικότερα πράγματα».

Α. Κ. Ντόυλ

Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, ο ήρωας και ο δημιουργός του δεν είναι ταυτισμένα πρόσωπα, αν και ο πρώτος είναι επινοημένος και επεξεργασμένος μυθοπλαστικά από τον δεύτερο που τον δημιούργησε, αλλά δύο διακριτά πρόσωπα εντελώς αυτονομημένα.

Η μεγάλη δημοφιλία που κέρδισε ο Σέρλοκ Χολμς, ο ήρωας έδεσε τα χέρια του συγγραφέα του, του Άρθουρ Κόναν Ντόυλ ώστε να μην μπορεί να παρέμβει αλλάζοντας το παραμικρό στις αστυνομικές ιστορίες που πρωταγωνιστούσε ο Σέρλοκ Χολμς, για τον απλούστατο λόγο πως θα χρειαζόταν ν’ αλλάξει την πόζα και το στυλ αλλά και την καθιερωμένη προσωπικότητα του ήρωα. Δεν κατάφερε ούτε να τον αφήσει νεκρό αφού τόλμησε να τον ‘σκοτώσει’ σ’ ένα του μυθιστόρημα γιατί η μεγάλη δυσαρέσκεια των εκδοτών και των αναγνωστών, φανατικών στο μεγαλύτερο μέρος τους, τον υποχρέωσε με το Σκυλί των Μπάσκερβιλ να τον αναστήσει για καιρό ακόμα και αρκετά έργα – αν και ο ο Ντόυλ επιθυμούσε διακαώς να καθιερωθεί ως σοβαρός συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων, λεπτομερειακά τεκμηριωμένων. Αντιπαθώντας πλέον τον ήρωα που παρόλα αυτά τον έκανε διάσημο και τον ίδιο, έγραψε στη μητέρα του πως θέλει να σκοτώσει τον Χολμς που τον απομακρύνει από το μείζον έργο του το οποίο όμως δε σημείωσε καμιά επιτυχία.

Ο ΣΕΡΛΟΚ ΧΟΛΜΣ

Ο Σέρλοκ Χολμς εξελίχθηκε στα επιδέξια χέρια του Κόναν Ντόυλ σε μια καλοκαρδισμένη μηχανή, ένα πρόσωπο, χαρακτήρας, ήρωας με πολλές εμμονές, ιδιαίτερη συμπεριφορά και μια ατμόσφυρα γύρω του ακόμα και κάποια εφέ που δεν μπορούσαν παρά να παραμείνουν ως είχαν αφού είχαν κερδίσει τον θαυμασμό και την αποδοχή των αναγνωστών του που παρακολουθούσαν κάθε νέα του περιπέτεια με αμείωτο ενδιαφέρον.

Ο Χολμς εμφανίστηκε σε 56 μικρές ιστορίες και τέσσερα μυθιστορήματα του Κόναν Ντόυλ και από τότε έχει εμφανιστεί σε πολλά μυθιστορήματα και ιστορίες άλλων συγγραφέων.

Το πρώτο σημαντικό έργο του Κόναν Ντόυλ ήταν η Σπουδή στο Άλικο, που δημοσιεύτηκε το 1887. Στο έργο αυτό εμφανίζεται για πρώτη φορά ο Σέρλοκ Χολμς, χαρακτήρα που ο Άρθουρ Κόναν Ντόυλ δημιούργησε βασιζόμενος εν μέρει στον πρώην καθηγητή του, Τζόζεφ Μπελ. Οι ιστορίες με τον Σέρλοκ Χολμς σημείωσαν μεγάλη επιτυχία που συνεχίστηκε ως το 1896. Σήμερα θεωρούνται ορόσημα στον τομέα του αστυνομικού μυθιστορήματος.

Ο Σέρλοκ Χολμς είναι ο ερασιτέχνης παντογνώστης ντεντέκτιβ που αρνήθηκε ο ίδιος ο επινοητής του, ο ιρλανδικής καταγωγής γεννημένος στο Εδιμβούργο, πρωτεύουσα της Σκοτίας που γέννησε εκτός των άλλων μια σειρά από επιτυχημένους αστυνομικούς συγγραφείς.

Ο Σέρλοκ Χολμς παρουσιάζεται ως ο τέλειος γνώστης των επιστημονικών μεθόδων ενός εγκλήματος. Ωστόσο δεν προσκομίζει προς τούτο καμία απόδειξη, κανένα τεκμήριο, καμία ψυχολογική ιδιαιτερότητα του δολοφόνου, αφού το μόνο που του χρειάζεται είναι το μυαλό του και φυσικά η συγγραφική του φαντασία. Τα κύτταρα του μυαλού του τον καθιστούν αξιωματικά εξυπνότερο, ευφυέστερο και πιο ευρηματικό από οποιονδήποτε κοινό άνθρωπο, εγκληματία ή επαγγελματία ντεντέκτιβ ακόμα και τον ικανότερο αστυνομικό επιθεωρητή. Ο Σέρλοκ Χολμς θεωρεί εαυτόν πνευματικά ανώτερο και ασυναγώνιστο στην κατανόηση των κινήτρων καθώς και του προφίλ ενός υποψήφιου προς αποκάλυψη εγκληματία. Ο Χολμς είναι αλάνθαστος και άκρως επιτυχημένος στην εξιχνίαση ενός εγκλήματος.

Έχει ένα δικό του ιδιαίτερο τρόπο ν’ αναγνωρίζει κάποιον διαθέτοντας παρατηρητικότητα σε συνδυασμό με συλλογισμούς που αφορούν απλώς την εξωτερική εμφάνιση κάποιου.

«Έχετε κάνει στο Αφγανιστάν, υποθέτω», λέει ο Ουότσον συστήνοντας τον Χολμς σε κάποιον.

«Πως στην ευχή το ξέρετε;».

Κι ο Χολμς εξηγεί πως έβγαλε το συμπέρασμα από το πόσο ηλιοκαμένος ήταν, από την κοινωνική του θέση που συμπέρανε από το ντύσιμο και τους τρόπους του.

Ο άλλος του λέει πως του θυμίζει τον Ντυπέν τον ήρωα του πρώτου στην ιστορία αστυνομικού μυθιστορήματος που συνέθεσε ο Ε. Α. Πόε που υπήρξε πρότυπο και γι αυτόν. Αλλά ο Χολμς δεν δέχεται τη σύγκριση ως φιλοφρόνηση και απαντά: «Κατά την άποψή μου, ο Ντυπέν ήταν ασήμαντος άνθρωπος. Διέθετε αναμφισβήτητα αναλυτική ικανότητα, αλλά δεν υπήρξε το φαινόμενο που υποτίθεται ότι φανταζόταν ο Πόε».

Αν δεχτούμε πως ενυπάρχει μια «εσωτερική λογική στην εξέλιξη της αστυνομικής ιστορίας λογοτεχνίας», όπως ισχυρίζεται ο Ανδρέας Αποστολίδης, έγκριτος μελετητής και εξαιρετικός μεταφραστής της αστυνομικής λογοτεχνίας τότε δεν είναι τυχαίο που ο Ντυπέν σχολιάζει τον Ευγένιο – Φρανσουά Βιντόκ [πρώτο επικεφαλής της Συριτέ το 1812, της ασφάλειας και της πρώτης μονάδας ντεντέκτιβ, της πρώτης αστυνομίας στον κόσμο που δημιουργήθηκε στο Παρίσι, όταν η Πόλη του Φωτός γινόταν αστική μεγαλούπολη οπότε δημιουργήθηκε η ανάγκη αστυνόμευσής της, αφού τοποθέτησε την ιστορία του όντας αμερικανός στο Παρίσι ως εξ αποστάσεως γνώστης της πόλης που τον ανέδειξε και του Μπωντλαίρ που τον υιθέτησε και τον μετέφρασε στα γαλλικά].

Στη συνέχεια ο Χολμς σχολιάζει τον Ντυπέν και αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει με μια σειρά ηρώων αστυνομικών ιστοριών που διαθέτουν, στα πλαίσια της μυθοπλασίας πάντα, και του αμίμητου ύφους που διαθέτει ο καθένας εξ αυτών: πατήρ Μπράουν, Ηρακλής Πουαρό, Ζυλ Μαιγκρέ, ακόμα και στον θρυλικό αστυνόμο Μπέκα ανακαλύπτουμε έναν ακόμα κάπως καθυστερημένο εκπρόσωπο του αστυνομικού μυθιστορήματος από τον Γιάννη Μαρή, που κράτησε όρθια τη σημαία της ύπαρξης της αστυνομικής παράδοσης όταν οι συγγραφείς του είδους στην Ελλάδα μετριόνταν στα δάχτυλα του ενός χεριού.

Ο Χολμς αυτός ο υπεράνθρωπος ή μήπως υπερήρωας αναφωνεί, κυριολεκτικά από το πουθενά, πως ανακάλυψε μια επιστημονική φόρμουλα, που εξηγεί περίπου τα πάντα, σύντομα αποδεικνύεται πομφόλυγα αφού δεν αντέχει στη βάσανο της επιστήμης ούτε στην πραγματική πρακτική της εξιχνίασης εγκλημάτων.

Οι ανακαλύψεις του Χολμς είναι ίσως ευφάνταστες αν και κάποτε εξωφρενικές, άλλοτε εξωπραγματικές ερχόμενες ωστόσο σε αντίθεση με ένα είδος όπως η αστυνομική ιστορία που απαιτεί κάποιου είδους σύνδεση, αν όχι προσκόλληση στην πραγματικότητα και στα στοιχεία που συνθέτουν το πάζλ που οδηγεί στη λύση του αινίγματος που είναι ο φόνος.

Δύο κεφαλαιώδεις ανακαλύψεις επιστημονικού χαρακτήρα διευκόλυναν την εξιχνίαση εγκλημάτων ανάμεσα σε δύο αιώνες, τον 19^ο και τον 20^ο.

Η ανθρωπομετρική μέθοδος, ένα σύστημα σχολαστικών μετρήσεων ύψους, διαστάσεων κρανίου, μήκους δαχτύλων χεριών και ποδιών και φωτογραφίες προφίλ και ανφάς. Το πρώτο φακέλωμα στοιχείων υπόπτων εγκλημάτων έγινε το 1885 από τη γαλλική αστυνομία και επεκτάθηκε και στις άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Το ανθρωπομετρικό σύστημα ανακαλύφθηκε από τον Αλφόνς Μπερτιγιόν [1853-1914], ο οποίος έχασε κάθε αξιοπιστία ως γραφολόγος όταν ενοχοποίησε τον αθώο λοχαγό Ντρέυφους. Ο Χολμς υποκλίθηκε εμπρός στον Μπρετιγιον και το σύστημα του, ωστόσο το τελευταίο βρέθηκε ένοχο για λανθασμένα συμπεράσματα εξαιτίας της πολύπλοκης μαξιμαλιστικής συλλογής μετρήσεων που δεν μπορούσαν πρακτικά να συγκριθούν, να αξιολογηθούν και να ταυτοποιηθούν.

Αντίθετα η ανακάλυψη από τον Έντουαρντ Χένρυ [1850-1931] των δακτυλικών αποτυπωμάτων αποδείχτηκε η πλέον ασφαλής μέθοδος που χρησιμοποιείται έως σήμερα μαζί με το αποτύπωμα της οδοντοστοιχίας και το DNA δεν υιοθετήθηκε από τον παλιομοδίτη Χολμς που αισθάνθηκε πως ήταν πολύ αργά ν’ αλλάξει ή να διευρύνει τη μέθοδο και το ύφος του αφού είχε κερδίσει το κοινό. Ο Χολμς [ο Άρθουρ Κόναν Ντόυλ] είχε κάνει τον αναγνώστη του να μη νοιάζεται ούτε καν για την αληθοφάνεια των ιστοριών του ούτε για την πραγματική διάσταση του προβλήματος που καλείτο να επιλύσει αλλά αποδεχόταν την πνευματική του ανωτερότητα.

ΑΡΘΟΥΡ ΚΟΝΑΝ ΝΤΟΥΛ

Ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ γεννήθηκε στις 22 Μαΐου του 1859 στο Εδιμβούργο της Σκοτίας και ήταν το τρίτο από δέκα αδέλφια. Ο πατέρας του, Κάρολος Άλταμοντ Ντόυλ ήταν Άγγλος ιρλανδικής καταγωγής και η μητέρα του, Μαίρη Φόλεϋ, ήταν επίσης Ιρλανδή. Ο πατέρας του ήταν καλλιτέχνης και κέρδιζε τα προς το ζην ως κυβερνητικός υπάλληλος, αλλά ήταν αλκοολικός. Πέθανε το 1893 στο Ντέμφρις μετά από πολλά χρόνια ψυχιατρικής νόσου.

Ανατράφηκε ως καθολικός αλλά όταν αποφοίτησε από τις σχολές όπου φοίτησε δήλωσε αγνωστικιστής, αρνούμενος τον Χριστιανισμό. Κήρυξε τα έντεκα τελευταία χρόνια της ζωής τον πνευματισμό όταν έζησε την απώλεια συζύγου κι ενός παιδιού του, χάνοντας μεγάλο μέρος αν όχι ολόκληρη τη φήμη που είχε αποκτήσει. Στο τέλος της ζωής του πάντως ήταν σίγουρος για την ύπαρξη του επέκεινα.

Σ’ όλη τη ζωή και την τέχνη τον απασχολούσαν οι δύο βασικές έννοιες της αθωότητας και της ενοχής. Ενώ υπήρξε πιστός και ένθερμος θιασώτης της δικαιοσύνης και είχε προσπαθήσει σκληρά να αθωώσει κάποιους κατηγορούμενους που ήταν αθώοι ή είχαν το ακαταλόγιστο.

Παντρεύτηκε δυο φορές και δημιούργησε δύο οικογένειες με παιδιά που σε κάποια αυτά φέρθηκε σκληρά και τιμωρητικά, ενώ σ’ εκείνα που είχε αποκτήσει από τη δεύτερη σύζυγό του φερόταν λιγότερο αυστηρά. Εκτιμούσε τις γυναίκες και εννοούσε να τις προστατεύει από επιθέσεις. Υπήρξε ιπποτικός με τις συζύγους του.

Ταξιδεύοντας στη Νότια Αφρική με το τρένο και συνοδευόμενος από έναν από τους ενήλικους γιους του, ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ δεν δίστασε να τον χαστουκίσει αφήνοντας άφωνους τους συνταξιδιώτες του.

Λίγη ώρα πριν, ο νεαρός κάτι είχε προλάβει να ψελλίσει για την ασχήμια μιας γυναίκας. Το δυνατό χαστούκι, συνόδευσε η εξής πατρική συμβουλή: «Να θυμάσαι ότι καμιά γυναίκα δεν είναι άσχημη».

Το 1876 γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Ειδικεύτηκε στην θεραπεία της φθίσης, εκπόνησε διδακτορικό με το ίδιο θέμα αλλά η ιατρική σταδιοδρομία του υπήρξε σύντομη παρά το ότι σπούδασε επιπλέον οφθαλμολογία στη Βιέννη και άνοιξε οφθαλμολογικό ιατρείο το οποίο δεν επισκέφθηκαν και τόσοι ασθενείς.

Κατά τον πόλεμο των Μπόερς στη Νότια Αφρική υπηρέτησε ως στρατιωτικός γιατρός. Μετά τον πόλεμο και την καταδίκη από όλο τον κόσμο των ενεργειών του Ηνωμένου Βασιλείου, ο Κόναν Ντόυλ έγραψε ένα μικρό φυλλάδιο με τίτλο Ο πόλεμος στη Νότια Αφρική: Η αιτία και η πραγματοποίηση, το οποίο δικαιολογούσε τον ρόλο του Ηνωμένου Βασιλείου και μεταφράστηκε ευρέως. Για τον λόγο αυτό τιμήθηκε για διακεκριμένες υπηρεσίες προς τη χώρα του και το 1902 παρασημοφορήθηκε από τον βασιλιά της Αγγλίας, χρίσθηκε ιππότης, του απονεμήθηκε ο τίτλος “σερ” και διορίσθηκε υποδιοικητής του Σάρρεϋ. Επίσης το 1900 έγραψε ένα μεγαλύτερο βιβλίο με τίτλο Ο Μεγάλος Πόλεμος των Μπόερς. Στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα ο Σερ Άρθουρ ήταν δύο φορές υποψήφιος σε βουλευτικές εκλογές αλλά, αν και έλαβε σεβαστό αριθμό ψήφων, δεν εξελέγη.

Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και δεν του επέτρεπε πια η ηλικία του να καταταγεί στον στρατό, υπηρέτησε τη Μεγάλη Βρετανία γράφοντας ένα ατέλειωτο όγκο από προπαγανδιστικά έργα που συντέλεσαν στην εξύψωση του ηθικού του βρετανικού λαού. Από την αφοσίωσή του στην υπόθεση της πατρίδας του προήλθε η εξάτομη ιστορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπό τον τίτλο Η Βρετανική Εκστρατεία στη Γαλλία και τη Φλάνδρα, που όπως λέγεται συνετέλεσε όσο κανένα άλλο έργο στο να γίνει γνωστή η αξία του βρετανικού στρατού.

Αγαπημένος του συγγραφέας ήταν ο Πόε, ενώ από τους συγχρόνους του λάτρευε τον Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον με τον οποίο ουδέποτε είχε συναντηθεί αλλά αλληλογραφούσε μαζί του κι όταν απεβίωσε θεώρησε πως έχασε έναν επιστήθιο φίλο. Δεν τα πήγαινε άσχημα με τον Χένρυ Τζαίημς ή με τον Όσκαρ Γουάιλντ, ενώ ήταν φίλος του Κίπλινγκ.

Στις 7 Ιουλίου 1930 ο Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόυλ βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του κρατώντας το στήθος του. Πέθανε από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 71 ετών. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν προς τη γυναίκα του: «Είσαι υπέροχη».